80 χρόνια χωρίς τον Άρη

Πριν 80 χρόνια, στις 16 Ιουνίου 1945 πεθαίνει ο Θανάσης Κλάρας ή Άρης Βελουχιώτης, όπως ήταν το αντιστασιακό του όνομα.

Ποιος, όμως, ήταν ο Άρης Βελουχιώτης;

Τα πρώτα χρόνια και η πολιτικοποίηση

Γεννήθηκε στη Λαμία στις 27 Αυγούστου 1905. Στην ηλικία των 15 ετών γράφτηκε στην Αβερώφεια μέση γεωπονική σχολή. 19 ετών αποφασίζει να κατέβει στην Αθήνα όπου γνωρίζεται με τον Τάκη Φίτσο, ο οποίος τον επηρεάζει και τον βοηθάει να δικτυωθεί ενώ το 1925 στάλθηκε στο Καλπάκι “ως επικίνδυνος κομμουνιστής“. Με το ιδιώνυμο του Βενιζέλου, το 1929 καταδικάστηκε σε 45 ημέρες φυλάκισης, ενώ στις 24/11/1930 καταδικάστηκε σε ενάμιση χρόνο. Το 1931 μειώνεται η ποινή του και αφήνεται ελεύθερος ενώ το 1936 καταδικάζεται σε 4 χρόνια φυλάκισης. Συνολικά φυλακίστηκε στη Συγγρού, την Αίγινα, την Κέρκυρα.

Η κομματική του δράση και οι φυλακίσεις. Στις 3 Φεβρουαρίου 1929 στο Ενωτικό Συνέδριο στο θέατρο «Απόλλων», σε πανελλαδική συνδιάσκεψη των εργατικών σωματείων ήταν υπεύθυνος περιφρούρησης και στα σοβαρά επεισόδια που δημιουργήθηκαν αναδείχθηκε η οργανωτικότητά του. Επίσης συμμετείχε στην ομάδα που ήταν υπεύθυνη για τις δραπετεύσεις. Ενδεικτικά να αναφέρουμε πως το 1929 βοήθησε τον Νίκο Ζαχαριάδη να δραπετεύσει από τις φυλακές Παλιάς Στρατώνας που βρίσκονταν στην πλατεία Μοναστηρακίου.

Ο Άρης εργαζόταν ως συντάκτης και αργότερα ως αρχισυντάκτης στον Ριζοσπάστη. Με την ιδιότητα του συντάκτη παρακολουθούσε σύσκεψη τσαγκαράδων, σχετικά με την απεργία τους στις 22 Μαΐου 1930. Τότε γίνεται εισβολή είκοσι “πολιτικοφρονούντων”, κατά τον Πάνο Λαγδά, και τους σαπίζουν στο ξύλο. Τον Άρη αφού τον χτύπησαν αλύπητα τον έστειλαν στις φυλακές Ιτζεδίν της Κρήτης.

Τον Ιούλιο του 1939 υπογράφει δήλωση μετανοίας -ενώ κρατούνταν στις φυλακές της Κέρκυρας- κατ΄ εντολή του Μιχάλη Τυρίμου, ο οποίος επικαλέστηκε διαταγή από τον Νίκο Ζαχαριάδη, κάτι που δεν έχει αποδειχθεί. Μένει, βέβαια, να ελεχθεί ο Μ. Τυρίμος, δηλαδή η πορεία του μετά και τη δική του δήλωση μετάνοιας και το ρόλο του στην «Προσωρινή Διοίκηση» και την έκδοση και κυκλοφορία του πλαστού Ριζοσπάστη.

Η ίδρυση του ΕΛΑΣ. Ο Άρης ήταν παρών στην 8η Ολομέλεια του ΚΚΕ όπου αποφασίστηκε η δημιουργία του Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού / ΕΛΑΣ. Ο ΕΛΑΣ είχε τριμελή διοίκηση, τον Στρατιωτικό, τον Καπετάνιο και τον Πολιτικό.

Ο Άρης μετά την εντολή να σχηματίσει αντάρτικο, μαζί με τον Γιάννη Χατζηπαναγιώτου, τον μετέπειτα Θωμά, τραβά για τη Λαμία έχοντας μαζί του κυάλια, χάρτες και σημειώματα προς τις οργανώσεις για να λάβει την απαιτούμενη βοήθεια.

Στις 14 Μαΐου 1942, στη Λαμία, ο Άρης συγκαλεί την ιστορική σύσκεψη στελεχών. Λίγες μέρες αργότερα, στέλνει το πρώτο του σημείωμα στην ΚΕ του ΕΛΑΣ: “Από τις 22 έως τις 25 Μαΐου συγκεντρώθηκαν οι πρώτοι 15 εθελοντές του ΕΛΑΣ Ρούμελης“. Το αντάρτικο μόλις είχε γεννηθεί.

Στη συνέχεια καθιέρωσε τον όρκο του αντάρτη, “εγώ παιδί του ελληνικού λαού, ορκίζομαι να αγωνιστώ…“.

Η ένοπλη πάλη. Και την Κυριακή 7 Ιουνίου 1942 πραγματοποιήθηκε η πρώτη δημόσια εμφάνιση του ΕΛΑΣ στη Δομνίτσα. Τον πρώτο καιρό τα κατάφερναν πολύ δύσκολα, πείνα, δεν είχαν ρούχα. Ο Άρης αντιτάχθηκε σθεναρά σε προτάσεις να πάρουν τρόφιμα από χωρικούς. Η πορεία του ως αρχικαπετάνιος του ΕΛΑΣ απέδειξε πως είχε σπάνιες θεωρητικές και ηγετικές ικανότητες και ήξερε να επιβάλει την πειθαρχία και τις αρχές που έπρεπε να είχαν οι αντάρτες.

Μετά τη Δομνίτσα ακολούθησαν μάχες στη Ρεκά της Γκιώνας, το Κρίκελο ενώ εκείνη την περίοδο καταφθάνουν οι Άγγλοι στην Ευρυτανία. Ακολουθεί η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου, στις 25 Νοεμβρίου 1942. Ο Άρης όχι μόνο συμμετείχε στον Γοργοπόταμο αλλά παρά τις κωλυσιεργίες των Άγγλων ο ΕΛΑΣ συμμετείχε με μεγάλη δύναμη. Δέκα ημέρες μετά τον Γοργοπόταμο, στις 5/12/1942 στη Χρύσω της Ευρυτανίας χτύπησε την εμπροσθοφυλακή μιας μεγάλης ιταλικής φάλαγγας που αλώνιζε στην περιοχή.

Ακολουθεί η σημαντική μάχη, από ολιγάριθμους ΕΛΑΣίτες, κατά των Ιταλών που αριθμούσαν 2.000 στρατιώτες, στο Μικρό Χωριό, στις 18 Δεκεμβρίου 1942. Στον απόηχο της μάχης του Μικρού Χωριού η Ναυσικά Φλέγγα – Παπαδάκη έγραψε το τραγούδι του Άρη που το μελοποίησε ο Αλέκος Ξένος.

“Λαμποκοπούν χρυσά σπαθιά,

πέφτουν τουφέκια ανάρια,

ο Άρης κάνει πόλεμο

μ΄ αντάρτες παλικάρια!”

Στις 27 Δεκεμβρίου 1942 γίνεται σύσκεψη 15μελούς αρχηγείου και αποφασίζεται η συνάντηση με τον Ν. Ζέρβα, αρχηγό του ΕΔΕΣ. Ο Ζέρβας επιμένει να είναι παρών και ο Κρις Γουντχάουζ υπαρχηγός της βρετανικής αποστολής. Η συνάντηση έγινε στη Ροβελίστα της Ηπείρου και δεν επέφερε θετικά αποτελέσματα.

Στο τέλος του 1942, σύμφωνα με τον πρώτο βιογράφο του Άρη, Πάνο Λαγδά, οι αντάρτες έφταναν τους 6.000 και ο τελικός αριθμός τους ήταν οι 50 χιλιάδες χωρίς να υπολογίζεται σε αυτή τη δύναμη ο ΕΛΑΣ της Αθήνας.

Τον Μάρτιο του 1943 έγινε καπετάνιος του Γενικού Αρχηγείου Ρούμελης και τον Μάιο του ίδιου έτους έγινε καπετάνιος του Γενικού Στρατηγείου τους ΕΛΑΣ. Από την ΠΕΕΑ, την κυβέρνηση του βουνού, του απονεμήθηκε ο βαθμός του υποστράτηγου.

Αποστολή στην Πελοπόννησο. Τον Απρίλιο του 1944 ο Άρης στάλθηκε στην Πελοπόννησο, όπου ο τοπικός ΕΛΑΣ δοκιμαζόταν από την υπεροπλία των Γερμανών και των Ταγμάτων Ασφαλείας. Πέρασε από την Κόρινθο στην Αιγιαλεία, στις 22 του μήνα, επικεφαλής 30 αντρών της προσωπικής του ομάδας, μαζί με λίγους παλιούς αντάρτες. Μέσα σε λίγες εβδομάδες, ξεσπούν διαδοχικές μάχες: Βαλτέτσι, Βουρλιά, το μέτωπο Μεγαλόπολης – Χωρέμι – Κούρταγα – Λεοντάρι. Από την Πάτρα και τον Πύργο μέχρι την Καλαμάτα, τον Μελιγαλά* και τους Γαργαλιάνους, το αντάρτικο φουντώνει. Ο Μοριάς παίρνει φωτιά.

Απελευθέρωση – Δεκεμβριανά – Βάρκιζα. Μετά την Πελοπόννησο ο Άρης επιστρέφει στη Λαμία όπου στις 20 Οκτωβρίου 1944 εκφωνεί τον ιστορικό του λόγο.

Κατά τα Δεκεμβριανά, μαζί με τον Στρατηγό Σαράφη, εστάλη στην Ήπειρο για να διαλύσει, εύκολα, τον ΕΔΕΣ. Μπόρεσε, όμως, να εκτιμήσει πως οι Άγγλοι μεθοδικά καταλάμβαναν την Αθήνα.

Μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, υπέγραψε την αποστράτευση και τον αφοπλισμό των μαχητών του ΕΛΑΣ νομιμοποιώντας επί της ουσίας την Συμφωνία. Μετά, όμως, από λίγο διαφώνησε και συγκρότησε ένοπλη ομάδα. Αποκηρύχτηκε από το ΚΚΕ και καταδιωκόμενος απο παρακρατικές δυνάμεις, αυτοκτόνησε στις 16 Ιουνίου 1945.

Υστεροφημία. Ο Άρης Βελουχιώτης δεν ήταν ένας απλός αντάρτης. Ήταν ο καπετάνιος που ενέπνευσε τον λαό, που οργάνωσε την πρώτη εστία ένοπλης αντίστασης απέναντι στους κατακτητές, που υπερασπίστηκε την πατρίδα του. Ογδόντα χρόνια μετά τον θάνατό του, η μορφή του παραμένει ζωντανή στο συλλογικό υποσυνείδητο. Συμβολίζει τη γενναιότητα, τη δικαιοσύνη, την ανιδιοτέλεια. Δεν λύγισε, δεν υπάκουσε, δεν διαπραγματεύτηκε την αξιοπρέπειά του. Για πολλούς, δεν ήταν απλώς πολεμιστής – ήταν ο άνθρωπος που έκανε πράξη την ιδέα ότι η πατρίδα δεν είναι ιδιοκτησία κανενός, αλλά ευθύνη όλων.

Μαυροσκούφηδες. Έτσι ονομάζονταν ο ουλαμός των έφιππων ανδρών πιστών στον Άρη που τον συνόδευαν παντού. Ως ομάδα συγκροτήθηκαν τον Απρίλιο του 1943 και ονομάστηκαν Μαυροσκούφηδες από τα μαύρα καλπάκια που τους χάρισε ο Νάκος Μπελλής.

*Τα Τάγματα Ασφαλείας ήταν Έλληνες συνεργάτες των Γερμανών κατακτητών. Ο ΕΛΑΣ έδωσε πολλές μάχες εναντίον τους – μία από τις σκληρότερες ήταν εκείνη του Μελιγαλά, 13-15 Σεπτεμβρίου 1944, όπου οι ταγματασφαλίτες αριθμούσαν 1.500 άνδρες. Οι απώλειες τους ήταν πολύ μεγάλες. Η δράση των ταγμάτων στην περιοχή και τα εγκλήματά τους είχαν εξαγριώσει τον τοπικό πληθυσμό αλλά και αρκετούς αντάρτες. Χρειάστηκε σε περιπτώσεις να υπάρξουν παρεμβάσεις στελεχών του ΕΛΑΣ για να συγκρατηθεί η εκδικητική ορμή, όπως μαρτυρείται για τον καπετάνιο Φώτη Αποστολόπουλο. Ο Άρης, πιστός στη γραμμή πειθαρχίας και αρχών, δεν έδωσε ποτέ εντολή εκτέλεσης αιχμαλώτων. Όπως σημειώνει ο Καπετάν Θωμάς (Γιάννης Γ. Χατζηπαναγιώτου), τα σώματα των νεκρών ρίχτηκαν “με ανάθεμα για το αδικοχαμένο αίμα” των βασανισμένων κατοίκων στην περιλάλητη Πηγάδα. Το γεγονός παραμένει σημείο έντονης ιστορικής αντιπαράθεσης μέχρι και σήμερα.

ΠΗΓΗ:

Πάνος Λαγδάς, Άρης Βελουχιώτης, Κυψέλη 1964

Γιάννη Γ. Χατζηπαναγιώτου, Η πολιτική διαθήκη του Άρη Βελουχιώτη, Δωρικός 1982

Η αλήθεια για το Μελιγαλά, Ριζοσπάστης, 11 Σεπτεμβρίου 2005