Η μάνα του Μπάμπη και οι άλλες μάνες

Η ιστορία του 20ου αιώνα στην Ελλάδα είναι γεμάτη σκηνές που θυμίζουν αρχαία τραγωδία, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για μάνες που θρηνούν τα παιδιά τους. Πολλές ιστορίες χάνονται, ξεχνιούνται, συχνά επειδή η επίσημη ιστορική καταγραφή προκρίνει πως δεν είναι αναγκαία η μνήμη ή πάει αυτά περάσανε ή τι τα θες και τα σκαλίζεις. Αυτή η τάση βολεύεται με την αμνησία. Φαίνεται εξυπηρετεί οι άνθρωποι να μην θυμούνται. Επειδή όμως η ιστορία (είναι bitch) αφήνει ίχνη που δεν σβήνουν, είναι υποχρέωση του ιστορικού να ιχνηλατεί και να καταγράφει τις διαδρομές των γεγονότων. Ένα μεγάλο κεφάλαιο στην ιστορία μας είναι και η Ελληνίδα μάνα. Ο ανείπωτος πόνος της μάνας που χάνει το παιδί της.

Ιωάννινα 1944. Ποιος ήταν ο Μπάμπης Τσιάρας; Ο νεαρός Μπάμπης ζούσε στα Γιάννενα κατά την περίοδο της Κατοχής. Δραστηριοποιήθηκε έντονα στην αντίσταση. Μετά το έγκλημα πολέμου από τους Γερμανούς ναζί στις Λιγκιάδες (3/10/1943) όπου έκαψαν τα σπίτια και εκτέλεσαν 92 κατοίκους στην πλειοψηφία τους παιδιά, βρέφη, γυναίκες και ηλικιωμένους, όσοι σώθηκαν κρύφτηκαν στο βουνό Μιτσικέλι, ο Μπάμπης, 21 χρονών, είχε πρωτοστατήσει σε μία πράξη αλληλεγγύης. Ο ίδιος μαζί με άλλους δύο νέους μάζεψαν ρούχα και τρόφιμα και τα μετέφεραν στο Μιτσικέλι, σε όσους κατάφεραν να σωθούν. Η δράση του αλλά και η γενναία στάση του όταν συνελήφθη τον έβαλαν στην πρώτη γραμμή για εκτέλεση. Είχαν υποψίες πως ο Μπάμπης μαζί με τους δύο άλλους νέους κατέβασαν τη σβάστικα από το ρολόι της πλατείας στα Γιάννενα.

Στις 4 Απριλίου 1944, εκτελέστηκαν, ύστερα από βασανιστήρια. Και οι τρεις νεαροί ήταν μέλη της ΕΠΟΝ.

Μετά την απελευθέρωση, τον Οκτώβριο του 1944, η μητέρα του Μπάμπη πήγε στο μέρος της εκτέλεσης. Έκλαιγε γοερά και εκεί ο φακός του Κώστα Μπαλάφα απαθανάτισε την σκηνή σαν σε αρχαία τραγωδία. Αυτή η φωτογραφία έμεινε να μας θυμίζει τις θυσίες του ελληνικού λαού.

Η μάνα του Τάσου Τούτση.

Μία άλλη χαροκαμένη μάνα στοιχειώνει την ιστορία μας. Γονατισμένη μπροστά στο νεκρό γιο της που τον μετέφεραν πάνω σε μία πόρτα, σε έναν δρόμο της Θεσσαλονίκης. Ήταν Μάιος του 1936. Απεργία των καπνεργατών. Στη χώρα είχε επιβληθεί η δικτατορία του Μεταξά και η χωροφυλακή άνοιξε πυρ κατά των δι8αδηλωτών. Σκοτώθηκαν 12. Ο πρώτος νεκρός ήταν ο Τάσος Τούτσης από το Ασβεστοχώρι. Η μάνα του, η Κατίνα Τούτση, όταν είδε νεκρό το γιο της γονάτισε μπροστά του και άρχισε να μοιρολογεί. Ο φωτογράφος απαθανάτισε το θρήνο και ο Γιάννης Ρίτσος συγκλονισμένος από την φωτογραφία εμπνεύστηκε και έγραψε τον «Επιτάφιο». Μία μάνα σύμβολο που θρηνεί την άδικα χαμένη ζωή του παιδιού της.

Οι μάνες των 200 της Καισαριανής

Πρωτομαγιά 1944 και οι Γερμανοί ναζί εκτελούν 200 άντρες στην Καισαριανή. Τους μετέφεραν από το Χαϊδάρι στο Σκοπευτήριο. Μετά από το έγκλημα. Από το πρωί είχε κυκλοφορήσει η πληροφορία πως το αστυνομικό τμήμα της Καισαριανής είχε ενημερώσει την Αρχιεπισκοπή να στείλει ανθρώπους για να παραλάβουν από το Σκοπευτήριο τα ρούχα και τα προσωπικά αντικείμενα που είχαν αφήσει πίσω τους οι 200 εκτελεσμένοι αγωνιστές, ενώ οι εκτελέσεις συνεχίζονταν μέχρι αργά το μεσημέρι.

Εκατοντάδες μάνες, που είχαν παιδιά στο Χαϊδάρι, συνέρρεαν στην αποθήκη της οδού Απόλλωνος όπου φυλάχτηκαν τα ρούχα. Καρδιοχτυπούσαν. Μία μάνα από την Πεντέλη, έζησε την τραγωδία. Ανάμεσα στα ρούχα ξεχώρισε το σακάκι του μεγάλου της γιου, το πήρε στα χέρια της, το έφερε στο πρόσωπό της και έκλαιγε με λυγμούς. Μέχρι που το βλέμα της έπεσε και στο σακάκι του δεύτερου γιου της. Μέσα σε μία ημέρα έχασε δύο παιδιά.

Μετά την Κατοχή: Εμφύλιος και μετεμφυλιακά χρόνια.

Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου (1946-1949) αλλά και κατά τα μετεμφυλιακά χρόνια η ελληνική πολιτεία εξόρισε χιλιάδες πολιτικούς κρατούμενους σε απομονωμένα νησιά. Ανάμεσά τους και πάρα πολλές γυναίκες με τα μικρά παιδιά τους, ακόμη και έγκυες. Εξόριστες είχαν μαζί τους τα βρέφη τους, ενώ άλλες γέννησαν στην εξορία. Το 1948, μόνο στη Χίο, κρατούνταν 1.316 γυναίκες και 52 παιδιά. Στο νησάκι Τρίκερι, το 1949, στοιβάχτηκαν γύρω στις 4.700 γυναίκες και παιδιά πριν να μεταφερθούν, το 1950, περίπου 1.200 από αυτές μαζί με τα παιδιά τους στο κολαστήριο της Μακρονήσου. Οι συνθήκες στην εξορία ήταν απάνθρωπες. Δεν υπήρχε καμία μέριμνα για τα παιδιά, καμία υγειονομική ή άλλη φροντίδα και γι αυτό είχαν πεθάνει και αρκετά νεογέννητα και βρέφη. Πείνα και κρύο, έλλειψη τροφής και βρεφικοί θάνατοι.

Στη συλλογική μνήμη της Ελλάδας, οι μάνες που έχασαν εκτελεσμένα παιδιά προβάλλονται ως εμβληματικές φιγούρες θυσίας και πατριωτισμού, απεικονίζονται σε μνημεία και αφηγήσεις με ιερό συμβολισμό. Το τραγικό τους δράμα ενέπνευσε αξίες, όπως η αυτοθυσία, η συλλογική αλληλεγγύη και η εθνική υπερηφάνια. Στην πολιτιστική μας παράδοση εδραιώθηκε το πρότυπο της αλύγιστης μητέρας – μάρτυρα.