Περί Εθνικού Ήθους

Τι θα πει «Εθνικό ήθος» είχε ρωτήσει η Μαρία Ρεζάν τον Μάνο Χατζιδάκι. Εκείνος με τον δικό του ξεχωριστό τρόπο, αυτόν του δημιουργού που δεν ήθελε να τον τοποθετούν κατά το δοκούν «Δεξιά» και «Αριστερά» αν και δεν έκρυψε ποτέ ότι υπήρξε στην ΕΠΟΝ, είπε: «Είναι το ήθος που υπαγορεύει η Εθνική μας πνευματική κληρονομία… Λοιπόν, δεν είναι δυνατόν, εμείς, να συμμαχούμε με την αυθαιρεσία και το έγκλημα, έστω για να επιλύσουμε δύσκολα Εθνικά μας προβλήματα». Ο Μάνος Χατζιδάκις εξήγησε ότι μιλούσε σαν Έλληνας πολίτης: «Και όχι σαν Έλληνας πολίτης αντιθέτου παρατάξεως με την παρούσα κυβέρνηση». Θα το έλεγα, το ίδιο ακριβώς, αν ήταν και η προηγούμενη κυβέρνηση».

Κάπου τριάντα χρόνια μετά από εκείνη τη συνομιλία παραμένει ζητούμενο το «Εθνικό» ήθος. Για όσους τέλος πάντων το συνάντησαν στη στάση και στη συμπεριφορά μεγάλων πολιτικών προσωπικοτήτων. Συγχρόνως, όμως, παραμένει στα αζήτητα, μαζί με το «Εθνικό», και το πολιτικό ήθος. Κάποιοι, είναι αλήθεια, δυσκολεύονται να καταλάβουν την απουσία τους. Δεν τους ενδιαφέρει να τα επαναφέρουν στο δημόσιο διάλογο. Δεν θέλουν ούτε να μάθουν ότι λόγω της απουσίας τους έχει παρακμάσει το πολιτικό σύστημα της χώρας, ενώ επιμένουν να εθελοτυφλούν θεωρώντας ότι η απαξίωση του οφείλεται στην οικονομική κρίση.

Τι θα μπορούσε άραγε να σημαίνει «Εθνικό ήθος» το 2018; Πόσο χρειάζεται το πολιτικό ήθος στις ημέρες μας; Δεν θα το πω εγώ. Θα αφήσω να μιλήσουν για τη σημασία τους κάποιοι που με την πολιτική τους διαδρομή, και άλλοι με τη δημόσια προσφορά τους, τα εφήρμοσαν στην πράξη. Έτσι ώστε να τα μάθουν οι νεώτεροι που δεν τα γνώρισαν, αλλά και να προβληματισθούν οι πολιτικοί που δεν τα αναζητούν.

Παναγιώτης Κανελλόπουλος: «Από τη μια μεριά το ΠΑΣΟΚ θεωρεί και κραυγάζει και λέει: «Η κατάρα της Δεξιάς». Από την άλλη μεριά οι οπαδοί της Νέας Δημοκρατίας- δε λέω ότι το κάνει ο αρχηγός ή τα κύρια στελέχη- τοιχοκολλούν αφίσες που λένε: «Η χούντα του ΠΑΣΟΚ». Αυτά είναι συνθήματα τα οποία οδηγούν σε διχασμό».

Μανώλης Ανδρόνικος: «Θυμούμαι, κάποτε, ο σημερινός Πρόεδρος της Δημοκρατίας (Κ. Καραμανλής) μου είπε: Άκουσε να σου πω: Αυτός που κυβερνά, δεν πρέπει να είναι ειδικός. Πρέπει να έχει μυαλό, να ακούει τους ειδικούς και να καταλαβαίνει ποιο είναι το σωστό από αυτά που λένε οι ειδικοί»».

Γεώργιος Ράλλης: «Σε μια Δημοκρατία, προϋπόθεση είναι η ύπαρξη δύο κομμάτων. Συνεπώς, πρέπει κανένας να κάνει κριτική και να κατακρίνει ή να επαινεί το ένα ή το άλλο κόμμα. Και εγώ το κάνω. Ίσως το έχω κάνει στη ζωή μου, καμιά φορά, λιγάκι περισσότερο απ’ ό,τι θα έπρεπε».

Λεωνίδας Κύρκος: «Με το δεξιό άνθρωπο, δεν μπορείς να έχεις διάλογο; Κύριε των Δυνάμεων! Βάλε με, με οποιονδήποτε δεξιό άνθρωπο θέλεις. Θα βρούμε τα κοινά μας σημεία».

Κωνσταντίνος Μητσοτάκης: «Δεν είχα ποτέ μου πρόβλημα προσωπικής επαφής με τον Ανδρέα. Συζητώ πάντοτε πάρα πολύ άνετα μαζί του και προσωπικές επαφές δεν διέκοψα ποτέ. Κάπου έγραψα ότι, και σήμερα, όταν συμβεί τυχαία να συναντηθούμε, δεν έχω καμία δυσκολία να κουβεντιάσω μαζί του. Ούτε πολιτικά έχω καμία δυσκολία αυτή την ώρα. Ούτε σύνδρομο έχω ούτε πάθος. Έχω απλώς διαφορά πολιτικών αντιλήψεων».

Ανδρέας Παπανδρέου: «Νομίζω ότι θα πρέπει, με βήματα μετρημένα, σώφρονα, αλλά γοργά, να προχωρήσουμε σ’ εκείνες τις αλλαγές που έχει οραματισθεί ο λαός μας. Ξέρω ότι, πέρα από κομματικές τοποθετήσεις, υπάρχουν μερικά πράγματα, πολύ σημαντικά, τα οποία ο λαός μας θα ήθελε να κατακτήσει».

Λαοκράτης Βάσης: «Ο τόπος έχει σωρευμένα προβλήματα. Και, αντί να καθίσουμε, πάνω από τα προβλήματα, με ηρεμία, να τα αναλύσουμε, να βρούμε λύσεις, δεν κάνουμε άλλο, από το να προσπαθούμε να τα εκμεταλλευθούμε, στενοκομματικά, πολιτικάντικα. Και, να πάρει η οργή να πάρει, περάσαμε και μια εφτάχρονη δικτατορία, που, αν μη τι άλλο, θα πρεπε, τους πάντες, να μας κάνει συνετούς και ρεαλιστές».

Μίκης Θεοδωράκης: «Όταν, εκ των προτέρων, τοποθετούμε έναν αντίπαλο μας και λέμε «αυτό είναι κάθαρμα», αυτό είναι θρησκευτικός φανατισμός, που οδηγεί, ας πούμε, σε πολώσεις και ασχημίες, και, οπωσδήποτε, δεν βοηθάει».

Υπάρχουν πλείστα όσα παραδείγματα που οριοθετούν το τέλος και την αρχή, ή καλύτερα την αρχή του τέλους της πολιτικής ευπρέπειας και του «εθνικού» ήθους μέσα από τα λόγια ανθρώπων που άφησαν το στίγμα τους στη δημόσια ζωή. Σε κάθε περίπτωση, πέρα από ιδεολογίες και πολιτικές σκοπιμότητες, είναι εμφανής η απουσία ηγετών που το αποτύπωμα τους είναι μεγαλύτερο από το κόμμα τους. Ηγετών που έμειναν στην ιστορία, εν αντιθέσει με πολλά κόμματα που ξεχάστηκαν, γιατί έγραψαν την ιστορία. Αυτό είναι σήμερα το μεγάλο πρόβλημα για τη χώρα. Ότι το «εθνικό» ήθος και η πολιτική ευπρέπεια, ως έννοιες στην καθημερινή πολιτική πρακτική, δεν έχουν βρει τον ηγέτη που θα δώσει νόημα και περιεχόμενο σ’ ένα νέο κώδικα επικοινωνίας μεταξύ των πολιτικών.     

*Ο Χάρης Παυλίδης είναι δημοσιογράφος.