Το σχολείο και η Γάζα

Η σχολική χρονιά ξεκινάει στη σκιά της τεράστιας καταστροφής στη Γάζα. Η τραγωδία καλεί όσους υπηρετούμε την εκπαίδευση σε οποιαδήποτε βαθμίδα να αναστοχαστούμε το ρόλο και την ευθύνη μας. Είμαι βέβαιος ότι πολλοί εκπαιδευτικοί πηγαίνουν σήμερα πρώτη μέρα στα σχολεία τους νιώθοντας την ανάγκη να αναρωτηθούν: τι κάνει το σχολείο μπροστά σε ένα έγκλημα κατά της ανθρωπότητας;

Μπορεί το σχολείο να μείνει αμέτοχο και βουβό απέναντι στην τραγωδία;

Το σχολείο δεν είναι κλεισμένο σε γυάλα, είναι μέρος της κοινωνικής πραγματικότητας και τροφοδοτείται από αυτή. Οφείλει να διαμορφώνει συνειδήσεις, να ορθώνει αντιστάσεις στην εξαγρίωση και εξαχρείωση. Μια εν εξελίξει ανθρωποσφαγή που συγκλονίζει την ανθρωπότητα φυσικά αφορά το σχολείο.

Σήμερα οι εκπαιδευτικοί καλούνται να συζητήσουν με τους συναδέλφους, τη διεύθυνση, τον σύλλογο διδασκόντων. Καλούνται να συνεργαστούν, να δικτυωθούν και να οργανώσουν τη σχολική χρονιά έτσι ώστε να υποδεχτεί δράσεις εκπαιδευτικές για τα δικαιώματα του ανθρώπου, με αφορμή και επίκεντρο τη Γάζα. Το σχολείο μπορεί και πρέπει, ακόμα και από τη χειρότερη καταστροφή, να αντλεί εκπαιδευτικές ευκαιρίες για να κατευθύνει τα παιδιά στην ανάπτυξη της κρίσης, της κοινωνικής και πολιτικής συνείδησης, της ενσυναίσθησης.

Θυμίζουμε πως σύμφωνα με τον θεμελιακό για την εκπαίδευση νόμο 1566/1985 το σχολείο «υποβοηθεί τους μαθητές να γίνονται ελεύθεροι, υπεύθυνοι, δημοκρατικοί πολίτες, να υπερασπίζονται (…) τη δημοκρατία, να αναπτύσσουν πνεύμα φιλίας και συνεργασίας με όλους τους λαούς της γης, προσβλέποντας σε έναν κόσμο καλύτερο, δίκαιο και ειρηνικό».

Μπορούμε όμως να πολιτικολογούμε στην τάξη;

Κάποιοι θα αντιτείνουν –το αρμόδιο υπουργείο πρώτο και καλύτερο- ότι το σχολείο πρέπει να κρατάει ουδετερότητα και αποστάσεις από τέτοια γεγονότα, γιατί έχουν πολιτική διάσταση. Το σχολείο, θα πουν, δεν πολιτεύεται, είναι Non Politica. Όμως η σιωπή μπροστά στην ανθρωποσφαγή είναι επίσης θέση. Η μη καταδίκη ενός εγκλήματος, στο όνομα των ίσων αποστάσεων, αποτελεί σιωπηρή συναίνεση και ενισχύει τον δράστη.

Αυτό που συμβαίνει στη Γάζα δεν είναι πόλεμος μεταξύ δυο χωρών για να υπάρχει διδακτική αποστασιοποίηση και αμεροληψία. Αυτό που συμβαίνει χαρακτηρίζεται γενοκτονία από τον ΟΗΕ και τις διεθνείς ανθρωπιστικές οργανώσεις. Η σαφής αντίθεση σε ένα τέτοιο έγκλημα δεν είναι ρηχή πολιτικολογία, είναι στάση ζωής, είναι λόγος διδακτικός και στοχαστικός.

Είμαι βέβαιος ότι τις επόμενες μέρες και εβδομάδες θα υπάρξουν πρωτοποριακές και ευρηματικές προτάσεις. Είμαι βέβαιος ότι πολλοί εκπαιδευτικοί θα οργανώσουν τη δουλειά τους έτσι που η Γάζα να γίνει ένα μεγάλο μάθημα ανθρωπιάς, αλληλεγγύης και πολιτειότητας. Και θα το κάνουν ακόμα κι αν –ή μάλλον, ακόμα περισσότερο αφού- η Πολιτεία είναι αρνητική και δεν πρόκειται να τους συνδράμει.

Ελπίζω ότι τα εκπαιδευτικά σωματεία θα υποστηρίξουν τέτοιες εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες. Χρειάζεται με αποφασιστικότητα να στηρίξουν εκπαιδευτικούς από πιθανές διώξεις για τέτοιες δράσεις. Είναι τόση η εμμονή της κυβέρνησης να καταστέλλει και να «φρονηματίζει» όποιον εκδηλώνει έμπρακτα την αντίθεσή του στα εγκλήματα στη Γάζα που μπορούμε να περιμένουμε έξαρση πειθαρχικών μέτρων στο χώρο της εκπαίδευσης.

Τι μπορούμε να κάνουμε στα σχολεία;

Χρειάζεται να βασιστούμε σε βασικές εκπαιδευτικές αρχές, να αξιοποιήσουμε καλές πρακτικές στη διδασκαλία των δικαιωμάτων, να συνυπολογίσουμε ηλικιακές, αντιληπτικές, συναισθηματικές και μορφωτικές παραμέτρους. Μπορούμε λοιπόν ενδεικτικά:

• Να αναζητήσουμε στον χάρτη τον τόπο της καταστροφής, να δούμε πόσο κοντά μας συμβαίνουν αυτά.
• Να παρακολουθήσουμε ντοκιμαντέρ και δημοσιογραφικές έρευνες.
• Να αναζητήσουμε ατομικές ιστορίες παιδιών που πέφτουν θύματα, να δώσουμε πρόσωπο στους ανώνυμους αριθμούς.
• Να διαβάσουμε αποσπάσματα από εκθέσεις διεθνών οργανισμών και οργανώσεων για να αντιληφθούν τα παιδιά τι σημαίνει «παραβίαση δικαιωμάτων».
• Να μιλήσουμε εναντίον του αντισημιτισμού εξηγώντας σε τι τεράστια εγκλήματα οδήγησε. Να δείξουμε γιατί οι αντιδράσεις στη βία κατά αμάχων στη Γάζα δεν ταυτίζονται με τον αντισημιτισμό.
• Να δείξουμε ότι σε κάθε τέτοιο έγκλημα είναι κρίσιμος ο ρόλος και η ευθύνη του παρατηρητή, που μπορεί να παρέμβει ή να μείνει αμέτοχος. Να δείξουμε γιατί ο αμέτοχος είναι συνυπεύθυνος.
• Να αναδείξουμε τη γενναία στάση όσων διαδηλώνουν εναντίον της εγκληματικής πολιτικής της κυβέρνησης του Ισραήλ.
• Να τονίσουμε τη σημασία των ανθρωπιστικών δράσεων, ειδικά τώρα που –εκ του πονηρού- απαξιώνονται οι ανθρωπιστικές οργανώσεις.
• Να δείξουμε πώς συνδέεται μια τέτοια καταστροφή με το προσφυγικό: αυτοί που σήμερα βομβαρδίζονται στη Γάζα μπορεί αύριο να διασχίζουν το Αιγαίο με φουσκωτές βάρκες.

Πώς θα κάνουμε τη Γάζα μάθημα ανθρωπιάς και αλληλεγγύης;

Όπλα του δασκάλου είναι τα ίδια τα εκφραστικά μέσα των παιδιών, χρειάζεται μόνο φαντασία και ευαισθησία. Και πάλι μερικές ιδέες:

• Μπορούν να αξιοποιηθούν καλλιτεχνικές δραστηριότητες, όπως ζωγραφική, θεατρικά δρώμενα, ποιήματα ή τραγούδια με θέμα την ειρήνη και την αξιοπρέπεια.
• Μπορεί να κινητοποιηθεί η δημιουργικότητα των παιδιών: δημιουργία αφίσας ή κόμικς, οπτικοποίηση βασικών δικαιωμάτων που παραβιάζονται στη Γάζα.
• Κάθε σχολική αίθουσα και κάθε σχολείο μπορεί να φιλοξενήσει έναν «τοίχο δικαιωμάτων» με έργα των παιδιών εμπνευσμένα από την τραγωδία.
• Ειδικά για τους εφήβους ενδείκνυνται εμπειρικές – βιωματικές δραστηριότητες, προσομοιώσεις ρόλων, αφορμές για ενεργοποίηση και συνεργατική μάθηση.

Γιατί η εκπαίδευση για τα δικαιώματα είναι ο πυρήνας της σχολικής ζωής;

Όλα αυτά δεν είναι πολυτέλεια, δεν είναι περιττές δραστηριότητες. Πρέπει να αποτελούν τρέχουσα διδακτική δουλειά για κάθε δημιουργικό εκπαιδευτικό. Είναι μέρος της διδακτέας ύλης στο πλαίσιο μαθημάτων όλων των βαθμίδων. Ενδεικτικά: Ιστορία, Γεωγραφία, Λογοτεχνία, Πολιτική Αγωγή, Γλώσσα, Θρησκευτικά (με στόχο την καταπολέμηση της μισαλλοδοξίας και του φανατισμού).

Μπορούν ακόμα να γίνουν αντικείμενο ευρύτερης δράσης στο σχολείο:

• εκστρατεία ενημέρωσης,
• συνεργατικό project,
• διασχολικό φεστιβάλ δικαιωμάτων.

Κάθε πρωτοβουλία χρειάζεται να βασιστεί στην αυτενέργεια των ίδιων των παιδιών και στη δημιουργικότητα των δασκάλων, από το δημοτικό ως το πανεπιστήμιο.

Μπορούν να γίνουν θαύματα. Ας γίνει η τραγωδία στη Γάζα μια ευκαιρία για να ανθίσει κάτι καλό στο χώρο της εκπαίδευσης. Επαναλαμβάνουμε: δεν είναι εκτός ύλης, δεν είναι εκπαιδευτική πολυτέλεια. Είναι η πεμπτουσία της εκπαιδευτικής δουλειάς. Ας δώσουμε χώρο και χρόνο στα παιδιά και την ευθύνη να ενημερωθούν και να ενημερώσουν.

Και μια κατακλείδα

Με τρόπο σχεδόν τελετουργικό, κάθε λίγα χρόνια οι μαθητικές και φοιτητικές γενιές συγκροτούν την πολιτική ταυτότητά τους γύρω από ένα γεγονός της πολιτικής και κοινωνικής πραγματικότητας που γίνεται τομή και καταλύτης. Αυτή η διαδικασία τροφοδοτεί και αναζωογονεί τη δημοκρατία. Σε καιρούς βαθιάς δημοκρατικής κρίσης, μπορεί το έγκλημα στη Γάζα να λειτουργήσει σαν ένας τέτοιος παράγοντας.