Μια απόφαση επί ξυρού ακμής

Ας ξεκινήσουμε από τα απλά: Λογοκρισία δεν επιτρέπεται και στην ελληνική δημοκρατία αυτό θα έπρεπε να θεωρείται κεκτημένο από όλους, αλλά από ό,τι φαίνεται δεν είναι. Από την άλλη, βέβαια, υπάρχει η αυτολογοκρισία, που δεν εξαλείφεται με συντάγματα και νόμους, είναι πανταχού και πάντοτε παρούσα, αλλά αφορά σε κάθε περίπτωση τον ίδιο τον δημιουργό, τις αρχές, τις επιλογές και τις αντιστάσεις του.

Προφανώς όμως -όσο κι αν δεν τις συναντάμε κάθε μέρα- σε αυτή τη χώρα που δεν είναι ακριβώς χώρα, γιατί δεν είναι κυρίαρχη, όπως έχει πει και ο πρωθυπουργός, υπάρχουν και πολλές ενδιάμεσες καταστάσεις, όπως το να κατεβάζεις μια θεατρική παράσταση κατόπιν κριτικής, επιθέσεων και πιέσεων, δηλώνοντας ταυτόχρονα ότι θα εξακολουθήσεις να υπερασπίζεσαι το δικαίωμα της ελεύθερης έκφρασης.

Ωραία υπεράσπιση! Πολύ περισσότερο όταν αναφέρεις, όπως η διοίκηση του Εθνικού Θεάτρου, ότι η “πολιτική εκμετάλλευση” και η “σκληρή και απολύτως δογματική κριτική” ενεργοποίησε “αντιδράσεις ακραίων κύκλων, που έφτασαν στο σημείο να εκφράζουν απειλές για τη σωματική ακεραιότητα του κοινού, των καλλιτεχνών και των εργαζομένων του Εθνικού Θεάτρου”.

Δυστυχώς, τόσο για αυτούς που “πίεσαν” ή “απειλούσαν”, όσο και για αυτούς που υπέκυψαν στις πιέσεις και τις απειλές, η ελευθερία της έκφρασης υπάρχει ακριβώς για τις τοποθετήσεις και τα έργα της τέχνης που δεν αρεστά στους περισσότερους, καθώς η προστασία των πλειοψηφικών απόψεων και των έργων που είναι αποδεκτά από τους πολλούς, είναι δεδομένη.

Το δικαίωμα στην ελεύθερη έκφραση λοιπόν, δεν υπάρχει γενικώς και αορίστως, αλλά ακριβώς για να μπορέσουν να υπάρξουν, και να βρουν το όποιο κοινό ενδιαφερθεί, τα πειραματικά έργα, τα μειοψηφικά, τα αιρετικά, τα προκλητικά. Και η κοινωνία -αντίθετα απ’ ό,τι φαίνεται να πιστεύουν ορισμένοι παράγοντες του τόπου- δεν καταπίνει αμάσητο ό,τι της σερβίρεται, αλλά το βλέπει κριτικά, βγάζει τα συμπεράσματά της και παίρνει τις αποφάσεις της. Και, πάντοτε, κρίνει το έργο και όχι τον συγγραφέα, που στην συγκεκριμένη περίπτωση δεν είναι ο Ξηρός αλλά η… σκηνοθέτης!

Εν προκειμένω, με την πολεμική που ασκήθηκε και την απόφαση να “κατέβει” η πειραματική θεατρική παράσταση “Η ισορροπία του Νας”, “μια σύνθεση με βάση λογοτεχνικά και ιστορικά κείμενα, πρακτικά της δίκης της 17 Νοέμβρη και το βιβλίο του Σάββα Ξηρού Η μέρα εκείνη”, έγινε θέμα των ημερών ένα βιβλίο που είχε περάσει… απαρατήρητο και μια παράσταση που εξαρχής ήταν προγραμματισμένο να παιχτεί 10-12 ημέρες, και την οποία είχαν δει ελάχιστοι, τμήμα ενός ειδικού κοινού.

Ας το δούμε κι αλλιώς: όταν το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων συζήτησε την υπόθεση “Ξηρός κατά Ελλάδας”, οι δικαστές γνώριζαν ότι είναι τρομοκράτης και έχει δολοφονήσει ανθρώπους. Αλλά έκριναν επί της ουσίας την προσφυγή του, που έγινε για παραβίαση του άρθρου 3 (απαγόρευση των βασανιστηρίων) της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την Προστασία των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, και του επιδίκασαν χίλια ευρώ αποζημίωση από το ελληνικό κράτος. Κανείς, τότε, δεν εκτίμησε ότι αυτή η “δικαίωση” του Ξηρού τον έκανε πιο… συμπαθή ή τον αποενοχοποίησε!

Τελικά, οι διοικούντες το Εθνικό Θέατρο, με την απόφασή τους, αντί να λειτουργήσουν “πυροσβεστικά” όπως πιεζόμενοι θεώρησαν, άνοιξαν τον ασκό του Αιόλου για το τι σημαίνει δημοκρατικό και συνταγματικό δικαίωμα, και για το ποια πρέπει να είναι η στάση των πνευματικών ανθρώπων. Μάλλον, γιατί νόμισαν, όπως πολλοί στη Θεωρία των Παιγνίων απ’ όπου προέρχεται ο τίτλος του έργου, ότι η “Ισορροπία Νας” αποτελεί τη βάση “λύσης” όλων των “παιγνίων” που “γεννά” μια κοινωνία.

Τώρα πια θα έχουν καταλάβει, έστω και με το δύσκολο τρόπο, ότι αυτό δεν ισχύει.

*Ο Βαγγέλης Δεληπέτρος είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας.