Μπορεί να καταργηθεί η μονιμότητα στο Δημόσιο;

Η Πλατεία Κλαυθμώνος πήρε το όνομα της από το κλάμα και τον οδυρμό των δημοσίων υπαλλήλων που έχαναν τη δουλειά τους όταν άλλαζε η κυβέρνηση. Ωραίο. Να και μία ονομασία που προέκυψε από πικρό χιούμορ και σαρκασμό.

Τα δάκρυα σταμάτησαν να τρέχουν το 1911, όταν η μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων καθιερώθηκε συνταγματικά. Από εκείνο το σημείο και μετά, οι πολιτικοί προϊστάμενοι δεν μπορούσαν να απολύσουν δημοσίους υπαλλήλους. Μπορούσαν όμως να προσλάβουν, φορτώνοντας το μισθολόγιο του Δημοσίου με υπαλλήλους από την περιφέρεια εκλογής τους.

Η μονιμότητα επιβεβαιώθηκε και με το Σύνταγμα του 1975, με μία προσθήκη: ο υπάλληλος μπορεί να απολυθεί αν υπάρξει κατάργηση της οργανικής του θέσης. Ετσι απολύθηκαν, μεταξύ άλλων, οι υπάλληλοι της ΕΡΤ όταν ο Αντώνης Σαμαράς είχε τη φαεινή ιδέα για το κλείσιμο της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης. Η τρόικα είχε απαιτήσει την απόλυση 15.000 δημοσίων υπαλλήλων, κάτι που δεν κατέστη εφικτό λόγω συνταγματικού κωλύματος και κοινωνικών αντιδράσεων.

Μία δημοσκόπηση που δημοσιεύθηκε στο Πρώτο Θέμα άνοιξε, έστω πρόσκαιρα, τη συζήτηση για κατάργηση της μονιμότητας στο Δημόσιο. Σύμφωνα με τη δημοσκόπηση, η άρση της μονιμότητας τείνει πλέον να σχηματίσει πλειοψηφικό ρεύμα στην κοινωνία. Ο κυβερνητικός εκπρόσωπος είπε ότι η σχετική συζήτηση είναι πρόωρη καθώς συνδέεται με την επικείμενη συνταγματική αναθεώρηση.

Μπορεί να καταργηθεί η μονιμότητα στο ελληνικό Δημόσιο; Με αντικειμενικούς όρους και έτσι όπως διαμορφώνονται οι πολιτικοί συσχετισμοί, αυτό είναι αδύνατο. Αποκλείεται να υπάρξουν 180 βουλευτές που θα ψηφίσουν αναθεώρηση της συγκεκριμένης συνταγματικής διάταξης. Συνεπώς κάνουμε κουβέντα χωρίς άμεσο αντίκρυσμα. Ομως αξίζει να βάλουμε αυτό το, έστω μακρινό, ενδεχόμενο στο τραπέζι της συζήτησης.

Πρώτα όμως είναι απαραίτητη μία διευκρίνιση. Όταν συζητάμε για κατάργηση της μονιμότητας στο Δημόσιο, αναφερόμαστε σε μία συνθήκη που δεν αφορά το υφιστάμενο προσωπικό. Ο υπάλληλος που προσελήφθη ως μόνιμος, θα αφυπηρετήσει υπό το ίδιο καθεστώς -η μεταβολή του θα ήταν παράνομη. Συνεπώς η συζήτηση αφορά τους νέους υπαλλήλους σε ένα δημόσιο τομέα που καλείται να αποκτήσει σύγχρονη ευελιξία και αποτελεσματικότητα. Σε περιβάλλον τεχνητής νοημοσύνης χρειάζονται λιγότεροι υπάλληλοι, αλλά με περισσότερες ικανότητες και υψηλότερη αντίληψη. Και ασφαλώς, όλοι αυτοί θα πρέπει να υφίστανται αξιολόγηση αντίστοιχη εκείνης που αντιμετωπίζουν οι συμπολίτες τους στον ιδιωτικό τομέα.

Η μονιμότητα υιοθετήθηκε (πριν από 110 χρόνια…) ως θεσμική ασπίδα απέναντι στον κομματισμό. Όμως εξελίχθηκε να λειτουργεί ως εγγύηση ατιμωρησίας, αναποτελεσματικότητας και τελικά ακινησίας. Στην πράξη, λειτουργεί ως «κόφτης» στην αξιολόγηση, τροχοπέδη στις μεταρρυθμίσεις και ασφαλιστική δικλείδα για όσους δεν αποδίδουν. Εδώ και πολλές δεκαετίες η δουλειά στο Δημόσιο θεωρείται «βόλεμα». Οι καιροί μας δεν ανέχονται πλέον αυτή τη νοοτροπία. Το Δημόσιο πρέπει να πληρώνει καλούς μισθούς σε υπαλλήλους που θα εργάζονται υπό τις απαιτήσεις του ιδιωτικού τομέα. 

Εδώ θα σηκωθεί ένα χέρι και θα ακουστεί η ένσταση περί κομματικού κράτους και κυβερνήσεων που θα απομακρύνουν τους μη αρεστούς υπαλλήλους, αντικαθιστώντας τους με «δικά τους παιδιά». Λογική ένσταση, ειδικά αν σκεφτείς ότι η παρούσα κυβέρνηση έχει κάνει ιστορικό ρεκόρ στις προσλήψεις μετακλητών. Ομως η κατάργηση της μονιμότητας δεν συνεπάγεται και κατάργηση του ΑΣΕΠ. Και υπάρχουν, ευτυχώς, σύγχρονοι τρόποι για την αξιολόγηση των υπαλλήλων και τη διασφάλιση της αντικειμενικότητας στις κρίσεις και τις απολύσεις.

Και επειδή πάντα σε αυτές τις περιπτώσεις εξετάζουμε τι ισχύει στην Ευρώπη, συνταγματικά κατοχυρωμένη μονιμότητα υπάρχει μόνο στην Ελλάδα, στην Πορτογαλία και στη Γερμανία (για ορισμένους υπαλλήλους). Οι υπόλοιπες χώρες έχουν μεν νομοθετικές δικλείδες προστασίας των υπαλλήλων, αλλά και πιο ευέλικτο καθεστώς για αξιολογήσεις και απολύσεις.

Συμπέρασμα; Είναι μία κουβέντα, προς τα παρόν, για το ταξί, αλλά καλό είναι να τίθεται ως θέμα προβληματισμού και στην κοινωνία για το μακρινό, το πολύ μακρινό, μέλλον.