Πολιτική Κρίση, Θεσμοί και Άμεση Δημοκρατία

Καθημερινά βιώνουμε τα συμπτώματα μίας οξύτατης πολιτικής κρίσης, που αποτυπώνεται στο επίπεδο του κομματικού συστήματος, του πολιτικού προσωπικού και της λειτουργίας των θεσμών. Σε τελική ανάλυση, πρόκειται για μία κρίση αντιπροσώπευσης.

Υπέρ της διαπίστωσης αυτής συνηγορούν μια σειρά φαινομένων, όπως η κατάρρευση του μεταπολιτευτικού δικομματισμού, η άνοδος του νεο-Ναζισμού που αποτυπώνεται όχι μόνο στα ποσοστά της Χρυσής Αυγής, αλλά και στην κοινωνική της απήχηση, τα αντιπολιτικά και αντικοινοβουλευτικά συνθήματα που κυριάρχησαν στο κίνημα των «Αγανακτισμένων», τα κρούσματα βίας σε βάρος πολιτικών.

Δε θα πρέπει να διαφύγει της προσοχής μας η απαξίωση του πολιτικού προσωπικού με επίκεντρο την σκανδαλολογία. Το επιχείρημα αυτό συνιστά μία ακόμη αμφισβήτηση στην πολιτική και στο θεσμό της αντιπροσώπευσης.

Από την άλλη πλευρά, τα εμφανή προβλήματα στον τρόπο και, κυρίως, στο χρόνο  απονομής της δικαιοσύνης, έρχονται σε αντίθεση με το περί δικαίου αίσθημα και καλλιεργούν μία αίσθησης ανομίας. Σε αυτό το κλίμα συμβάλλει και η γνώση ότι οι οικονομικές ελίτ της χώρας προτίμησαν τις ατομικές στρατηγικές έναντι του στοιχειώδους πατριωτισμού.

Ωστόσο, σε ένα βαθύτερο επίπεδο, θα πρέπει να αναλογιστούμε τη βάση της αυξανόμενης απογοήτευσης των πολιτών από το πολιτικό σύστημα. Στις πρόσφατες εκλογές του Ιουνίου, κάτω υπό την πίεση του διλήμματος «Μνημόνιο/Αντιμνημόνιο», το σύνολο των κομμάτων υποσχέθηκε είτε κάποιας μορφής αναδιαπραγμάτευση του Μνημονίου είτε την απόρριψή του. Κατά συνέπεια, υπήρχε σαφής λαϊκή εντολή προς την ελληνική πολιτική ηγεσία για ουσιαστικές αλλαγές.  Όμως, η εκπλήρωση αυτής της εντολής παραμένει ακόμα ζητούμενο.

Από την άλλη πλευρά, θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι μία μερίδα πολιτών υποστήριξε την επιλογή του Μνημονίου ως μέσο εφαρμογής των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων και διαρθρωτικών αλλαγών. Ωστόσο, η μόνη «μεταρρύθμιση», που έχει συντελεστεί, είναι η πλήρης αποδιάρθρωση των εργασιακών σχέσεων, δημιουργώντας συνθήκες, που δεν συνάδουν με το ευρωπαϊκό κεκτημένο.

Πλέον, το Μνημόνιο είναι συνώνυμο των οριζόντιων, αδιέξοδων και κοινωνικά άδικων περικοπών σε μισθούς και συντάξεις. Από την άλλη πλευρά, παρά τις οδυνηρές θυσίες, η ελληνική οικονομία την περίοδο 2009-2012 έχει υποστεί σωρευτική μείωση, που αγγίζει το 20%. Επιπλέον, παρά τη σημαντική μείωση του μοναδιαίου κόστους εργασίας (υπολογίζεται στο 8% μόνο για το 2012), η ανεργία καλπάζει στο 24%.

Παρά τη σχετική αμηχανία που χαρακτηρίζει τις ελληνικές πολιτικές και οικονομικές ελίτ έναντι της πρακτικής του δημοψηφίσματος, η αξιοποίηση των στοιχείων της άμεσης δημοκρατίας φαίνεται να είναι επιβεβλημένη επιλογή σε μία στιγμή που το πολιτικό σύστημα βάλλεται. Η πραγμάτωση της λαϊκής κυριαρχίας, με απόλυτο σεβασμό στις συνταγματικές επιταγές, μπορεί να δώσει διέξοδο στην κρίση αντιπροσώπευσης.

Από την άλλη πλευρά, χώρες με βαθύτατα εδραιωμένη δημοκρατική παράδοση, που αντιμετωπίζουν κι εκείνες τις προκλήσεις της κρίσης, κάνουν χρήση του θεσμού του δημοψηφίσματος, δίνοντας ουσιαστικό περιεχόμενο στην έννοια της λαϊκής κυριαρχίας και της δημοκρατικής συμμετοχής. Στην Ιρλανδία, οι πολίτες κλήθηκαν να επικυρώσουν με δημοψήφισμα το νέο Δημοσιονομικό Σύμφωνο της ΕΕ (Μάιος 2012). Η Ισλανδία, προσέφυγε σε δημοψήφισμα δύο φορές από την εκδήλωση της κρίσης απορρίπτοντας την πρόταση να αποζημιωθούν οι Βρετανοί και Ολλανδοί καταθέτες για την κατάρρευση της τράπεζας Icesave.

Για τη χώρα μας η ενίσχυση των στοιχείων της άμεσης δημοκρατίας, όπως ο ρόλος του δημοψηφίσματος και η πρόβλεψη για λαϊκή νομοθετική πρωτοβουλία, θα μπορούσαν να δώσουν την αναγκαία ανάσα στη λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών. Εξάλλου, τα σημερινά αδιέξοδα καθιστούν επιτακτική τη συνταγματική αναθεώρηση, αλλά και την αλλαγή του νομοθετικού πλαισίου, με στόχο την εξυγίανση του κομματικού και του πολιτικού συστήματος.

Ειδικότερα, η αλλαγή του νόμου περί ευθύνης υπουργών, η καθιέρωση ασυμβίβαστου μεταξύ βουλευτικής και υπουργικής ιδιότητας, η πρόβλεψη μέγιστου ορίου δύο θητειών για υπουργούς και βουλευτές, αλλά και η κατοχύρωση της δημοκρατικής διαδικασίας στο εσωτερικό των κομμάτων μέσω της απόδοσης νομικής-κανονιστικής ισχύος στα καταστατικά τους είναι ορισμένες από τις ενέργειες που μπορούν να συμβάλλουν στην εξυγίανση της πολιτικής ζωής. Οι ακραίες και πρωτόγνωρες συνθήκες που βιώνουμε, απαιτούν γενναίες και τολμηρές λύσεις.

* Ο κ. Κρίκος είναι Διευθυντής του Ινστιτούτου Στρατηγικών Αναπτυξιακών Μελετών “Ανδρέας Παπανδρέου”. Έχει εργαστεί σε θέσεις ευθύνης στην Ουκρανία, στον ιδιωτικό τομέα, σε εταιρίες ελληνικών συμφερόντων, καθώς και στη Γενική Γραμματεία Ολυμπιακών Αγώνων (2000-2004) ως Ειδικός Σύμβουλος σε θέματα Διοίκησης και Οργάνωσης, Αθλητισμού και Ολυμπιακών Αγώνων.