Ρομπότ: Τί ‘ναι αυτό που το λένε αγάπη;

Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί μικρό απόσπασμα από μεγάλο βιβλίο που γράφω και που, ως συνήθως, δεν ξέρω αν θα τελειώσει. Το θέμα στον τίτλο φαίνεται εδώ να παραβιάζει ανοιχτές θύρες: Το 99% των αναγνωστών ήδη θα αποκρούει κάθε ιδέα συνδυασμού ρομπότ και αγάπης. Κι όμως είναι χρήσιμο να απευθυνθούμε στο 1% των θετικών ειδικών επειδή είναι ιδιαίτερα επιδραστικοί, καθώς επίσης και σε αυτό το 99% που ήδη συμφωνεί αλλά διατηρεί και κάποιες αμηχανίες.

Στην αγάπη λοιπόν θα αναφερθούμε σήμερα, καθώς πρόκειται για την κατεξοχήν θετική έννοια της ηθικής, αντίστοιχη προς την αριστοτελική φιλία, το κομφουκιανικό Ρεν – φιλανθρωπία*, και που η χριστιανική θρησκεία την τοποθετεί σε κεντρική θέση της διδασκαλίας της. Δεν μελλοντολογούμε, αναφερόμαστε σε σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις και σε συγκεκριμένες εφαρμογές που απευθύνονται σε μάλλον ευκατάστατους καταναλωτές.

Η Τεχνητή Νοημοσύνη, πέρα από τα γενικά της εργαλεία που έχουν κάποιες επιδόσεις συναισθηματικής χειραγώγησης, έχει αρχίσει να κατασκευάζει ανθρωπόμορφα ρομπότ, ικανά να μιμούνται πράξεις αγάπης ή θερμής ανταπόκρισης σε ανθρώπινες εκδηλώσεις. Φέρονται ρομαντικά ή ερωτικά, αν απευθύνονται σε πελάτες – συντρόφους, πατρικά ή μητρικά ή έστω άφυλα αν έχουν κατασκευαστεί για να νανουρίζουν ή γενικά να φροντίζουν μωρά και νήπια**. Θα μπορούν επίσης να προκαλούν ψυχολογική εξάρτηση και μάλιστα όχι ως παράπλευρη αλλά ως στοχευμένη κατάσταση, εφόσον ζητηθεί.

Επιφυλάξεις για τη ρομποτική αγάπη καταρχάς προκύπτουν με την ενατένιση των πιθανών παρενεργειών. Η απουσία του ρομπότ μπορεί να φέρει στον εξαρτημένο από τη δημιουργούμενη σχέση άνθρωπο κατάθλιψη. Τί θα συμβεί, αν αυτό ξαφνικά αδρανοποιηθεί, λόγω απρόοπτης βλάβης, ή λήξης συνδρομής, ή παύσης των ενημερώσεων εκ μέρους του παρόχου;

Πώς θα αναχαιτιστεί, αν πάρει πρωτοβουλίες σεξουαλικής παρενόχλησης ή γενικά εκμετάλλευσης ανθρώπων; Τί θα απαντούμε, αν μας λέει «μου λείπεις;» Θα είναι κοινωνικά χρήσιμο ένα ρομπότ – παιδαγωγός, αν αντί να διδάσκει αξίες φιλαλληλίας, θα εκπαιδεύει τα παιδιά να ανταποκρίνονται στις τόσο συνηθισμένες γονεϊκές επιθυμίες για ευθυγράμμιση με τα δικά τους πρότυπα ή τις ματαιοδοξίες, ή να ρέπουν σε ανταγωνισμούς ισχύος;

Ωστόσο πιο θεμελιακές είναι οι επιφυλάξεις που ανακύπτουν όχι εξαιτίας των παρενεργειών, αλλά εξαιτίας των βασικών στοχεύσεων του προγραμματισμού. *** Πώς θα μεθοδευτεί η αγάπη, τη στιγμή που εμείς ξέρουμε μεν να διαλέγουμε ποιους ή ποιες αγαπούμε, αλλά δεν μπορούμε να εξασφαλίσουμε εκείνοι/ες επίσης να μας αγαπούν; Μήπως με ένα κλικ; Με ένα εξατομικευμένο χάπι – messenger, ή με ένα κατασκευασμένο κουτί θαλπωρής στο οποίο θα εισερχόμαστε με κάθε εμπιστοσύνη και αγαλλίαση;

Θα αφηνόμαστε στον ρομαντισμό, ακούγοντας τον αξέχαστο Luciano Pavarotti να τραγουδά μια υπέροχη λυρική άρια, αν και θα γνωρίζουμε ότι αντί για γνήσιο βίντεο βλέπουμε να τον μιμείται ένα ρομπότ, ενώ και η μελωδία είναι το νέο κατασκεύασμα μιας μηχανής; Η αγάπη είναι λογικά ασύμβατη με τον εργαλειακό προγραμματισμό και την εργαλειακή χρήση των άλλων ανθρώπων. Θα μπορούμε άραγε να αγαπήσουμε ανιδιοτελώς, ή να ξαναγαπήσουμε, αν η πρώτη εμπειρία θα είναι απογοητευτική ή απεχθής ή καταστροφική; Μήπως η προγραμματισμένη αγάπη θα αποτελέσει πρόφαση, ώστε εμείς να πάψουμε να προσπαθούμε οι ίδιοι για την όποια αρετή;

Αυτά και άλλα πολλά θα γράφει το βιβλίο.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

*Yang Shen – Keng, Συγκριτική μελέτη περί της ηθικής θεωρίας της μεσότητος παρ’ Αριστοτέλει και παρά Κομφουκίω, διδ. Διατριβή (στη Φιλοσοφική σχολή του ΕΚΠΑ), 1978, σελ. 90κε. , 105.

** Αναφορά στις ωφέλειες αλλά και στους κινδύνους σχετικών προγραμμάτων που αναπτύχθηκαν ιδιαίτερα από την εποχή του Covid (βλ. Chatter baby app της Google ή της Apple, έξυπνα νανουριστήρια και αποκοιμιστήρια Snoo, Nanit AI κλπ) γίνεται σε https://www.unicef.org/lac/en/press-releases/growing-concern-for-well-being-of-children-and-young-people-amid-soaring-screen-time

*** Βλ. Shanon Vallor, The ΑΙ Μirror. How to Claim our Humanity in an Age of Machine Thinking, Oxford University Press (2024) 133-.