Μπορεί η τεχνητή νοημοσύνη να σε κάνει πιο δημιουργικό;

Μπορεί ένας άνθρωπος και ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης (AI) να γράψουν μαζί μια πρωτότυπη ιστορία; Η ερώτηση δεν είναι πια θεωρητική. Καθώς η AI διεκδικεί ρόλο σε δημιουργικά πεδία – από τη συγγραφή και τη μουσική έως τη στρατηγική και την επιστημονική έρευνα – η συζήτηση, όμως, συχνά διολισθαίνει σε ένα ψευδοδίλημμα: άνθρωπος ή μηχανή;

Ένα νέο κύμα εμπειρικών μελετών μάς καλεί να εγκαταλείψουμε αυτό το σχηματικό δίπολο και να στραφούμε σε πιο σύνθετα ερωτήματα: Πώς αναδιαμορφώνεται η δημιουργικότητα όταν την αναλαμβάνουμε από κοινού με εργαλεία παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης;

Μια από τις πιο πρόσφατες και ενδιαφέρουσες μελέτες δημοσιεύτηκε από ερευνητές του Penn State University και του Aarhus University. Το πείραμα ήταν απλό αλλά καλοσχεδιασμένο: 263 φοιτητές κλήθηκαν να γράψουν δύο σύντομες ιστορίες, μία χωρίς και μία με τη βοήθεια του ChatGPT-3.5. Αυτό που αξιολογήθηκε δεν ήταν απλώς η χρήση του chatbot, αλλά ο τρόπος αλληλεπίδρασης με αυτό.

Οι ιστορίες που γράφτηκαν με τη βοήθεια AI αποδείχθηκαν πιο πρωτότυπες, σύμφωνα με ένα εξειδικευμένο μοντέλο αυτόματης αξιολόγησης. Όμως δεν είναι κάθε μορφή συνεργασίας εξίσου αποτελεσματική. Η αύξηση στην πρωτοτυπία παρατηρήθηκε μόνο όταν οι συμμετέχοντες ζήτησαν από το ChatGPT να τους προτείνει νέες ιδέες. Όταν περιορίστηκαν σε αιτήματα για επεξεργασία, αξιολόγηση ή αναδιατύπωση υπαρχουσών ιδεών, η AI δεν είχε ουσιαστική επίδραση.

Η μελέτη επιβεβαιώνει και μια κρίσιμη επιφύλαξη: οι ιστορίες με υποστήριξη AI, αν και πιο πρωτότυπες μεμονωμένα, ήταν λιγότερο ποικίλες στο σύνολό τους. Φαίνεται πως η συνεργασία με το ίδιο εργαλείο, ακόμη κι όταν οδηγεί σε δημιουργικά αποτελέσματα, ενέχει τον κίνδυνο θεματικής και υφολογικής σύγκλισης.

Αυτό δεν σημαίνει ότι η AI περιορίζει από μόνη της τη δημιουργικότητα. Ωστόσο, η σχετική ομοιογένεια ενδέχεται να προκύπτει από την επανάληψη παρόμοιων τύπων ερωτήσεων εκ μέρους των χρηστών ή από την έμφυτη τάση των γλωσσικών μοντέλων να προτείνουν πολιτισμικά «ασφαλείς» και στατιστικά πιο προβλέψιμες ιδέες. Η αρχική ώθηση που μπορεί να προσφέρει το chatbot συνοδεύεται από έναν βαθμό «ευθυγράμμισης».

Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο της μελέτης είναι η μετατόπιση της προσοχής από το αποτέλεσμα στη διαδικασία. Οι ερευνητές αξιολόγησαν όχι μόνο το τι παρήχθη, αλλά και το πώς δομήθηκε η συνεργασία με το AI. Διαχώρισαν τις προτροπές σε «γενετικές» και «επεξεργαστικές» και απέδειξαν ότι μόνο οι πρώτες συνέβαλαν στην ενίσχυση της πρωτοτυπίας.

Η μελέτη δεν καταλήγει σε κάποιο τεχνοουτοπικό αφήγημα. Αντιθέτως, αναγνωρίζει τους περιορισμούς, τις αυταπάτες της υπερβολικής εξάρτησης και την ψευδαίσθηση αυτονομίας που μπορεί να ενισχύσει η τεχνητή νοημοσύνη. Ταυτόχρονα, αναδεικνύει ότι η δημιουργική διαδικασία μετασχηματίζεται όταν το εργαλείο παύει να είναι παθητικό μέσο και γίνεται ενεργός συνομιλητής.

Ίσως βρισκόμαστε στην αρχή μιας νέας εποχής συνεπινοητικής δημιουργίας, όπου η κρίση, η φαντασία και η αφηγηματική ταυτότητα του ανθρώπου δεν υποκαθίστανται, αλλά ενισχύονται μέσα από την αλληλεπίδραση με την τεχνολογική ετερότητα.