Η συμβολή του ΕΛΑΝ στην Εθνική Αντίσταση

Την περίοδο της Κατοχής η εθνική αντίσταση δρομολογήθηκε, κυρίως, μέσω του ΕΑΜ / ΕΛΑΣ. Καθώς ο ΕΛΑΣ δρούσε στην ξηρά, στη θάλασσα γεννιόταν το Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Ναυτικό / ΕΛΑΝ, το ναυτικό σκέλος του ΕΑΜ, που γεννήθηκε από τις ανάγκες της αντίστασης στις παραθαλάσσιες περιοχές. Μετά την κατάληψη της ηπειρωτικής Ελλάδας από τους Γερμανούς το 1941, τα πλοία στα ελληνικά λιμάνια κατασχέθηκαν και αξιοποιήθηκαν από τις δυνάμεις Κατοχής. Παρά τις δυσκολίες, η δράση αντιστασιακών ναυτικών ξεκίνησε με περιορισμένες ενέργειες όπως λαθραίες μεταφορές ανθρώπων και αγαθών.

Η οργανωμένη μορφή του ΕΛΑΝ ξεκινά να διαμορφώνεται την άνοιξη του 1943 με επιχειρήσεις όπως σαμποτάζ στη Στυλίδα και μεταφορές εξορίστων, ενώ στις 18 Ιουλίου 1943, καΐκι του ΕΛΑΝ απελευθέρωσε 60 κομμουνιστές από τον Άη Στράτη. Στην αρχική του φάση δεν υπήρχε στρατιωτικός εξοπλισμός και οι ναύτες είχαν μόνο μαχαίρια, τσεκούρια και σε ορισμένες περιπτώσεις κυνηγητικά όπλα. Μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας τον Σεπτέμβριο του 1943, οι συνθήκες ευνόησαν την ταχύτερη ανάπτυξη του ΕΛΑΝ. Σκάφη του ΕΛΑΝ μετέφεραν ιταλικές δυνάμεις που προσχώρησαν στον ΕΛΑΣ μεταφέροντας πολύτιμο πολεμικό υλικό από την Εύβοια στη Λοκρίδα.

Στη διάθεση των ανταρτών βρέθηκαν όπλα κάθε προέλευσης: από πιστόλια και τυφέκια μέχρι αντιαρματικά και όλμους ιταλικής, γερμανικής, πολωνικής, αμερικανικής και βρετανικής κατασκευής. Η κατάσταση του οπλισμού ήταν γενικά φτωχή και παρωχημένη τεχνολογικά, ενώ σε πολλές περιπτώσεις χρησιμοποιούνταν αυτοσχέδια εκρηκτικά με δυναμίτη.

Το ίδιο έτος, μετατράπηκε το πετρελαιοκίνητο «Άγιος Δημήτριος» σε πλωτό νοσοκομείο με τον γιατρό Ν. Ψύχο, ενώ εντάχθηκαν στον στόλο του ΕΛΑΝ και άλλα καταληφθέντα σκάφη, όπως η άκατος του Αβέρωφ («Κ1/ΑΒΕΡΩΦ»).

Η γεωγραφία της περιοχής και η στήριξη των ΕΑΜικών οργανώσεων διευκόλυναν την ίδρυση λιμεναρχείων σε Αντίκυρα, Γαλαξίδι, Ερατεινή και άλλες περιοχές, καθιστώντας την περιοχή σχεδόν απρόσβλητη από τους κατακτητές, εκτός από περιόδους εκκαθαριστικών επιχειρήσεων.

Το 1944 ο Φωτεινός (ψευδώνυμο του Φώτη Λαμψίδη) συνέθεσε τον Ύμνο του ΕΛΑΝ, τον οποίο μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης και ερμήνευσε το 1976 ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου.

Τον Μάρτιο του 1944, ο Καπετάν Ζαχαριάς (ψευδώνυμο του Κώστα Γεωργιάδη) διμοιρίτης του 34ου Συντάγματος, κατέλαβε στο Γαλαξίδι γερμανικό πετρελαιοκίνητο τρεχαντήρι φορτωμένο με πολεμοφόδια και τρόφιμα. Το πλοίο βυθίστηκε στην Αντίκυρα μετά τη διαφύλαξη του φορτίου του, γεγονός που σηματοδότησε τη γέννηση του ΕΛΑΝ Κορινθιακού.

Από τα τέλη του 1943 έως το φθινόπωρο του 1944, το ΕΛΑΝ Πειραιά πραγματοποίησε εντυπωσιακά σαμποτάζ: ανατινάξεις και δολιοφθορές σε πλοία του Άξονα στον Πειραιά, τη Σαλαμίνα, τη Μονεμβασιά, στο Πέραμα και στο Κερατσίνι, με χρήση ωρολογιακών βομβών και με ενέργειες μέσα από τα μηχανουργεία.

Ο Τάσος Κακαβούτης, επικεφαλής του ΕΛΑΝ Αργολικού – Ερμιονίδας, κατέλαβε τη φρουρά στο Πόρτο Χέλι, αλλά συνελήφθη και εκτελέστηκε στο Κρανίδι στις 28 Ιουνίου 1944. Στις 25 Σεπτεμβρίου ιδρύθηκε το ΕΛΑΝ Αργοσαρωνικού, το οποίο, με τη βοήθεια πληροφοριοδοτών από την Ύδρα, έστηνε ενέδρες σε επιταγμένα πλοία που κατευθύνονταν προς τις Σπέτσες.

Το ΕΛΑΝ Θερμαϊκού – Χαλκιδικής συγκροτήθηκε μετά τον Σεπτέμβριο του 1943 και ανέπτυξε έντονη δράση στις ακτές της περιοχής, αξιοποιώντας τη γεωμορφολογία για απόκρυψη και ταχύτητα. Το προσωπικό του προερχόταν κυρίως από ντόπιους ψαράδες και ναυτεργάτες, ενώ τα σκάφη του ήταν τροποποιημένα τρεχαντήρια με ποικίλο οπλισμό. Εκτός από επιθέσεις σε εχθρικά πλοία, το ΕΛΑΝ ανέλαβε και κρίσιμες αποστολές ανεφοδιασμού προς τον ΕΛΑΣ, συμβάλλοντας ουσιαστικά στην επιχειρησιακή συνοχή της Αντίστασης.

Η VI Ναυτική Μοίρα του ΕΛΑΝ, με έδρα την Ιερισσό, ιδρύθηκε τον Απρίλιο του 1943 από νεαρούς ναυτικούς της Θάσου και της Χαλκιδικής, με επικεφαλής τον Καπετάν Φουρτούνα (ψευδώνυμο του Σαράντη Σπίντζου). Αρχικά, η δράση της περιοριζόταν στη συλλογή πληροφοριών και στη μεταφορά μαχητών και εφοδίων, αλλά σταδιακά εξελίχθηκε σε σημαντική ναυτική δύναμη της Αντίστασης. Η Μοίρα διέθετε στόλο από εξοπλισμένα σκάφη και πλωτό νοσοκομείο, ενώ οι επιχειρήσεις της εκτείνονταν από τη Θάσο έως τη Θεσσαλονίκη. Στις 30 Οκτωβρίου 1944, τα σκάφη της εισήλθαν σημαιοστολισμένα στο ελεύθερο λιμάνι της Θεσσαλονίκης, όπου οι Ελανίτες ανέλαβαν τη φύλαξη του λιμανιού και του Λιμεναρχείου.

Το ΕΛΑΝ Αμβρακικού συγκροτήθηκε με πρωτοβουλία ψαράδων της Πρέβεζας μετά την κατάρρευση του αλβανικού μετώπου τον Απρίλιο του 1941. Αρχικά, οι δράσεις τους επικεντρώνονταν στη μεταφορά ανθρώπων και εφοδίων, καθώς και στη συλλογή πληροφοριών για τις δυνάμεις κατοχής. Με την πάροδο του χρόνου, οι επιχειρήσεις τους εντάθηκαν, σχημάτισαν το ΕΛΑΝ, συμβάλλοντας σημαντικά στην ενίσχυση του ΕΛΑΣ στην περιοχή του Αμβρακικού. Η δράση τους αποτέλεσε κρίσιμο παράγοντα στην εδραίωση της Αντίστασης στη Δυτική Ελλάδα.

Τον Ιούλιο του 1944, ο ΕΛΑΣ ίδρυσε επίσημα τη Ναυτική Υπηρεσία της ΠΕΕΑ, η οποία ανέλαβε την οργάνωση των ναυτικών μονάδων του ΕΛΑΝ.

Στις 7 Οκτωβρίου 1944 συγκροτήθηκαν επίσημα οι Μοίρες του ΕΛΑΝ, μεταξύ των οποίων:

• 1η Μοίρα Πελοποννήσου – Ζακύνθου
• 2η Μοίρα Δυτικής Στερεάς – Ιονίων Νήσων
• 3η Μοίρα Ευβοϊκού – Σαρωνικού – Κορινθιακού
• 4η Μοίρα Παγασητικού – Πηλίου
• 5η Μοίρα Ανατολικής Μακεδονίας – Δυτικής Θράκης
• 6η Μοίρα Θερμαϊκού – Χαλκιδικής
• καθώς και ανεξάρτητα τμήματα (π.χ. σε Πρέβεζα, Μαλιακό, Πειραιά).

Καθιερώθηκε ο μαύρος μπερές με κεντημένο το σήμα του ΕΛΑΝ και την άγκυρα.

Το ΕΛΑΝ χρησιμοποίησε σκάφη όλων των τύπων, τα οποία είτε είχαν καταληφθεί από τους κατακτητές, είτε νοικιαστεί.

Χρησιμοποιούνταν 3 ειδών σκάφη:

• Μικρά καΐκια, ταχύτητας 7 κόμβων, φορτίου 10 τόνων
• Μικρά μηχανοκίνητα σκάφη, κα
• Άλλα σκάφη κατάλληλα για μεταφορές

Το προσωπικό του προερχόταν από ψαράδες, ναυτεργάτες και λιγοστούς αξιωματικούς. Παράλληλα, ιδρύθηκαν σχολές ναυτικής μαθητείας και επισκευών, ενώ αναπτύχθηκε και στοιχειώδης ιατρική περίθαλψη. Στην Ιτέα, για παράδειγμα, το πρόχειρο αναρρωτήριο του ΕΛΑΝ Κορινθιακού λειτουργούσε με τη βοήθεια της οικογένειας Χουχούμη.

Συνολικά, κατά τη διάρκεια του αντιστασιακού αγώνα, το ΕΛΑΝ συμμετείχε σε πάνω από 80 ένοπλες συγκρούσεις, βύθισε ή κυρίευσε περίπου 200 εχθρικά σκάφη και προκάλεσε μεγάλες απώλειες στους κατακτητές. Τον Οκτώβριο του 1944, διέθετε πάνω από 100 σκάφη διαφόρων τύπων με συνολικό εκτόπισμα 4.000 τόνων και δύναμη 1.200 ανδρών.

Με τη Συμφωνία της Βάρκιζας, στις 18 Φεβρουαρίου 1945, διατάχθηκε η αποστράτευση και παράδοση του οπλισμού και των σκαφών του. Ωστόσο, η συμβολή του ΕΛΑΝ στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα παραμένει μια από τις πιο λαμπρές και ελάχιστα προβεβλημένες σελίδες της νεότερης ελληνικής Ιστορίας.

ΠΗΓΗ

D.M. Condit, Case study in guerrilla war: Greece during world war II

Ο καπετάν Ζαχαριάς, ΕΛΑΝ – ΑΝΤΙΚΥΡΑ, Αθήνα 2000