Μάτι, Τέμπη. Ποιοι νεκροί μας πονάνε περισσότερο;

Δεν αξίζει να κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλο μας. Ούτε, βέβαια, να το κουνάμε με στόμφο. Υπάρχει πολιτική και συναισθηματική ανισότητα στον τρόπο με τον οποίο διαχειριζόμαστε τις εθνικές τραγωδίες στο Μάτι και στα Τέμπη.

Και οι δύο τραγωδίες έχουν εγγραφεί με διαφορετική γραμματοσειρά στο συλλογικό θυμικό. Για αυτό και δεν προκαλούν τον ίδιο βαθμό συγκίνησης στην κοινωνία. Το Μάτι δεν έβγαλε ανθρώπους στον δρόμο. Δεν έγινε σύνθημα, ούτε αφορμή για συναυλίες. Οι καλλιτέχνες δεν «αηδίασαν» και οι συλλογικότητες δεν κόλλησαν αφίσες. Και οι συγγενείς των θυμάτων έμειναν μόνοι έξω από το δικαστήριο.

Η πρώτη ανάγνωση μας λέει ότι οι διαφορετικές αντιδράσεις απέναντι στις δύο τραγωδίες εκπορεύονται από καθαρά πολιτικούς λόγους. Το Μάτι είναι η τραγωδία της Αριστεράς, τα Τέμπη ανήκουν στη Δεξιά. Δεν θα ήταν δα και τόσο εύκολο για τον καλλιτέχνη να πάρει την κιθάρα και να καταγγείλει την κυβέρνηση της Πρώτης Φοράς. Το έχουμε δει ξανά: και οι πόλεμοι, στην πρώτη φάση τους, αντιμετωπίζονται ανάλογα με τη «συμβατότητά» τους με την πολιτική μας προτίμηση. Όταν η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία, η συναυλία ήταν «για τον άνθρωπο». Στη Γάζα, οι σημαίες ήταν ξεκάθαρες.

Αυτό δεν το λέω απαξιωτικά. Είναι απλώς η φύση της συμβολικής ταύτισης. Ομως αυτή είναι μία επιδερμική ανάγνωση. Το συλλογικό θυμικό δεν διαμορφώθηκε μόνο από πολιτικούς και κοινωνικούς αυτοματισμούς. Υπάρχουν σαφείς διαφορές ανάμεσα στις δύο τραγωδίες.

Πρώτα είναι η φύση της τραγωδίας. Στο Μάτι όλα ξεκίνησαν από θεομηνία. Στα Τέμπη από ανθρώπινο σφάλμα, που θα μπορούσε να αποφευχθεί. Στο Μάτι η πηγή του κακού ήταν στη φύση. Στα Τέμπη, όμως, ήταν στο κράτος.

Είναι και η ταυτότητα των θυμάτων σημείο διαφοροποίησης, όσο και αν αυτό ακούγεται (και είναι) κυνικό. Στο Μάτι τα θύματα ήταν κυρίως ηλικιωμένοι, οικογενειάρχες, παραθεριστές, όχι πρόσωπα που προκαλούν άμεση ταύτιση στο θυμικό της νεολαίας ή της μεσαίας τάξης. Στα Τέμπη χάθηκαν νέοι άνθρωποι, παιδιά, φοιτητές. Βλέπεις νεανικά πρόσωπα στις φωτογραφίες. Ο φόβος για το «θα μπορούσε να ήμουν εγώ ή το παιδί μου» ενεργοποιείται περισσότερο στα Τέμπη.

Η τηλεοπτική εκδοχή της κάθε τραγωδίας παίζει και αυτή ρόλο στα συλλογικά αντανακλαστικά. Τι βλέπαμε, κυρίως, από το Μάτι; Καμένες εκτάσεις. Στα Τέμπη, πέρα από τη φρίκη των «τσαλακωμένων» βαγονιών, βλέπαμε γονείς να θρηνούν τα παιδιά τους. Δεν συγκρίνονται οι δύο εικόνες.

Ναι, το Μάτι είχε σχεδόν διπλάσιους νεκρούς. Ομως στις τραγωδίες αυτού του μεγέθους, δεν παίζει ρόλο ο αριθμός των θυμάτων, αλλά ο τρόπος που η κοινωνία αντιλαμβάνεται τον εαυτό της μέσα από αυτές. Στο Μάτι το κράτος απέτυχε να προστατεύσει τους πολίτες. Στα Τέμπη, όμως, ελέγχεται για τον θάνατο τους.

Και κάτι τελευταίο. Στην πυρκαγιά δεν ήταν εύκολο να δείξεις τους υπευθύνους. Καταδικάστηκαν άνθρωποι, αλλά κανένας δεν θυμάται το όνομα τους. Στα Τέμπη οι βασικές ευθύνες προσωποποιήθηκαν από την πρώτη στιγμή.

Ναι, λοιπόν, δεν είναι σφάλμα ή κακό να το παραδεχθούμε. Η συλλογική μνήμη διαχειρίζεται διαφορετικά τις δύο τραγωδίες, αλλά αυτό δεν οφείλεται μόνο στην «ηγεμονία» της Αριστεράς στο συγκεκριμένο πεδίο. Προς Θεού, όχι πως δεν υπάρχει σκοπιμότητα και κουτοπονηριά από την πλευρά της Αριστεράς, θεσμικής και κινηματικής. Απλώς εδώ μιλάμε για κάτι πολύ πιο μεγάλο που αντανακλάται στο σύνολο της κοινωνίας και όχι στο πολιτικοποιημένο κομμάτι της. Και δεν έχει να κάνει με πολιτικές επιλογές – θυμίζω ότι μετά τα Τέμπη η ΝΔ έφτασε στο 41% του εκλογικού σώματος.

Στο Σύνταγμα είναι γραμμένα τα ονόματα των νεκρών στα Τέμπη επειδή η κοινωνία θεωρεί ότι δολοφονήθηκαν. Για το Μάτι πιστεύει ότι οι άνθρωποι απλώς αφέθηκαν στην τύχη τους. Και στην τελική, δεν αντέχει να διαχειρίζεται τόσα τραύματα. Το Μάτι σκεπάστηκε κυρίως από θρήνο. Τα Τέμπη από οργή. Τίποτα δεν είναι πιο ισχυρό από την οργή.