Η Κατερίνα βροντοφωνάζει. Καταλαβαίνει όμως κανείς τι λέει;

Το πρόσφατο αγγλόφωνο βίντεο της ηθοποιού Κατερίνας Μουτσάτσου που διακηρύσσει στα πέρατα της γης την περηφάνια που της προκαλεί το γεγονός ότι είναι Ελληνίδα, έπιασε τον παλμό των κοινωνικών μέσων επικοινωνίας, έγινε με μια λέξη «viral», δίνοντας τροφή σε αναλύσεις, σχόλια και κριτική ως προς την αισθητική του, το διαφημιστικό πρότυπό του ή την ευστοχία του.

Δεν ξέρω πόσα από τα 500.000 «χτυπήματα» που δέχτηκε προήλθαν από τους επιδιωκόμενους αποδέκτες του, τους ξένους που μας κακολογούν. Ο «θόρυβος» που δημιούργησε μάλλον έχει περιορισθεί, τελικά, μόνο σε ελληνόφωνα μέσα. Αυτό δεν είναι κατ’ ανάγκην κάτι κακό. Σε μια εποχή που το εθνικό φρόνημα βρίσκεται στο ναδίρ, οποιαδήποτε απόπειρα να προβληθούν ορισμένα θετικά χαρακτηριστικά της πολυ-δυσφημισμένης μας Ελλάδας προκαλεί, όπως είναι φυσικό, ρίγη πατριωτικού ενθουσιασμού. Και πολλοί από μας έχουμε, απ’ ό,τι φαίνεται, μεγάλη ανάγκη τέτοιων μικρών ενέσεων αισιοδοξίας.

Δεν νομίζω ότι υπάρχουν πολλά να προσθέσει κανείς στα όσα έχουν ειπωθεί για το βίντεο, την εικόνα που προβάλλει για τους σύγχρονους Έλληνες, την λανθασμένη χρήση ορισμένων εννοιών. Όλα αυτά ηχούν μεμψίμοιρα, σχολαστικά και επουσιώδη. Είναι λάθος να δίνουμε σε μια τέτοια αυθόρμητη προσπάθεια περισσότερη βαρύτητα από όση έχει. Ένα τέτοιο βίντεο είναι καλό αν το μήνυμα που περνάει είναι θετικό. Εδώ όμως βρίσκεται και η βασική αδυναμία του, αδυναμία που έμεινε λίγο-πολύ ασχολίαστη. «Με αποκαλείτε Greek» φωνάζει η Κατερίνα Μουτσάτσου στο τέλος του βίντεο –λες και την βρίζουν– «αλλά το σωστό είναι Hellene! Όχι Greek, Hellene!». Το κρίσιμο ερώτημα βέβαια είναι αν καταλαβαίνει κανείς τι λέει.

Στα αγγλικά και σε πολλές δυτικές γλώσσες που εκπορεύονται ή επηρεάσθηκαν από τα λατινικά, το όνομα που χρησιμοποιείται για τους Έλληνες προήλθε από το αρχαιοελληνικό «Γραικός», που ήταν μάλιστα παλαιότερο από το «Έλλην», το όνομα που επικράτησε αργότερα στην γλώσσα μας. Σήμερα στις γλώσσες αυτές υπάρχουν όροι και από τις δύο ρίζες, με την μόνη διαφορά ότι τα ονόματα που προέρχονται από το «Γραικός» (στα αγγλικά Greek για τον κάτοικο και Greece για την χώρα) είναι ευρύτατα διαδεδομένα, ενώ εκείνα που προέρχονται από το «Έλλην» (Hellene και Hellas αντίστοιχα) είναι πολύ πιο λόγια, χρησιμοποιούνται σπάνια, και άρα είναι δυσνόητα για τον μέσο κάτοικο των χωρών αυτών. Αυτό λοιπόν που καταλαβαίνει ο επιδιωκόμενος αποδέκτης του βίντεο, ο αγγλόφωνος χρήστης του διαδικτύου που θα πέσει κάποια στιγμή πάνω του, είναι: «Με αποκαλείτε Ελληνίδα, αλλά το σωστό είναι κάτι ακατανόητο που πρέπει να ανοίξετε το λεξικό ή να ψάξετε στο Google για να καταλάβετε τι σημαίνει» και αν υποθέσουμε ότι το κάνει αυτό, το μήνυμα του οποίου θα γίνει αποδέκτης δεν είναι τελικά παρά μια ταυτολογία: «Με αποκαλείτε Ελληνίδα, αλλά το σωστό είναι Ελληνίδα! Όχι Ελληνίδα, Ελληνίδα!».

Ακόμη και αυτό δεν θα είχε καμιά ιδιαίτερη σημασία. Θα ήταν σαν να βλέπαμε έναν Γάλλο να μας φωνάζει εν εξάλλω στα ελληνικά να μην τον αποκαλούμε Γάλλο, αλλά Φραντσέζο. Το πολύ-πολύ να γελούσαμε και να περνάγαμε στο επόμενο βίντεο. Το ακατανόητο, όμως, αυτό αίτημα του βίντεο, υποκρύπτει ένα σκεπτικό, που κάποιοι στην χώρα μας συζητούν σοβαρά. Ο ελληνικής καταγωγής Γερμανός Ευρωβουλευτής Γιώργος Χατζημαρκάκης, πρότεινε να αλλάξει το ξενόγλωσσο όνομα της χώρας μας από «Greece» σε «Hellas» στο πλαίσιο ενός προωθημένου «rebranding» που θα μας απαλλάξει από την αρνητική εικόνα που προβάλλει πλέον διεθνώς το όνομα «Greece».

Η πρακτική αλλαγής του ονόματος μιας χώρας είναι πολύ συνηθισμένη, κυρίως σε τριτοκοσμικές, πρώην αποικιοκρατούμενες χώρες της Αφρικής και της Ασίας, όπως η Ζιμπάμπουε (πρώην Ροδεσία), η Λαϊκή Δημοκρατία του Κογκό (πρώην Ζαΐρ και πρώην Βελγικό Κογκό) ή η Βιρμανία (Burma) που ονομάσθηκε  πρόσφατα επισήμως Μιανμάρ (Myanmar). Επιδιώκουν με τον τρόπο αυτό να σβήσουν τις μνήμες της αποικιοκρατίας και να τονώσουν την εθνική υπερηφάνεια. Οι μετονομασίες αυτές γίνονται συνήθως από δικτατορικά καθεστώτα εθνικιστικού τύπου που προκρίνουν ένα υποτιθέμενο γνησιότερο και αρχαιότερο όνομα και γίνονται κυρίως για εσωτερική κατανάλωση. Το γεγονός ότι το όνομα «Greece» δεν παραπέμπει ετυμολογικά και άρα και ηχητικά στο όνομα που έχουμε εμείς για τον εαυτό μας, αλλά και η άγνοια της ιστορίας του, έχει δώσει και στο παρελθόν δείγματα μιας τέτοιας μετα-απικοιοκρατικού τύπου αντίδρασης στην χρήση του, που το αντιδιαστέλλει με το «γνησιώτερο» «Hellas». To φαινόμενο αυτό αντανακλά την προβληματική σχέση που έχουμε πάντοτε με την Δύση, της οποίας θεωρούμε τους εαυτούς μας γεννήτορες και ταυτόχρονα θύματα. Το «Greece» έχει συχνά θεωρηθεί στο παρελθόν ότι υποκρύπτει μια κάπως υποτιμητική τάση της Δύσης απέναντί μας. Τώρα επιπλέον θεωρείται και «καμένο», όπως διάβασα και σε πρόσφατη ανάρτηση που σχολιάζει θετικά το βίντεο της Κατερίνας Μουτσάτσου.

Αν δεχτούμε προς στιγμήν ότι είναι εφικτό να αλλάξουμε τον τρόπο που μας αποκαλούν από αρχαιοτάτων χρόνων οι άλλοι, αξίζει να σκεφτούμε όλα αυτά από τα οποία θα αποσυνδέαμε την σύγχρονη Ελλάδα, αν τους υποχρεώναμε με κάποιον μαγικό τρόπο να μας αποκαλούν «Hellenes». Θα χάναμε όλα εκείνα πάνω στα οποία δεν έχουμε δυστυχώς κανένα νομικό δικαίωμα – μόνο ένα κάπως εξασθενημένο και διαρκώς αμφισβητούμενο ηθικό. Θα χάναμε την «ένδοξη ιστορία» και τον «λαμπρό πολιτισμό» που αποτελεί ό πως διαρκώς διακηρύσσουμε, την βάση του σύγχρονου δυτικού κόσμου: την ελληνική αρχαιότητα (Greek Antiquity), την αρχαία ελληνική φιλοσοφία (Greek Philosophy), την τέχνη (Greek Art), την δημοκρατία (Greek Democracy), την αρχαία ελληνική τραγωδία (Greek Drama) τους θεούς του Ολύμπου (Greek Gods), την αρχαία ελληνική γλώσσα (Greek, σε αντιδιαστολή με τα Modern Greek), ακόμη και εκατοντάδες θετικές χρήσεις του όρου που υποδηλώνονται σε στερεότυπες εκφράσεις όπως «the Greek Miracle» (το ελληνικό θαύμα), «the glory that was Greece» (το ένδοξο παρελθόν της Ελλάδας) και τόσες άλλες. Θα χάναμε ακόμη και τον Ελ Γκρέκο. Κανείς, βέβαια, δεν θα πειθόταν να τα αλλάξει αυτά, μόνο και μόνο επειδή θα του το ζητούσαμε εμείς.

Δεν ξέρω πόσο «καμένο» θεωρείται το «Greece» σήμερα, αλλά μήπως θα έπρεπε, αντί για όνομα, να αλλάζαμε όλες εκείνες τις νοοτροπίες και τις συμπεριφορές που το «έκαψαν»; Αν έχουμε την ικανότητα να «κάψουμε» ένα όνομα τόσο θετικά φορτισμένο όπως το «Greece», σίγουρα μπορούμε να «κάψουμε» αυτοστιγμεί και οποιοδήποτε άλλο διαλέξουμε. Και αυτό θα πρέπει επιτέλους να το καταλάβουμε.

Αυτά που θα χάναμε, αν το σουρεαλιστικό αίτημα του Γερμανού ευρωβουλευτή –και τώρα και της Κατερίνας Μουτσάτσου– μπορούσε να υλοποιηθεί, είναι τόσο σημαντικά, που κάποιοι συνωμοσιολόγοι θα μπορούσαν άνετα να μιλήσουν για σκοτεινά σχέδια που, για μια ακόμη φορά, εξυφαίνονται με στόχο την Ελλάδα. Εγώ πάλι δεν πείθομαι από τις συνωμοσιολογίες, αφού πάντοτε υπάρχουν εξηγήσεις πολύ πιο απλές και προφανείς. Στην περίπτωσή μας, κανείς δεν πρέπει να υποτιμήσει την καταλυτική δύναμη αυτοκαταστροφής που εμπεριέχει η απόλυτη ανθρώπινη ανοησία.