Ποιος συζητά για φτώχεια;

Οι σύγχρονοι αστοί δεν πολυασχολούνται και δεν πολυτραγουδούν την φτώχεια, είτε την έχουν γνωρίσει είτε όχι. Είμαι περίεργος μάλιστα πόσοι θα διαβάσουν το άρθρο με το συγκεκριμένο τίτλο. Πέρασε η εποχή της φτωχολογιάς των Στ. Ξαρχάκου Λ. Παπαδόπουλου και της λατέρνας ( – φτώχεια και φιλότιμο), αφέθηκε στην άκρη για άλλα πιο ευχάριστα παραμύθια το κοριτσάκι με τα σπίρτα του σπουδαίου Δανού παραμυθά Άντερσεν. Ίσως το φαινόμενο οφείλεται σε ενοχές, κάποιοι είναι οι εκμεταλλευτές κάποιοι άλλοι οι μαυραγορίτες και ακόμη περισσότεροι όσοι ακούσια ή εκούσια κοιτούν αλλού. Ψηφίζουν συνήθως αποχή: Συνειδητή ή ασύνειδη αμέλεια, στη γλώσσα των ποινικολόγων.

Υπάρχουν βέβαια και εξαιρέσεις. Παραδείγματα: Σε άρθρο στηριγμένο σε ομότιτλο βιβλίο της* στο NEWS 24/7 η Ελένη Νικολαίδου αναφέρεται στις «συνταγές της φτώχειας» της κατοχικής Αθήνας. Και σε πρόσφατο βιβλίο του (Οι φτωχοί των πόλεων) ** ο Πέτρος Πιζάνιας διηγείται την εφευρετικότητα (πενία τέχνες κατεργάζεται) όσων μέσω της χειρωνακτικής εργασίας στο μεσοπόλεμο ανακάλυπταν τρόπους βιοπορισμού.

Μόνο βαριά δεν είναι τα βιβλία αυτά. Ίσα – ίσα πέρα από την επιστημονική τους αξία εμφυσούν αγωνιστικότητα καθώς περιγράφουν ευρηματικές προσπάθειες, είτε για το ξεγέλασμα της πείνας είτε για πρακτικές τέχνες επιβίωσης. Έχω προλάβει το τέλος της εποχής της αθηναϊκής πείνας, όταν το μεσημεριανό σε πολλά σπίτια ήταν ψωμί με λάδι και αλάτι, το βραδυνό ψωμί με λάδι και πιπέρι, και το γλυκό ψωμί με ζάχαρη. Αλλού σε ορεινά χωριά μπορεί να υπήρχε τυρί και κοτόπουλο, αλλά τα παιδιά να μην ήξεραν τι θα πει ελιά ή φρούτο. Λάδι, ψωμί, κοτόπουλο, αυτά και σήμερα ακριβαίνουν. Τι ακριβώς μπορεί να βρεθεί, ο τόπος το προσδιόριζε.

Η σύνδεση τόπου και τροφής μένει αξεπέραστο ζήτημα. Και οπωσδήποτε το βασικό θέμα δεν είναι οι αγροτικές κινητοποιήσεις και οι κακουχίες , αλλά ο ίδιος ο λόγος που τις προκαλεί. Η γεωργία και η κτηνοτροφία με τις φυσικές και ιδίως τις ανθρωπογενείς καταστροφές (υπερβολικό αγοραίο κόστος ενέργειας, ΟΠΕΚΕΠΕ) σήμερα στη χώρα μας απειλούνται. Η αγορά αποθεώνει τον ανταγωνισμό, αλλά από τους αγρότες ζητά αδύνατες θυσίες και αλτρουισμούς. Αν η γη πάψει να αποτελεί εδώ πηγή διατροφής οι συνέπειες θα είναι μακροπρόθεσμες και αξεπέραστες. Οι εισαγωγές από το εξωτερικό θα φέρουν ακρίβεια απαγορευτική για φτωχούς και μεσαία τάξη, χειρότερη ποιότητα προϊόντων, αφόρητες εξαρτήσεις.

Η φτώχεια και η ανέχεια ως θέμα καλούν σε διεκδικήσεις, σε παρέμβαση στην οικονομία και στην πολιτική, σε σήκωμα του κεφαλιού από τον εικονικό κόσμο και σε αλληλεγγύη. Καλές γιορτές, όχι μόνο μέσα σε μια παρένθεση αγαλλίασης και αναβίωσης παιδικών ονείρων, αλλά και με ελπίδες αλλαγής!

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

*Οι συνταγές της φτώχειας, εκδόσεις ΚΨΜ, 2018.

**Οι φτωχοί των πόλεων – Η τεχνογνωσία της επιβίωσης στην Ελλάδα τον Μεσοπόλεμο, αναθεωρημένη έκδοση 2025, εκδ. Βιβλιοπωλείου της Εστίας.