Rethink Athens – Ας ξανασκεφτούμε την Αθήνα – φτάνει να μην μείνουμε πάλι στην σκέψη

Η φράση-κλειδί που επιλέχθηκε για να προωθήσει το όραμα της ανάπλασης της κέντρου με άξονα την οδό Πανεπιστημίου απαντάει στις περισσότερες μας αγωνίες ως πολίτες που αναζητούν ένα φως στο τούνελ της κρίσης. 

«Ας ξανά-σκεφτούμε την Αθήνα!

…γιατί δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος να προβλέψεις το μέλλον…από το να το σχεδιάσεις!”

Όλοι την δεδομένη στιγμή διψάμε για οράματα που οδηγούν σε άμεσες πράξεις και αυτό ακριβώς μας υπόσχεται η παρουσίαση του project από το Ίδρυμα Ωνάση που έχει αναλάβει ως χορηγός οικονομικά και οργανωτικά την διενέργεια του Ευρωπαϊκού Αρχιτεκτονικού διαγωνισμού για την ανάδειξη του αναδόχου της μελέτης.

Οι στόχοι που προβάλλονται στην παρουσίαση,

Η λειτουργική, αισθητική και περιβαλλοντική αναβάθμιση του κέντρου

Η ενίσχυση των εμπορικών, διοικητικών και οικονομικών λειτουργιών της πόλης

Η επιστροφή της κατοικίας στο κέντρο

Η ανάδειξη της ιστορικής και πολιτιστικής φυσιογνωμίας της πρωτεύουσας

Η ποιότητα ζωής στην καθημερινότητα του πολίτη

είναι αξίες στις οποίες όλοι πιστεύουμε ότι έχουμε δικαίωμα ως πολίτες και θα υποστηρίζαμε με κάθε κόστος.

Την δημοσίευση του διαγωνισμού ακολούθησε γενική ευφορία που προέρχεται από το γεγονός ότι υπόσχεται ακριβώς αυτό που ζητάμε: μια οραματική διέξοδος από ένα αναμφίβολα μεγάλο και πολύπλοκο πρόβλημα που όσο περνάει ο καιρός γίνεται και πιο δισεπίλυτο. Οι στάβλοι του Αυγεία: το κέντρο της Αθήνας. Την στιγμή της ευφορίας ακολούθησε η καχυποψία που μας χαρακτηρίζει πλέον ως αποδέκτες οποιασδήποτε πρωτοβουλίας. Παρακολουθώντας την παρουσία ολόκληρης της πολιτικής ηγεσίας του τόπου που έσπευσε να δηλώσει την υποστήριξη της στην πρόταση-όραμα, σε συνδυασμό με την επιλογή της στιγμής της παρουσίασης μέσα σε προεκλογική περίοδο, άρχισαν να μας ζώνουν τα φίδια.

Οι αντιδράσεις:

Είναι καθαρά και μόνο προεκλογικές υποσχέσεις. Δεν μπαίνουμε καν στον κόπο να αξιολογήσουμε μια πρόταση της οποίας η υλοποίηση είναι αμφίβολη

Η κατάργηση της Πανεπιστημίου από το δίκτυο θα επιδεινώσει το κυκλοφοριακό πρόβλημα και κατ’ επέκταση το κέντρο θα γίνει δυσπρόσιτο και θα ερημωθεί περαιτέρω.

Η αλλαγές στοχεύουν στην περιοχή της Πλατείας συντάγματος και προτείνονται με μόνο στόχο την αναχαίτιση των διαδηλώσεων και τον περιορισμό της έκφρασης των πολιτών.

Υπάρχουν άλλες πολύ σημαντικότερες πολεοδομικές/περιβαλλοντικές προτεραιότητες για το κέντρο της Αθήνας.

Η κυκλοφοριακή και αισθητική αναβάθμιση δεν θα αγγίξει καν την λύση για το θέμα της λαθρομετανάστευσης το οποίο είναι και το ουσιαστικό πρόβλημα του κέντρου. 

Πρόκειται για ένα αποσπασματικό έργο υποδομής (η επέκταση του τράμ) αμφίβολης ουσίας για την αναβάθμιση που θα προσφέρει στον τρόπο που χρησιμοποιούμε την πόλη.

Κινητήρια δύναμη της πρότασης είναι προσωπικά συμφέροντα ενώ η αναβάθμιση του κέντρου έρχεται σε δεύτερο επίπεδο.

Κάποιες από αυτές τις αντιδράσεις απαντώνται στο κείμενο της παρουσίασης. Μας διαβεβαιώνει ότι η μελέτη θα υλοποιηθεί με Ευρωπαϊκούς πόρους μέσω του προγράμματος ΕΣΠΑ, ότι η υλοποίηση μπορεί να είναι άμεση  με στόχο το 2015 και ότι το κόστος του έργου είναι μικρό σχετικά με τα οφέλη που θα αποφέρει. Το Ίδρυμα Ωνάση ως χορηγός θα συνάψει σύμβαση με όλους τους φορείς ιδιωτικούς και δημοσίους που η πρόταση άπτεται του αντικειμένου τους (το ΥΠΕΚΑ, το ΥΠΥΜΕΔΙ, την Αττικό Μετρό, την Περιφέρεια Αττικής και το Δήμο Αθηναίων.). Έχει ήδη αναρτηθεί ιστοσελίδα που στόχο έχει την ομαλή δίκαια και διαφανή διεξαγωγή του διαγωνισμού και περιλαμβάνει και την συμμετοχή του κοινού στην τελική κρίση της λύσης. Διασαφηνίζεται επίσης ότι προτεραιότητα στην επιλογή της λύσης που θα υλοποιηθεί θα είναι να προωθεί τους στόχους του project όπως περιγράφονται παραπάνω.

Η δυσπιστία των πολιτών

Γιατί λοιπόν δυσπιστούμε αρκετοί από εμάς? Γιατί αναλωνόμαστε σε αρνητική κριτική που δεν μπαίνουμε καν στον κόπο να αναλύσουμε ως αντιπρόταση? Ακόμα και αν η πρόταση εξυπηρετεί κάποια συμφέροντα, δεν θα έπρεπε να αξιολογηθεί καθαρά και μόνο από το ενδεχόμενο αποτέλεσμα που θα έχει στην ζωή της πόλης?

Η ρίζα της δυσπιστίας βρίσκεται στην συνήθεια. Η πολιτεία μας έχει συνηθίσει σε πολλά υποσχόμενα σχέδια τα οποία η δεν υλοποιούνται ποτέ  είτε υλοποιούνται επιλεκτικά και αποσπασματικά με αμφίβολα αποτελέσματα. Η ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων, παραδειγματικό έργο για την Αθήνα που πράγματι άλλαξε τον τρόπο που βιώνουμε την πόλη μας, άφησε ακόμη και αυτή αρκετά κενά και δεν κατάφερε να εξαπλωθεί στο εσωτερικό των περιοχών με τις οποίες συνορεύει. Ακόμα δεν έχει λυθεί ουσιαστικά το ζήτημα του πάρκινγκ των τουριστικών λεωφορείων, ενώ η αστυνόμευση της παράνομης στάθμευσης γίνεται μόνο πριν τα Χριστούγεννα και το Πάσχα (καλή ώρα). Μόλις απομακρυνθεί κανείς λίγο από την Δ Αρεοπαγίτου και την Αποστόλου Παύλου, η εικόνα του αστικού τοπίου που συναντάει είναι η ίδια με πριν: κατεστραμμένα πεζοδρόμια που δεν χωράει ούτε πεζός, παράνομες καταλήψεις πεζοδρομίων και αυτοκίνητα που παρκάρουν ανεξέλεγκτα σε δρόμους ήπιας κυκλοφορίας. Το έργο της ΕΑΧΑ αποκατάστησε την πίστη μας στον σχεδιασμένο δημόσιο χώρο αλλά όχι και στην μέριμνα της πολιτείας για την εξάπλωση των θετικών στοιχείων προς το εσωτερικό των περιοχών που άπτονται του έργου. Αντίστοιχα σε ότι αφορά την μέριμνα της Πολιτείας, η περίπτωση της Πλατείας Ομονοίας που έχει δεινοπαθήσει προβάροντας τη μία μελέτη δημόσιου αστικού χώρου μετά την άλλη, αποδεικνύοντας ότι χωρίς ολοκληρωμένη αντιμετώπιση ο σχεδιασμός του αστικού χώρου δεν επιτυγχάνει τίποτα απολύτως. Από κυκλοφοριακής άποψης, ενώ έργα όπως το μετρό έχουν αλλάξει σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο που κινούμαστε στην Αθήνα, το ίδιο το τραμ που προτείνεται να επεκταθεί, δεν έχει καταφέρει μέχρι σήμερα να μπει ουσιαστικά στην καθημερινότητα της πόλης και να υποστηρίξει τους ρυθμούς της.

Όσο δικαιολογημένη και να είναι η δυσπιστία θα πρέπει να εστιάσουμε σε δύο ερωτήματα: Πρώτον το κατά πόσον πιστεύουμε ότι η επέκταση του τραμ και η προτεινομένη κυκλοφοριακή συνθήκη είναι κάτι που μπορεί ρεαλιστικά να λειτουργήσει με τα δεδομένα της Αθήνας του αύριο, και  δεύτερον κατά πόσον η πολιτεία θα μπορέσει να εφαρμόσει τα απαραίτητα μέτρα ώστε να έχει τα θεμιτά αποτελέσματα η παρέμβαση. Διότι το ζητούμενο δεν είναι τι θα γίνεται αύριο αποσπασματικά στην Πανεπιστημίου (που παρεπιμτόντως καλό θα ήταν να λέγεται έτσι και όχι Ελ. Βενιζέλου όπως οι μισοί δρόμοι στην χώρα μας)  αλλά το πώς, όπως μας υπόσχονται, η παρέμβαση στην Πανεπιστημίου θα λειτουργήσει ως άξονας και καταλύτης για να παραδοθεί το κέντρο της Αθήνας και πάλι στον πολίτη. Δεν πρόκειται για μια αντιπαράθεση πεζού και αυτοκινήτου, αλλά για μια αλλαγή νοοτροπίας στο τι σημαίνει βιώνω την πόλη μου και τι τελικά απαιτώ από την πόλη μου.

Από τις μελέτες που θα παραδοθούν στον διαγωνισμό είμαι σίγουρη ότι αρκετές θα είναι υποδειγματικές. Όσο για τα κονδύλια που διαθέτουμε σαν Ευρώπη για την υλοποίηση τέτοιων παρεμβάσεων καλό είναι πράγματι να απορροφηθούν, και εφόσον υπάρχουν και άλλες προτεραιότητες  για την καλυτέρευση της κατάστασης στο κέντρο (και όχι μόνο), να ακολουθήσουν. Και ας γίνει η εξαγγελία αλλά και η άρτια υλοποίηση έργων υποδομής  υπόθεση ρουτίνας και όχι έκτακτο ανακοινωθέν και ας  απορρέει από μια γενικότερη στρατηγική που υπόκειται στην υπεύθυνη κριτική των πολιτών. Αλλά πραγματικά αυτή η ευκαιρία είναι ένα πολύ σημαντικό τεστ. Με κάθε αποτυχία η δυσπιστία – και των πολιτών αλλά και της υπόλοιπης Ευρώπης – διογκώνεται, απολύτως δικαιολογημένα, και δεν έχουμε πια την πολυτέλεια της δυσπιστίας. Η συνεχής ασυνέπεια των υποσχέσεων για έργα υποδομής θολώνει την κριτική συμβολή των πολιτών. Το ερώτημα μετατίθεται από το ουσιαστικό – αν ένα συγκεκριμένο έργο είναι καλό η όχι για την πόλη – στο διαδικαστικό, στο αν και πότε θα υλοποιηθεί. Αν λοιπόν πράγματι λειτουργεί το κυκλοφοριακό κομμάτι της πρότασης, ας υλοποιηθεί, αν όχι υπάρχουν αμέτρητα πεζοδρόμια και χιλιομπαλωμένοι δρόμοι που περιμένουν επισκευή. Αυτά δεν μπορούν να μπουν στο πρόγραμμα ΕΣΠΑ?

Ας υλοποιήσουμε την Αθήνα των υποσχέσεων μας!

…γιατί δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος να σχεδιάσεις το μέλλον…από το να ξέρεις ότι κάθε προδιαγραφή θα αφορά την καθημερινότητα όλων μας.

* Η Αλεξάνδρα Στράτου είναι αρχιτέκτονας και industrial designer. Ζει και εργάζεται στην Αθήνα ως ιδρυτικό μέλος του γραφείου askarchitects.