Νέος καπιταλισμός: Second hand ρούχα και leasing αυτοκίνητο

Σκηνικό απολύτως πραγματικό σε κατάστημα επιδιόρθωσης και πώλησης ηλεκτρονικών υπολογιστών και τηλεφώνων πριν από ελάχιστες ημέρες. Μεσόκοπη κυρία ενδιαφέρεται για την αγορά μεταχειρισμένου laptop.

Κοιτάζει ότι υπάρχει διαθέσιμο, ρωτά για τις τιμές, το σκέφτεται για λίγο. Εν τέλει κρίνει πολλά τα 200 ευρώ και αποχωρεί, μάλλον στενοχωρημένη, επειδή δεν βρήκε αυτό που ήθελε στην τιμή που θα ήθελε (και μπορούσε να πληρώσει).

Η παραπάνω σκηνή δεν έχει κάτι το ασύνηθες. Διότι πλέον είναι απολύτως συνηθισμένο και συνάμα κατανοητό να αγοράζονται πράγματα όπως οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές και τα κινητά τηλέφωνα σε αγορές second hand. H ωμή πραγματικότητα όμως μας υπαγορεύει τα εξής:

• Πρώτον, οι τιμές αυτών των προϊόντων (και άλλων) δεν μπορούν να καλυφθούν από ολοένα και αυξανόμενο αριθμό ανθρώπων εκεί έξω.
• Δεύτερον: Αυτό συμβαίνει επειδή η αύξηση των πραγματικών εισοδημάτων (κυρίως από την εργασία) υπολείπεται της αύξησης των τιμών με συνέπεια τέτοιου είδους αγορές καινούργιων προϊόντων να καθίστανται ουσιαστικά απαγορευτικές.

Τα παραπάνω συμπεράσματα ενισχύονται ακόμη περισσότερο από το γεγονός ότι η second hand αγορά ρούχων και παπουτσιών στην Ελλάδα παρουσιάζει αλματώδη ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια με κατακόρυφη αύξηση των σχετικών πωλήσεων. Θα ήταν πολύ δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι αυτού του είδους η τάση προκύπτει από μία στροφή του τρόπου ζωής σε λιγότερο καταναλωτικά πρότυπα, δηλαδή σε ιδεολογικούς και αξιακούς λόγους.

Εχει να κάνει, τουλάχιστον στις περισσότερες των περιπτώσεων, με πιο “πεζά” ζητήματα, τουτέστιν με την επάρκεια των εισοδημάτων. Παρατηρείται προφανώς ως τάση και στις πιο προηγμένες οικονομικά χώρες αλλά ποιος είπε ότι σ’ αυτές τις χώρες δεν καταγράφεται αύξηση των οικονομικών ανισοτήτων και προβλήματα επάρκειας του διαθέσιμου εισοδήματος;

Ο παγκόσμιος (και παγκοσμιοποιημένος) καπιταλισμός δεν είναι πια ο ίδιος, αυτό είναι ένα εύκολο συμπέρασμα, πασιφανές γύρω μας. Τις προηγούμενες δεκαετίες μάς υποσχέθηκε μία κοινωνία της αφθονίας και της κατοχής περιουσιακών στοιχείων και λοιπών αντικειμένων, μικρής και πιο μεγάλης αξίας.

Υποσχέθηκε, στην εν Ελλάδι έκδοσή του, ιδιοκτησία σπιτιού, εξοχικού και αυτοκινήτου, επάρκεια αγαθών, καταναλωτική συνέπεια και πρόσβαση στα είδη των νέων τεχνολογιών που θα άλλαζαν τη ζωή μας.

Μετά όμως τις συνεχείς κρίσεις και με το νεοφιλελεύθερο δόγμα που “ανοίγει” τις ανισότητες να προελαύνει, ουσιαστικά χωρίς αντίπαλο, το σύστημα έγραψε στα παλαιότερα των υποδημάτων του τις κάθε είδους υποσχέσεις του και τα όποια κοινωνικά συμβόλαια.

Η συμμετοχή στην κατανάλωση γίνεται πλέον με “βοηθητικά” μέσα. Στο αυτοκίνητο κερδίζει έδαφος η μακρόχρονη ενοικίαση (leasing) που απαλλάσσει τον πελάτη από το κοστοβόρο βάρος των service και της γενικότερης συντήρησης του οχήματος. Στη στέγη, η αγορά ακινήτου, ακόμα και μικρού, εξελίσσεται για τους περισσότερους σε άπιαστο στόχο. Οσοι κληρονομήσαμε ακίνητο από τους δικούς μας, είμαστε οι πλέον τυχεροί.

Οι υπόλοιποι βολεύονται σε μικροσκοπικά διαμερίσματα για τα οποία πληρώνουν “θεόρατα” ενοίκια σε μία φούσκα που δείχνει να μην έχει φτάσει ακόμα στα όριά της. Ρούχα και ηλεκτρονικά γκάτζετ second hand συμπληρώνουν το λυπηρό αφήγημα ενός καπιταλισμού που δίνει πολλά σε λίγους και ελάχιστα στους πολλούς.

Ας μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας. Μιλάμε για σύγχρονη ανέχεια που αφορά την κοινωνική πλειοψηφία. Σίγουρα οι περισσότεροι δεν πεινάμε, δεν ψάχνουμε στα σκουπίδια για να φάμε ούτε ζητιανεύουμε. Αλλά, ακόμα πιο σίγουρα, δυσκολευόμαστε ολοένα και περισσότερο να καλύψουμε βασικές και όχι ιδιαίτερα βασικές ανάγκες.

Ρεαλιστικοί στόχοι για τους γονείς μας εξελίσσονται σε ανεκπλήρωτα όνειρα που δεν θα καταφέρουμε ποτέ να κάνουμε πραγματικότητα. Το στάτους μας στην κοινωνία, με όρους αγοραστικής δύναμης και πίστης, κατρακυλά σε επίπεδα που θυμίζουν τις μεταπολεμικές εποχές.

Και δεν είναι ότι δεν δουλεύουμε. Εργαζόμαστε, οι περισσότεροι, σκληρά, έχοντας μάλιστα (αυτό αφορά την τελευταία γενιά) τυπικά και ουσιαστικά προσόντα που δεν είχε καμία άλλη γενιά στη χώρα. Και όμως αυτή η φουρνιά ανθρώπων, αν δεν φύγει στο εξωτερικό, περιορίζεται σε ένα νοικιασμένο δυάρι 40 χρόνων στην Κυψέλη και σ’ ένα μεταχειρισμένο ή leasing αυτοκίνητο.

Ο σημερινός καπιταλισμός δεν μπορεί (και δεν καίγεται κιόλας) να δώσει την οποιαδήποτε υπόσχεση στους νέους ανθρώπους. Η συγκολλητική του ουσία με τις μάζες, που δεν ήταν άλλη από την πραγμάτωση καταναλωτικών και περιουσιακών στόχων, έχει πλέον εξαντληθεί. Oντας έξυπνο και με την ικανότητα να αναπαράγεται, ακόμα και από τις στάχτες του, εντοπίζει τρόπους για να ξεγελά, ωστόσο, στη μεγάλη εικόνα, έχει ήδη μετατραπεί σε ανυπέρβλητο εμπόδιο για μία αξιοβίωτη, στοιχειωδώς άνετη και αξιοπρεπή ζωή.

Να δουλεύουμε 40 ώρες για να αγοράζουμε μπλου τζιν second hand και i-phone μεταχειρισμένο; Αυτό είναι το σύστημα που θα έκανε τον άνθρωπο κύριο του εαυτού του και της περιουσίας του;