Το Σωστό Επιχείρημα για την Ελλάδα

Όταν ήταν ένα μικρό κόμμα διαμαρτυρίας ο Σύριζα ήταν εναντίον του «καπιταλισμού» και της «παγκοσμιοποίησης». Οι αγορές και η ανταγωνιστικότητα ήταν γι αυτόν κάτι που υιοθετούσε η «νεοφιλελεύθερη» ΕΕ. Από το 2010 και το ξέσπασμα της κρίσης οι θέσεις αυτές του Σύριζα έχουν σκληρύνει σε ένα αφήγημα κατατρεγμού της Ελλάδας.

Το αφήγημα αυτό, που το συμμερίζεται και η άκρα δεξιά, μας λέει ότι η αιτία της ελληνικής κρίσης δεν ήταν τα καταστροφικά ελλείμματα της περιόδου 2004-2009 και τα ψευδή στατιστικά στοιχεία της κυβέρνησης Καραμανλή, αλλά το μισητό «μνημόνιο» της λιτότητας το οποίο, λένε, επιβλήθηκε στην Ελλάδα από «συνωμοτούσες» ευρωπαϊκές ελίτ. Σκοπός της Ευρώπης, σύμφωνα με πολλές δηλώσεις του κ. Τσίπρα, ήταν να συνθλίψει τον ελληνικό λαό και να καταληστεύσει τους πόρους της χώρας.

Το παραπλανητικό και αντιευρωπαϊκό αυτό αφήγημα έδωσε στον Σύριζα την εξουσία, αλλά υπονομεύει την προσπάθεια για σοβαρές διαρθρωτικές αλλαγές στην οικονομία. Το χειρότερο από όλα είναι ότι τώρα εμποδίζει την συμφωνία με την Ευρωζώνη για την περαιτέρω δανειοδότηση της Ελλάδας.

Δυστυχώς, πολλοί Έλληνες δεν έχουν ακούσει ποτέ τα οικονομικά επιχειρήματα για την παραμονή στην Ευρωζώνη. Έτσι, αμφιβάλλουν αν η μεταρρύθμιση της δημόσιας διοίκησης, ο εξορθολογισμός του φορολογικού συστήματος, η ενίσχυση της προστασίας των επενδυτών, η καταπολέμηση της διαφθοράς και το άνοιγμα της οικονομίας θα έκαναν την Ελλάδα έναν πλουσιότερο και δικαιότερο τόπο. Φοβούνται ότι αυτές οι μεταρρυθμίσεις θα ενισχύσουν τους ισχυρούς επειδή έρχονται από την ΕΕ, όπως τους λέει ο Σύριζα.

Και όμως η αλήθεια είναι ακριβώς αντίστροφη. Η εξωστρέφεια της ελληνικής οικονομίας θα έχει ακριβώς το αντίθετο αποτέλεσμα από αυτό που ισχυρίζεται ο Σύριζα. Θα αδυνατίσει τον ασφυκτικό έλεγχο των προνομιούχων κοινωνικών ομάδων και των ολιγαρχών στην οικονομία, όπως ακριβώς έχει γίνει αλλού στην ΕΕ. Οι Έλληνες ψηφοφόροι δυστυχώς δεν γνωρίζουν πόσο πιο άνιση και άδικη είναι η ελληνική οικονομία σε σχέση με άλλες χώρες στην ΕΕ.

Πρόκειται για μια τραγικά χαμένη ευκαιρία. Μια προοδευτική νέα κυβέρνηση στην Ελλάδα θα μπορούσε να έχει διατυπώσει ένα πολύ πιο σωστό επιχείρημα τόσο για την Ελλάδα όσο και για την Ευρωζώνη.

Θα μπορούσε να το έχει κάνει εάν είχε ασχοληθεί με τα πραγματικά προβλήματα της αρχιτεκτονικής και του συνολικού σχεδιασμού της Ευρωζώνης. Αν είχε πει ότι όλα τα κράτη μέλη είναι συνυπεύθυνα για τον αρχικό σχεδιασμό της Ευρωζώνης, αφού όλοι τον ενέκριναν στις αρχικές συνθήκες. Το συνολικό πλαίσιο όμως ήταν μια παταγώδης αποτυχία, ιδίως για τις περιφερειακές και μικρότερες οικονομίες, που είναι τώρα υποχρεωμένες να περάσουν μια επώδυνη προσαρμογή. Στα πέντε τελευταία χρόνια, πέντε κράτη μέλη χρειάστηκαν βοήθεια κάποιου είδους (Ελλάδα, Πορτογαλία, Ιρλανδία, Ισπανία, Κύπρος). Αυτό δείχνει ότι το πρόβλημα είναι συστημικό, όχι ειδικό για καθεμία χώρα ξεχωριστά.

Τα προβλήματα είναι γνωστά. Η Ευρωζώνη δεν έχει κοινή δημοσιονομική εξουσία ούτε και τους αυτόματους εξισορροπητές που άλλες νομισματικές ενώσεις εφαρμόζουν μεταξύ των διαφορετικών περιφερειών τους, όπως π.χ. ομοσπονδιακά επιδόματα ανεργίας και στέγασης, κοινά έξοδα ιατρικής πρόνοιας, ενιαίο σύστημα κάλυψης τραπεζικών κινδύνων και ασφάλειας των καταθέσεων και την ύπαρξη ενός έσχατου δανειστή (δηλαδή της κεντρικής τράπεζας).

Η Ευρωζώνη επίσης δεν έχει, ιδίως λόγω γλωσσικών και ρυθμιστικών εμποδίων, την εύκολη μετακίνηση εργαζομένων πέραν των κρατικών συνόρων που βλέπουμε στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Η Ευρωζώνη είναι έτσι μια ατελής οικονομική και νομισματική ένωση αλλά και μια πολύ άδικη οικονομική και νομισματική ένωση. Εκθέτει τα κράτη μέλη της σε μεγάλες ροές κεφαλαίων και εμπορίου που μπορούν να τα αποσταθεροποιήσουν. Μεγεθύνει δυσανάλογα τις συνέπειες μιας ενδεχόμενης αποτυχίας τους, εμποδίζοντας τα κράτη αυτά να χρησιμοποιήσουν τις διεξόδους δημοσιονομικής ή νομισματικής πολιτικής, που θα μπορούσαν να είχαν εξομαλύνει την ανώμαλη προσγείωση.

Οι νικητές, αντίθετα, απολαμβάνουν ασυνήθιστα μεγάλα οφέλη. Η Γερμανία έχει ωφεληθεί από χαμηλά επιτόκια και σταθερή συναλλαγματική ισοτιμία με τις μεγαλύτερες Ευρωπαϊκές αγορές, με τις οποίες συναλλάσσεται ελεύθερα λόγω των θεσμών της εσωτερικής αγοράς.

Αυτό σημαίνει ότι η έκρηξη των εξαγωγών της δεν συνοδεύτηκε από άνοδο του νομίσματός της. Αν η Γερμανία ήταν εκτός του Ευρώ, η άνοδος του νομίσματός της θα είχε μειώσει δραματικά τις εξαγωγές της. Αυτό όμως δεν μπορεί να συμβεί μέσα στην Ευρωζώνη.

Η πολιτική τάξη της Γερμανίας φαίνεται να αγνοεί την αδικία της Ευρωζώνης. Αρνείται να παίξει τον ρόλο που της αναλογεί, διορθώνοντας τις εμπορικές ανισορροπίες με τους εταίρους της ενώ φαίνεται ότι πιστεύει τον μύθο ότι επιχειρήσεις στην Γερμανία και επιχειρήσεις στην περιφέρεια ανταγωνίζονται δίκαια η μία την άλλη, ακόμα και αν οι τελευταίες δεν έχουν πρόσβαση στον τραπεζικό δανεισμό, ούτε και την οικονομική ή πολιτική σταθερότητα που θα μπορούσε να τους φέρει επενδύσεις.

Το Γερμανικό Συνταγματικό Δικαστήριο μάλιστα δήλωσε (στην απόφασή του για την συνταγματικότητα της πολιτικής της ΕΚΤ για την αγορά κρατικών ομολόγων το 2014), ότι η αδιαφορία για τις συνέπειες της πολιτικής της Γερμανίας εκτός των συνόρων της είναι κάποιου είδους «συνταγματικό καθήκον». Έντυσε έτσι μια συντηρητική πολιτική με νομικό ένδυμα.

Το πραγματικό επιχείρημα της Ελλάδας είναι το αίτημα για δικαιοσύνη στην Ευρωζώνη. Το Ευρώ με την σημερινή δομή του έχει κληροδοτήσει στις περιφερειακές χώρες οικονομική κατάρρευση, αυξανόμενη ανισότητα, διάχυτη διαφθορά και μια δραματική απώλεια εμπιστοσύνης προς την δημοκρατία και την ΕΕ.

Αυτό δεν είναι αποτέλεσμα μόνο εσωτερικών σφαλμάτων των χωρών αυτών, αν και τα σφάλματα αυτά είναι αναμφισβήτητα. Είναι επίσης αποτέλεσμα συλλογικών αποφάσεων που έκριναν με εντελώς λανθασμένο τρόπο τις πιθανές συνέπειες της δομής της Ευρωζώνης. Έχουμε από κοινού φτιάξει μια εμπορική και νομισματική ένωση, όπου οι κίνδυνοι, τα οφέλη και τα βάρη της κοινής μας προσπάθειας διανέμονται πολύ άνισα μεταξύ μας. Αυτό το συλλογικό πρόβλημα μπορεί να έχει μόνο συλλογική λύση.

Το να χαλαρώσουμε την λιτότητα προς όφελος των εργαζομένων και των ανέργων σε ολόκληρη την Ευρώπη δεν είναι μόνον θέμα σωστών οικονομικών. Είναι ένα επείγον ζήτημα δικαιοσύνης.

Η λαϊκιστική ρητορική του Σύριζα αποσπά την προσοχή μας από αυτήν την απλή αλήθεια. Αγνοεί το πιο ισχυρό επιχείρημα για αλλαγή στην Ευρωζώνη.

* Ο κ. Παύλος Ελευθεριάδης είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Νομικής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και Υπεύθυνος του Τομέα Ευρωπαϊκών Υποθέσεων στο Ποτάμι.