Κάποια στιγμή θα ακούγαμε κι αυτό: Kι ο Παπαχελάς με τον Κουφοντίνα…

Προφανώς δεν υπαινίσσομαι ότι ο Αλέξης Παπαχελάς, στα ύστερά του αποφάσισε να γίνει οπαδός της 17 Νοέμβρη. Λέω όμως ότι έτσι όπως πήγαινε αυτός ο εσμός του ολοκληρωτισμού και ηθικού πανικού σχετικά με τους καταδικασθέντες της 17 Νοέμβρη  (και κυρίως τους Κουφοντίνα και τον Γιωτόπουλο), ήταν θέμα χρόνου να βρεθεί στο στόχαστρο του συστήματος αυτού ακόμη και ο διευθυντής της Καθημερινής.  Αυτό όμως δεν ήρθε απροειδοποίητα.

Όταν στις αρχές του 2014 κυκλοφόρησε το πρώτο βιβλίο του Κουφοντίνα από τις εκδόσεις Λιβάνη (Γεννήθηκα 17 Νοέμβρη) ένα αθηναϊκό βιβλιοπωλείο, το Free Thinking Zone, αποφάσισε να μην το βάλει στις προθήκες του και να μη το διαθέτει προς πώληση. Αντ’ αυτού, έβαλε μια ανακοίνωση με την οποία ενημέρωνε το κοινό ότι «δικαίωμα στην ελευθερία χωρίς δικαίωμα στη ζωή δεν μπορεί να υπάρχει».

Η ιδιοκτήτρια του βιβλιοπωλείου,  κατόπιν, διοργάνωσε μια δημόσια συζήτηση με αντικείμενο την απόφασή της, στην οποία με κάλεσε, εν γνώσει της ότι δεν την επιδοκιμάζω.  Στο πάνελ όλοι οι υπόλοιποι μετέχοντες υπεραμύνονταν της απόφασής της. Θυμάμαι ανάμεσά τους, τον Κώστα Μπακογιάννη – ακόμη περιφερειάρχη Στερεάς – και τον Γρηγόρη Ψαριανό, δεν θυμάμαι με ποια ιδιότητα. Μου είχε κάνει εντύπωση η ένταση των επιχειρημάτων όλων των κατ’ όνομα «φιλελεύθερων» συνομιλητών μου οι οποίοι ξιφουλκούσαν εναντίον της ανοχής στη 17Ν αποδοκιμάζοντας την εμπορική διάθεση του βιβλίου ενός δολοφόνου.

Προσωπικά πίστευα και πιστεύω ότι σε μια ιδιωτική επιχείρηση καθείς έχει δικαίωμα να πουλάει ό,τι θέλει, πλην όμως το ότι αποφασίζει με τέτοιον πομπώδη τρόπο να μην το κάνει δείχνει μια κατηχητική, μη φιλελεύθερη λογική.  Έγραφα τότε: «Το να μην μπορούμε να αναμετρηθούμε τον κλονισμό που μας προκαλεί ένα βιβλίο είναι προάγγελος κακών. Συγχωράτε με, αυτό δεν ξέρω τι είναι. Πολιτικός φιλελευθερισμός πάντως δεν είναι. Our thinking zone ευχαρίστως. Όχι όμως free thinking zone». (σ. 34)

Αυτή η λογική είναι διαρκώς παρούσα διαρκώς σε σχέση με τους δύο πρωτοστατούντες της 17Ν, δηλαδή Κουφοντίνα-Γιωτόπουλο και  αναθερμαίνονταν κάθε φορά που οι κρατούμενοι αιτούνταν να πάρουν άδεια εξόδου από τη φυλακή.

Να σημειώσουμε ότι ο Γιωτόπουλος πήρε για πρώτη φορά άδεια 20 ολόκληρα χρόνια μετά τη φυλάκισή του (το 2022) στην ηλικία των 78 ετών σπάζοντας όλα τα ρεκόρ διάρκειας εγκλεισμού στη Μεταπολίτευση. Το ότι σχεδόν κανείς δεν ασχολήθηκε με αυτό το σκανδαλώδες διάστημα εγκλεισμού του γέροντα Γιωτόπουλου, κάτι δείχνει νοσηρό (κυρίως για τον χώρο των λεγόμενων «αλληλέγγυων») αλλά δεν επεκτείνομαι.

Ο ίδιος, πάλι, ηθικός πανικός τροφοδοτήθηκε στις αρχές του 2021 όταν ο Κουφοντίνας  έκανε απεργία πείνας και κόντεψε να πεθάνει διότι αντί να τον επιστρέψουν από την αγροτική φυλακή της Κασσαβέτειας στις φυλακές Κορυδαλλού, βρέθηκε παρανόμως απομονωμένος στη φυλακή του Δομοκού.

Το επιχείρημα ήταν ο «κατά συρροή δολοφόνος Κουφοντίνας» δεν μπορεί να αξιοποιεί τα ευεργετήματα που βάζει ο νόμος διότι είναι, λέει, «αμετανόητος». Η πολιτεία σε ρόλο εξομολογητή. Το κράτος δικαίου σε ρόλο κατηχητικού και η πολιτική κοινότητα ως ποίμνιο που ξορκίζει τους απίστους…  Τι κι αν φωνάζει κανείς το ποινικώς αυτονόητο: ότι οι κατάδικοι έχουν δικαιώματα επειδή είναι έγκλειστοι, κι όχι επειδή μας αρέσουν. Τα δικαιώματα αυτό τον πονεμένο ρόλο παίζουν στις φιλελεύθερες πολιτείες. Εκεί μάλιστα δοκιμάζονται και οι αντοχές των υπολοίπων: όταν τα δικαιώματα τα έχουν και τα ασκούν αυτοί που δεν είναι οι «καλοί» της ιστορίας.

Το Φεβρουάριο 2021 με αφορμή την υπόθεση της απεργίας πείνας του Κουφοντίνα έγραψα ένα άρθρο για τη Lifo με την οποία τότε συνεργαζόμουν σταθερά με τίτλο «Το κράτος δικαίου δεν είναι α λα καρτ. Αφορά και τον Κουφοντίνα». Το έστειλα και το περιοδικό για πρώτη (και τελευταία) φορά στα έτη της συνεργασίας μας, μου είπε ότι δεν θα δημοσιευθεί διότι «ο Κουφοντίνας είναι φονιάς». Αντέτεινα ότι αν το κείμενο δεν δημοσιευθεί, η συνεργασία μας θα διακοπεί για λόγους αρχής. Τελικά, μετά από λίγη ώρα, σε νέα επικοινωνία, μου ειπώθηκε ότι εφόσον είναι θέμα αρχής, το κείμενο τελικά θα βγει. Το γυαλί όμως είχε ήδη σπάσει και το κείμενο αυτό ήταν το τελευταίο μου εκεί.

Δεν μετέφερα αυτήν την εμπειρία αυτοτελώς τόσο καιρό διότι δεν θεωρούσα ότι είναι κρίσιμη. Είναι όμως ο βιωμένος για μένα κρίκος στην αλυσίδα της κλιμάκωσης του ηθικού πανικού σχετικά με τον Κουφοντίνα, που φυσικά δεν επρόκειτο να σταματήσει εκ θαύματος. Διότι πολύ απλά ο πανικός αυτός δεν είναι απλώς μια «υπερβολή» αλλά ένας μηχανισμός μέσα από τον οποίο μια κοινωνία προσπαθεί να διαχειριστεί αβεβαιότητα, φόβο και το ενδεχόμενο της απώλειας ελέγχου.

Ένα ερέθισμα που κανονικά θα έπρεπε να είναι απολύτως αδιάφορο: ένας κρατούμενος παίρνει άδεια να βγει από τη φυλακή όπως όλοι ή ένας δημοσιογράφος κάνει έρευνα για την τρομοκρατία και κάνει συνέντευξη σε έναν τρομοκράτη. Όπως ένα ντοκιμαντέρ για τη Μακρόνησο είναι ζωτικό να έχει τη μαρτυρία του αρχιβασανιστή Σκαλούμπακα, το ίδιο και μια δημοσιογραφική έρευνα για τη 17Ν τη μαρτυρία του Κουφοντίνα. Αυτό όμως εδώ ερμηνεύεται ως σύμπτωμα γενικευμένης απειλής και η απειλή αποκτά υπόσταση στο πρόσωπο του «λαϊκού διαβόλου» (folk devil) Κουφοντίνα.

Η αγανάκτηση γίνεται τρόπος να ανήκει κανείς  στο «σωστό στρατόπεδο» ώστε να αποφύγει οποιεσδήποτε υποψίες για ταύτιση με τον διάβολο. Έτσι, ο φόβος της σιωπής γίνεται ισχυρότερος από τον ίδιο τον παραλογισμό: στη δημοσιογραφική έρευνα δεν έχουν λόγο οι «κακοί»… Κάθε νέα αντίδραση ερμηνεύεται ως απόδειξη ότι «το πρόβλημα δεν αφορά μόνο τους γνωστούς υπόπτους». Τότε είναι που το σύστημα παθαίνει πραγματικά αμόκ.  Με την έρευνα του διευθυντή της Καθημερινής και την έκδοση του βιβλίου του Κουφοντίνα όχι από κάποιον εκδοτικό οίκο των Εξαρχείων, αλλά από τις εκδόσεις Λιβάνη. Αυτό είναι που ενοχλεί περισσότερο.

Και κάπως έτσι φτάσαμε στο νέο θύμα του ηθικού πανικού: τον ως χθες υπεράνω κάθε υποψίας Αλέξη Παπαχελά ο οποίος, άκουσον-άκουσον, στο ντοκιμαντέρ του για τη 17Ν έχει συνέντευξη στον Κουφοντίνα. «Δεν μπορούσαμε να το πιστέψουμε!» γράφει η ανακοίνωση του Συλλόγου Αλληλεγγύης στα Θύματα Τρομοκρατίας Θάνος Αξαρλιάν και του Ως Εδώ όπου πρωταγωνιστεί ο πρώην δήμαρχος Αθηναίων Κώστας Μπακογιάννης.

«Εκφράσαμε την έντονη αντίθεσή μας, όχι προφανώς στη δημιουργία του ντοκιμαντέρ του οποίου την δημοσιογραφική έρευνα δεν αμφισβητούμε, αλλά στο ενδεχόμενο να δοθεί βήμα στους τρομοκράτες της 17 Νοέμβρη (…) αρνούμενοι να συμμετάσχουμε σε ένα άτυπο διάλογο εξίσωσης θυτών και θυμάτων. (…) Αυτό που διεκδικήσαμε, είναι ο Δημήτρης Κουφοντίνας να μην πάρει με κρατικά χρήματα, αυτό που κάποτε «αγόραζε» με αίμα. Όσον αφορά τον ισχυρισμό της πολυφωνίας, θεωρούμε ότι είναι τουλάχιστον προσβλητικός απέναντι στη μνήμη των ανθρώπων μας. Είναι προσβλητικός γιατί στην ουσία εξισώνει τη Δημοκρατία με την τρομοκρατία, τους θύτες με τα θύματα, τους δολοφόνους με τους δολοφονημένους».

Όντως, η ιδιότητα του θύματος είναι ιερή. Όταν όμως η ιερότητά της οδηγεί σε ολοκληρωτικούς παραλογισμούς ταυτίζοντας τον δημιουργό μιας δημοσιογραφικής έρευνας με τους πρωταγωνιστές της (κατά λέξη «ο Κουφοντίνας να μην πάρει κρατικά χρήματα») , τότε δεν υπάρχει απυρόβλητο ούτε για τα θύματα.  Γιατί τότε γίνονται θύτες.

Μεταξύ της εργαλειοποίησης της οδύνης που οδηγεί στη σιωπή της αυτολογοκρισίας και της ελευθερίας του λόγου, οι δημοκρατίες ξέρουν τον δρόμο. Αλλιώς αυτοκαταργούνται.