Ρομποφιλίες και λυκοφιλίες

Τα ρομπότ είναι έξυπνα εργαλεία. Οι λύκοι εξάλλου είναι άγρια και αγέρωχα ζώα, πολύτιμα για την πανίδα του δάσους. Όμως δεν είναι “όλα καλά”. Σε μια παγκόσμια συζήτηση που τώρα αναπτύσσεται, τα δίπολα ρομποφιλία και ρομποφοβία, ή αλλιώς τεχνοφιλία και τεχνοφοβία, ακούγονται συνεχώς. Κυκλοφορούν άλλωστε και πολωτικά επίθετα που δεν είναι αυτοκαθορισμοί, αλλά χαρακτηρισμοί από αντιπάλους “με σηκωμένο το φρύδι”: Τεχνομανιακοί αποκαλούνται οι μεν, Λουδίτες οι δε. Και λυκοφιλίες σημαίνει περίπου ψευδοφιλίες.

Αφορμή για τα παραπάνω παρέχει μια έρευνα Αμερικάνικου πανεπιστημίου που παρουσιάστηκε και σχολιάστηκε με ενδιαφέρουσες σκέψεις εδώ στις Γνώμες από τον Α. Αλεξόπουλο.*

Αφορά τη δυνατότητα ενίσχυσης της ανθρώπινης επινοητικότητας και πρωτοτυπίας μέσω της παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης (ChatGPT). Και οδηγεί στην επιφυλακτική ιδέα, ότι “Ίσως βρισκόμαστε στην αρχή μιας νέας εποχής συνεπινοητικής δημιουργίας, όπου η κρίση, η φαντασία και η αφηγηματική ταυτότητα του ανθρώπου δεν υποκαθίστανται, αλλά ενισχύονται μέσα από την αλληλεπίδραση με την τεχνολογική ετερότητα”.

Ενώπιον θέματος που αφορά τα όρια και την υπέρβαση των ανθρώπινων δυνατοτήτων ο διάλογος πρέπει να είναι συνεχής, να λοιπόν παρακάτω κάποια ερωτήματα.

• Είναι δυνατή η τεχνολογική ενίσχυση κάποιων ανθρώπινων δυνατοτήτων (Human Enhancement) χωρίς κόστος αδράνειας ή δυσλειτουργιών σε άλλες; Στο παρελθόν είχε γίνει λόγος για το παράδειγμα του βηματοδότη, που ενισχύει τη λειτουργία της καρδιάς αλλά προκαλεί υπολογίσιμο άγχος. Σήμερα ο προβληματισμός έχει προχωρήσει. Κατά μια αναγνωρισμένη θεωρία (του Ram Roy Bhaskar) ο άνθρωπος καθορίζεται από τις σχέσεις του με τον εαυτό του, με τους άλλους, με την κοινωνία συνολικά, και με τη φύση. Μήπως η ενίσχυση μιας σχέσης λειτουργεί ανταγωνιστικά με άλλες, όπως και εντός μας μια εγκεφαλική υπερλειτουργία εκτοπίζει άλλες λειτουργίες ή προκαλεί ασυνείδητες παρενέργειες; Ας μην ξεχνούμε μάλιστα ότι αυτή η τεχνολογική Ανθρώπινη Ενίσχυση δεν παράγεται εν κενώ, αλλά μέσα από περιβάλλοντα όπου οι νεοφιλελεύθεροι ανταγωνισμοί ανθούν και οι προκαταλήψεις και οι κρυφές πατέντες είναι παρούσες. **
• Είναι αναγνωρισμένο, ότι η φαντασία των μηχανών μπορεί ξεπεράσει την ανθρώπινη;
• Στα παραπάνω ευρύτερα συζητούμενα ερωτήματα προσθέτω κι ένα που με παιδεύει πιο προσωπικά. Αλήθεια, μπορεί να ξεπεραστεί τεχνολογικά ιδίως η συλλογική “αφηγηματική ταυτότητα του ανθρώπου”; Τα συλλογικά – λαϊκά δημιουργήματα έχουν προκύψει μετά από μακρόχρονους διαλόγους με ενσυναίσθηση και αλληλοσεβασμό. Οι μύθοι που ενέπνευσαν τις τραγωδίες, τα έπη, τα παιδικά παραμύθια στον πρώτο τους πυρήνα, τα δημοτικά τραγούδια και ειδικά οι μελωδίες που στη συνέχεια αξιοποιήθηκαν από τη κλασική και τη μοντέρνα μουσική, οι σοφές παροιμίες και τα ανέκδοτα, όλα αυτά (και όχι μόνο) τα αριστουργήματα έχουν παραχθεί από τον ανώνυμο, γεωγραφικά εντοπισμένο αλλά διαχρονικά αρκετά απλωμένο λαό. Η μηχανή μπορεί με ένα κλικ να αποθηκεύει και με ένα δεύτερο να ενισχύει; Τί θα ονομάζεται λαογραφία; Ας το ξανασκεφθούμε.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

*Α. Αλεξόπουλος, Μπορεί η τεχνητή νοημοσύνη να σε κάνει πιο δημιουργικό; https://www.news247.gr/gnomes/borei-i-texniti-noimosini-na-se-kanei-pio-dimiourgiko/?_gl=1*1s8xlrz*_up*MQ..*_ga*MTg1MjM1NzI2Ni4xNzQ5NzkyMzc4*_ga_F59N0W0PFX*czE3NDk3

**Αυτά και άλλα ερωτήματα βλ. σε I. Al-Amoudi, Inhuman enhancements? Στο συλλογικό What is essential to being human? Ed by M. Archer/ A. Maccarini (Routledge 2021) σελ. 174 – 196.