Η δουλεία είναι το μέγιστον δεινόν ενός έθνους

Ήταν Αύγουστος του 1940 όταν ο δικτάτορας Ιωάννης Μεταξάς διάβαζε την επιστολή που του είχε αποστείλει από την Κάρυστο, όπου βρισκόταν εξόριστος από το καθεστώς της 4ης Αυγούστου, ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος. Είχε προηγηθεί η καταβύθιση της “Έλλης” και ως εκ τούτου η επιστολή αναδεικνύει την αγωνία του επιστολογράφου, λόγω των επικείμενων δραματικών εξελίξεων, να επικρατήσει κλίμα ενότητας και εθνικής ομοψυχίας. Έχει ιδιαίτερη σημασία το γεγονός ότι σ’ αυτή την επιστολή, προβλέπει την επίθεση της Ιταλίας, τις ευρωπαϊκές εξελίξεις, αλλά και την ευνοϊκή έκβαση που θα είχε ο ελληνοϊταλικός πόλεμος.

Ακόμα εξηγεί στον Μεταξά καλώντας τον να άρει τις επιφυλάξεις και την επαμφοτερίζουσα στάση έναντι του Χίτλερ, γιατί η Γερμανία θα σπεύσει να στηρίξει την Ιταλία. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε κάθε λέξη εκείνης της επιστολής αποτυπώνεται το υψηλό αίσθημα εθνικής ευθύνης του Κανελλόπουλου, παρά τις μεγάλες ιδεολογικές διαφορές που είχε με το καθεστώς Μεταξά. Ο επιστήμονας και ο πολιτικός παραμερίζουν μπροστά στον μεγάλο κίνδυνο να καταστραφεί η Ελλάδα. Γι αυτό και προσπαθεί να πείσει τον πρωθυπουργό του καθεστώτος να εγκαταλείψει το πολιτικό φλερτ με τον Χίτλερ(αναλόγου ύφους υπόμνημα είχε αποστείλει και στον φιλογερμανό Βασιλέα) και να σταθεί στο πλευρό της Αγγλίας.

Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος πίστευε-και δικαιώθηκε από τις εξελίξεις- ότι η Ελλάδα δεν μπορούσε να μείνει ουδέτερη, προφανώς γιατί κάτι τέτοιο δεν εξηγείτο από την ιστορική της διαδρομή, ενώ σε κάθε περίπτωση ήταν υπέρμαχος της συμπόρευσης με τις δυνάμεις της δημοκρατίας και της ελευθερίας. “Ας επεξηγήσω, έγραφε, εάν νικήσει ο Άξων, θα υποτάξει και κατά τύπους και κατ’ ουσίαν(ή έστω, τινά εξ αυτών μόνον κατ’ ουσίαν) όλα τα κράτη και εάν ακόμη συνθηκολογήσουν μαζί του και συμπεριφερθούν φιλικώς”. Κατέληγε μάλιστα επισημαίνοντας στον Μεταξά πως “Ό,τι εμφανίζεται ως ο μικρότερος κίνδυνος δια τους σημερινούς Έλληνας είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τους αυριανούς. Όσοι έχουν υπ’ όψιν των τα ιδιωτικά των συμφέροντα ή το συμφέρον του σαρκίου των δεν θα συμφωνήσουν βέβαια”.

Ό,τι εμφανίζεται ως ο μικρότερος κίνδυνος δια τους σημερινούς Έλληνας είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τους αυριανούς. Όσοι έχουν υπ’ όψιν των τα ιδιωτικά των συμφέροντα ή το συμφέρον του σαρκίου των δεν θα συμφωνήσουν βέβαια

Το περιεχόμενο αυτής της επιστολής είναι επίκαιρο και σήμερα. Όχι τόσο λόγω της ιστορικής επετείου της 28ης Οκτωβρίου, όσο γιατί η διαχρονικότητα των εκτιμήσεων που εμπεριέχονται σ’ αυτήν δείχνουν την κατεύθυνση προς την οποία οφείλει η πολιτική ηγεσία να πορευθεί. Ο Κανελλόπουλος υπερβαίνει την αντίθεση του με το καθεστώς και καθιστά κοινωνό των επιπτώσεων που θα είχε το σφάλμα να ζητήσει από τη ναζιστική Γερμανία να προστατεύσει την Ελλάδα από την Ιταλία. Γράφει χαρακτηριστικά στο υστερόγραφο εκείνης της επιστολής: “Η Ιταλία είναι ήδη απλούν υποκατάστημα της Γερμανίας και μόνον ως τοιούτον λειτουργεί. Θα ήτο, κατ’ εμέ, μέγα σφάλμα, εάν ενομίζομεν, ότι δυνάμεθα να προστατευθώμεν κατά της Ιταλίας, προσφεύγοντες εις την Γερμανίαν”.

Η Ιταλία είναι ήδη απλούν υποκατάστημα της Γερμανίας και μόνον ως τοιούτον λειτουργεί. Θα ήτο, κατ’ εμέ, μέγα σφάλμα, εάν ενομίζομεν, ότι δυνάμεθα να προστατευθώμεν κατά της Ιταλίας, προσφεύγοντες εις την Γερμανίαν

Ως προς την διαχρονικότητα του πολιτικού μηνύματος η αξία του έγκειται στην επισήμανση ότι, ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τις μελλοντικές γενιές είναι αυτός που εμφανίζεται ως “μικρότερος” για την παρούσα. Ένα μήνυμα που δεν έχει ως μόνους αποδέκτες τη κυβέρνηση και την αντιπολίτευση, αλλά καθέναν από μας. Κι αυτά τα λόγια καλό θα ήταν να τα θυμούνται όσοι χειρίζονται και διαχειρίζονται τη τύχη της χώρας προσβλέποντας σε ευκαιριακές συμμαχίες- προκειμένου να μικρύνουν τον κίνδυνο σήμερα τον μεγαλώνουν για το μέλλον- παραβλέπουν ότι το συμφέρον της Ελλάδας είναι η πάση θυσία παραμονή της στην Ευρώπη.

Ας αναλογιστούμε τι χάσαμε διχασμένοι και τι θα κερδίζαμε εάν ενωμένοι αντιμετωπίζαμε τη κρίση. Όταν ένας  παγκόσμιος πόλεμος διήρκεσε τέσσερα χρόνια, είναι τουλάχιστον παράλογο η Ελλάδα να διανύει τον έκτο χρόνο σκληρής λιτότητας. Κι αυτό, γιατί τα πολιτικά κόμματα δεν είχαν το σθένος να υποστείλουν τα κομματικά λάβαρα και να συνεννοηθούν ώστε να υπερκεράσουν τα μνημόνια υιοθετώντας και εφαρμόζοντας ένα ευρύ φάσμα μεταρρυθμίσεων την ιδιοκτησία των οποίων θα είχε ο ελληνικός λαός.

Η δουλεία είναι το μέγιστον δεινόν ενός έθνους, όταν η ψυχή του υποδουλωθέντος λαού έχει χάσει την δυνατότητα να αισθάνεται τον εαυτόν του και υπό πολιορκίαν και δουλείαν ελεύθερον

“Η δουλεία είναι το μέγιστον δεινόν ενός έθνους”, γράφει ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, “όταν η ψυχή του υποδουλωθέντος λαού έχει χάσει την δυνατότητα να αισθάνεται τον εαυτόν του και υπό πολιορκίαν και δουλείαν ελεύθερον”. Και κατέληγε ως εξής: “Και θα χάσει την δυνατότητα αυτήν ο Ελληνικός Λαός- ο Λαός των χθεσινών ελεύθερων πολιορκημένων- εάν εκλέξει μόνος του την οδόν της δουλείας ως την οδόν του μικρότερου κινδύνου”.

*Ο Χάρης Παυλίδης είναι δημοσιογράφος.