Μια προοδευτική απάντηση στην ευρωπαϊκή κρίση χρέους

Η κρίση χρέους των κρατών ως απόρροια μιας έντονης τραπεζικής και χρηματοπιστωτική κρίσης, έχει βυθίσει την Ευρωπαϊκή Ένωση στο μεγαλύτερο υπαρξιακό δίλημμα από την ίδρυση της . H δημοσιονομική κρίση μεταμορφώθηκε σταδιακά σε μια κοινωνική κρίση.

Τα ψηφίσματα των πολυάριθμων συνόδων κορυφής τα οποία στην ουσία δεν είναι τίποτα άλλο από «διατάγματα λιτότητας» , πνίγουν κάθε μορφή ανάπτυξης ειδικότερα στην νότια Ευρώπη και φέρουν σε κίνδυνο την κοινωνική ειρήνη και την δημοκρατία με κορυφαίο παράδειγμα την Ελλάδα.

Το ποσοστό ανεργίας στην Ευρωζώνη έχει ξεπεράσει κάθε προηγούμενο δεδομένο και συνεχίζει να αυξάνεται με αποκορύφωμα την ανεργία των νέων. Στην Ελλάδα και στην Ισπανία ένας στους δύο νέους ηλικίας 15 έως 24 ετών δεν έχουν δουλειά.

Δεν εκπλήσσει επομένως ότι για πολλούς γεννώνται μνήμες από την Δημοκρατία της Βαϊμάρης στην οποία τα διατάγματα εκτάκτου ανάγκης του καγκελαρίου Heinrich Brüning οδήγησαν σε μια καταστροφική λιτότητα για την οικονομία με δραματικά αποτελέσματα για την αγορά εργασίας.

Η συνταγή θεραπείας που χορηγείται στις υπερχρεωμένες χώρες θυμίζει την αφαίμαξη ενός ασθενή που πάσχει από αναιμία. Το συνεχώς αυξανόμενο χρέος των κρατών αντιμετωπίζεται με νέα δάνεια και τα νέα δάνεια αντιμετωπίζονται με νέα μέτρα λιτότητας. Ακόμα και ο οίκος αξιολόγησης Standard and Poor o οποίος εισπράττει ποικίλα βέλη κριτικής επειδή έχει υποτιμήσει μεταξύ άλλων και σταθερές χώρες του ευρώ , παραδέχεται ότι μια διαδικασία μεταρρυθμίσεων που επενδύει αποκλειστικά στις περικοπές του προϋπολογισμού υποσκάπτει τα ίδια τα δικά της θεμέλια. Ο λόγος είναι ότι πέφτει η εσωτερική ζήτηση μπροστά στον φόβο και την ανασφάλεια όσον αφορά την διατήρηση της θέσης εργασίας και του υπαρκτού εισοδήματος των καταναλωτών . Πολύτιμα εθνικά φορολογικά έσοδα χάνονται.

Ως εκ τούτου έφτασε ο καιρός όλες οι δημοκρατικές και προοδευτικές δυνάμεις στην Ευρώπη να διεκδικήσουν την έξοδο από τον διαβολικό κύκλο της καθοδικής πορείας στην οποία έχουν οδηγήσει την Ευρώπη οι θιασώτες της λιτότητας. . Στον αντίποδα αυτής της πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής δυσπραγίας πρέπει να προταθεί ένα συνεκτικό πρόγραμμα επενδύσεων θεμελιωμένο στις αρχές της αλληλεγγύης και της επικουρικότητας που είναι εγγεγραμμένες στο ιδρυτικό DNA της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Στο πλαίσιο αυτό ειδικό ρόλο μπορεί να διαδραματίσει η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων στην τόνωση της πραγματικής οικονομίας στην Ευρώπη.

Αυτό δεν σημαίνει ότι η Ευρώπη πρέπει να επανέλθει σε μια περίοδο τυφλού αναπτυξιακού φετιχισμού όπως τον είχε ζήσει την περίοδο του «τρίτου δρόμου» και του «εκσυγχρονισμού». Το ζητούμενο είναι πολύ περισσότερο η ορθή και χρηστή χρήση των πόρων για την αναζήτηση μιας ποιοτικής ανάπτυξης συνδυασμένης με κοινωνική συνοχή και περιβαλλοντική ισορροπία.. Υπάρχουν στην Ευρώπη σήμερα άφθονες επενδυτικές ανάγκες ειδικότερα στους τομείς της πρόνοιας , της εκπαίδευσης , της έρευνας, της καινοτομίας και της ενεργειακής απεξάρτησης.

Οι οικονομικές υπερδυνάμεις της Ευρώπης συγκαταλέγονται ήδη στους παγκόσμιους ηγέτες στους μελλοντικούς τομείς όπως οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, την οικονομία της υγείας, και της βιώσιμης κινητικότητας. Αυτή η δυναμική πρέπει να μεταφερθεί ωστόσο στις περιοχές της κρίσης και ειδικά στην νότια Ευρώπη.

Με επενδυτικά και φορολογικά κίνητρα και με επέκταση της έρευνας και της εκπαίδευσης μπορεί να εξομαλυνθεί ο κίνδυνος μιας χαμένης γενιάς ενσωματώνοντας μεταξύ άλλων την κρίσιμη και ταυτόχρονα δραματική μάζα των ανέργων νέων σε παραγωγική εργασία .

Σίγουρα στο σημείο αυτό κάποιοι θα θέσουν το κρίσιμο ερώτημα από πού θα προέλθουν οι πόροι και οι επενδύσεις .

Ασφαλώς όχι μέσα από νέο χρέος. Εναλλακτικά υπάρχουν δύο πηγές εσόδων οι οποίες προωθούν ταυτόχρονα την κοινωνική δικαιοσύνη στην Ευρώπη. Η πρώτη πηγή είναι ένας ευρωπαϊκός φόρος επί των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών ( φόρος Tobin) που μπορεί να εισφέρει έως 50- 60 δις ευρώ ανά έτος περιορίζοντας ταυτόχρονα επικίνδυνες κερδοσκοπικές φούσκες.

Η δεύτερη πηγή εσόδων είναι η ισχυρότερη φορολόγηση υψηλών εισοδημάτων, μεγάλων περιουσιών και κληρονομιών, κάτι που θα δημιουργούσε νέες δυνατότητες επενδύσεων για το κοινό καλό περιορίζοντας ταυτόχρονα την συνεχώς αυξανόμενη τάση κοινωνικής ανισότητας σε όλα τα κράτη της Ευρώπης . όπως αποδεικνύουν όλες οι τελευταίες έρευνες του ΟΟΣΑ 

Το επενδυτικό πρόγραμμα για το οποίο γίνεται λόγος πρέπει φυσικά να συνοδευτεί από θεσμικές μεταρρυθμίσεις. Κατά κύριο λόγο οι ευρωπαϊκοί εταίροι αντί να περιορίζονται σε πύρινους λόγους και σκληρές συνταγές , οφείλουν να βοηθήσουν την Ελλάδα και της άλλες υπερχρεωμένες χώρες να μεταρρυθμίσουν την διοίκηση κατά τέτοιο τρόπο ώστε να μπορούν αφενός να εισπράξουν φόρους και από τους οικονομικά ισχυρούς και αφετέρου να δώσουν ώθηση στην ανάπτυξη αντί να την πνίγουν στην γραφειοκρατία.

Παράλληλα ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας πρέπει να μεταμορφωθεί σε ένα ισχυρό Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο ικανό να παράσχει την απαιτούμενη ρευστότητα σε χώρες υπό κρίση με αποδεκτά επιτόκια .

Είναι εντελώς απαράδεκτη η χρησιμοποίηση δημόσιων ταμείων για την διάσωση τραπεζών σε μαζική έκταση . Οι τράπεζες πρέπει στο μέλλον να έχουν την ευθύνη για τα δικά τους ρίσκα και κινδύνους. Εντούτοις είναι ανεπαρκές το προγραμματισμένο από την ΕΕ ταμείο διευθέτησης το οποίο θα χρηματοδοτείται από τις ίδιες τις τράπεζες. Το δεκαετές περιθώριο συγκρότησης ενός τέτοιου ταμείου είναι πολύ μεγάλο ενώ το πλαφόν χρηματοδότησης των 55 δις. ευρώ πολύ μικρό.

Στην αρχαία ελληνική η λέξη “κρίση” αναφέρεται σε κρίσιμη στιγμή αποφάσεων συνδεδεμένη με ένα σημείο καμπής. Οι αποφάσεις που θα πάρουν οι Ευρωπαϊκοί λαοί στις επόμενες εθνικές εκλογές τους θα κρίνουν κατά πόσο η κρίση δημόσιου χρέους θα οδηγήσει το σχέδιο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης σε μια υπαρξιακή κρίση ή σε μια στροφή προς μια κοινωνική και ολοκληρωμένη Ευρώπη.

* Ο Μανόλης Μαυροζαχαράκης είναι ελεύθερος συγγραφέας, με σπουδές σε οικονομικά, κοινωνιολογία και πολιτικές επιστήμες, εθνολογία και οικονομική ιστορία.