Χιροσίμα – Ναγκασάκι. Μια πληγή με δύο ονόματα

Πέρασαν 80 χρόνια από εκείνες τις τρομακτικές ημέρες που με μία εντολή εξαφανίστηκαν, σε μια στιγμή, χιλιάδες άνθρωποι. Η ρίψη των ατομικών βομβών ήταν μία επίδειξη ισχύος απέναντι στη Σοβιετική Ένωση και ένα μήνυμα τρόμου προς τους λαούς, καθώς έπληξε κυρίως άμαχο πληθυσμό. Το αμερικανικό βομβαρδιστικό Enola Gay έριξε πάνω από τη Χιροσίμα την πυρηνική βόμβα ουρανίου «Little Boy», σκοτώνοντας αμέσως 70.000 ανθρώπους. Ο αριθμός των θυμάτων συνέχισε να αυξάνεται τις επόμενες εβδομάδες και μήνες, καθώς χιλιάδες υπέκυψαν στα εγκαύματα και τη ραδιενέργεια. Πάνω από το Ναγκασάκι απελευθερώθηκε άλλη μία ατομική βόμβα, πλουτωνίου, με το όνομα «Fat Man», η οποία σκότωσε ακαριαία 40.000 ανθρώπους.

Βρισκόμαστε στο τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και η  Ιαπωνία είχε, ουσιαστικά, ηττηθεί στρατιωτικά, βρισκόμενη πολύ κοντά στην παράδοση.

Παρ΄ όλα αυτά, όμως, στις 6 και 9 Αυγούστου 1945, οι Ηνωμένες Πολιτείες έριξαν δύο ατομικές βόμβες στις ιαπωνικές πόλεις Χιροσίμα και Ναγκασάκι, προκαλώντας τον θάνατο περισσότερων από 200.000 ανθρώπων, στην πλειονότητά τους αμάχων. Ήταν η πρώτη –και μέχρι σήμερα μοναδική– χρήση πυρηνικών όπλων σε πολεμική σύγκρουση.

Οι επιθέσεις πραγματοποιήθηκαν λίγες ημέρες πριν την επίσημη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (στον Ειρηνικό) και, αν και παρουσιάστηκαν από την Ουάσινγκτον ως πράξεις στρατιωτικής αναγκαιότητας, η συζήτηση που τις ακολουθεί μέχρι σήμερα αγγίζει βαθιά ηθικά, πολιτικά και ιστορικά ζητήματα.

Οι ΗΠΑ παρουσίασαν τη χρήση της ατομικής βόμβας ως μονόδρομο. Ήταν έτσι, όμως, ή επρόκειτο για μια επίδειξη ισχύος προς τη Σοβιετική Ένωση και τον κόσμο της επόμενης μέρας;

Το καλοκαίρι του 1945, ο πόλεμος στην Ευρώπη είχε τελειώσει, στον Ειρηνικό, όμως, συνεχιζόταν με σκληρότητα*. Η Ιαπωνία, αν και στρατιωτικά εξασθενημένη, δεν είχε συνθηκολογήσει. Η μάχη της Οκινάουα (Απρίλιος–Ιούνιος) κόστισε πάνω από 200.000 ζωές και στα δύο μέτωπα και έδειξε πως η εισβολή στο ιαπωνικό αρχιπέλαγος θα ήταν αιματηρή.

Η κυβέρνηση Τρούμαν, έχοντας πλέον στα χέρια της το αποτέλεσμα του Σχεδίου Μανχάταν**, αποφάσισε να κάνει χρήση της νέας αυτής «υπέρ-βόμβας». Ήδη από την Διάσκεψη του Πότσνταμ (26 Ιουλίου 1945), οι Σύμμαχοι ζητούσαν την άνευ όρων παράδοση της Ιαπωνίας, προειδοποιώντας για «άμεση και ολοκληρωτική καταστροφή» αν δεν συμμορφωθεί. Αυτό βέβαια δεν δικαιολογεί τη ρίψη ατομικών βομβών, η ρίψη των οποίων ήταν αποκλειστικά απόφαση της αμερικανικής κυβέρνησης.

Η Ιαπωνία δεν απάντησε επίσημα — και στις 6 Αυγούστου, η ιστορία θα άλλαζε βίαια για πάντα.

Η Χιροσίμα στις φλόγες – 6 Αυγούστου 1945

Στις 8:15 το πρωί της 6ης Αυγούστου 1945, το αμερικανικό βομβαρδιστικό Enola Gay, τύπου B-29 Superfortress, πέταξε πάνω από την πόλη της Χιροσίμα και απελευθέρωσε τη βόμβα «Little Boy», την πρώτη ατομική βόμβα που χρησιμοποιήθηκε ποτέ σε πόλεμο. Η έκρηξη σημειώθηκε 600 μέτρα πάνω από το έδαφος, δημιουργώντας θερμοκρασία μεγαλύτερη από 4.000°C στο επίκεντρο και ένα ωστικό κύμα που ισοπέδωσε σχεδόν ολόκληρη την πόλη.

Η καταστροφή σε αριθμούς

Ο πληθυσμός της Χιροσίμα ήταν περίπου 350.000 κάτοικοι. 

Ακαριαία σκοτώθηκαν περίπου 70.000 άνθρωποι, ενώ μέχρι το τέλος του 1945 οι θάνατοι ξεπέρασαν τις 140.000. Μακροπρόθεσμα, ο απολογισμός έφτασε τις 200.000, λόγω των επιπλοκών από την ακτινοβολία. 

Η βόμβα κατέστρεψε πάνω από το 90% των κτιρίων σε ακτίνα 2 χιλιομέτρων. Άνθρωποι εξαϋλώθηκαν επιτόπου, ενώ άλλοι υπέφεραν φρικτά εγκαύματα και ακρωτηριασμούς. Οι επιζώντες –οι hibakusha***– μιλούν για «μαύρη βροχή», για κομμένα δέρματα σαν ρούχα, για σιωπή μέσα σε αποκαΐδια.

Η Χιροσίμα δεν είχε ισχυρούς στρατιωτικούς στόχους – φιλοξενούσε έναν μικρό αριθμό στρατιωτών και είχε γίνει στόχος λόγω του «ανέγγιχτου» αστικού ιστού της, που θα αποδείκνυε το μέγεθος της νέας βόμβας. 

Ναγκασάκι. Η δεύτερη βόμβα

Τρεις ημέρες μετά τη Χιροσίμα, στις 9 Αυγούστου 1945, οι Ηνωμένες Πολιτείες έριξαν δεύτερη ατομική βόμβα, αυτή τη φορά πάνω από την πόλη Ναγκασάκι, στο νοτιοδυτικό άκρο του ιαπωνικού αρχιπελάγους. Η βόμβα είχε την κωδική ονομασία «Fat Man» και ήταν ισχυρότερη από εκείνη της Χιροσίμα,βασισμένη σε πλουτώνιο αντί για ουράνιο.

Από το Κοκούρα στο Ναγκασάκι

Αρχικός στόχος ήταν η πόλη Κοκούρα, όμως λόγω νεφώσεων και καπνών από προηγούμενους βομβαρδισμούς, το πλήρωμα του B-29 Bockscar,  υπό τον κυβερνήτη τον Charles Sweeney, κατευθύνθηκε προς τον εναλλακτικό στόχο, το Ναγκασάκι.

Στις 11:02 π.μ., η βόμβα ρίχτηκε και εξερράγη στα 500 μέτρα από το έδαφος, σε μια κοιλάδα με λόφους γύρω-γύρω, γεγονός που μείωσε ελαφρώς την εμβέλεια της καταστροφής – όχι όμως την αγριότητά της.

Η καταστροφή σε αριθμούς

Πληθυσμός Ναγκασάκι περίπου 240.000 κάτοικοι

Ακαριαία σκοτώθηκαν 40.000 άνθρωποι

Θάνατοι έως το τέλος του 1945: περίπου 70.000

Τελικός απολογισμός (μεταγενέστερες επιπτώσεις): 80.000–100.000+

Η βόμβα ισοπέδωσε ολόκληρες συνοικίες και διέλυσε το καθολικό νοσοκομείο Urakami και τον καθεδρικό ναό του Ναγκασάκι, το μεγαλύτερο χριστιανικό ναό στην Ιαπωνία. Χιλιάδες εργάτες εργοστασίων, γυναίκες και παιδιά κάηκαν ζωντανοί ή υπέκυψαν σε βαριά εγκαύματα και ασθένειες.

Το επιχείρημα της στρατιωτικής αναγκαιότητας

Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Χάρι Τρούμαν και το επιτελείο του υποστήριζαν πως η χρήση της βόμβας ήταν απαραίτητη για να αποφευχθεί μαζική αιματοχυσία από μια χερσαία εισβολή στην Ιαπωνία η οποία θα επέφερε πολλά θύματα Αμερικανών στρατιωτών.

Ωστόσο, σύμφωνα με τα πρακτικά του Στρατηγείου, η Ιαπωνία είχε αρχίσει να εξετάζει το ενδεχόμενο συνθηκολόγησης, ιδίως μετά την είσοδο της Σοβιετικής Ένωσης στον πόλεμο στον Ειρηνικό (8 Αυγούστου). Πολλοί ιστορικοί θεωρούν ότι η σοβιετική απειλή είχε ήδη ανατρέψει τη στρατηγική ισορροπία – και πως οι βόμβες ήταν μήνυμα ισχύος προς τον Στάλιν για την επόμενη μέρα του κόσμου.

Η μνήμη σήμερα

Η Ιαπωνία τιμά κάθε χρόνο τα θύματα με τελετές Ειρήνης στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι.  Το «ποτέ ξανά» της Χιροσίμα δεν αφορά μόνο το παρελθόν. Είναι προειδοποίηση για το μέλλον.

Πηγές 

U.S. Department of Energy: The Manhattan Project: An Interactive History

ICAN – International Campaign to Abolish Nuclear Weapons, icanw.org

Nagasaki Atomic Bomb Museum: nagasakipeace.jp

Hiroshima Peace Memorial Museum Μουσείο Ειρήνης Χιροσίμα: hpmmuseum.jp

The Atomic Heritage Foundation: atomicheritage.org

National Security Archive, The George Washington University, nsarchive.gwu.edu

* Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος στην Ευρώπη έληξε στις 8 Μαΐου 1945, με την άνευ όρων παράδοση της Γερμανίας στους Συμμάχους (γνωστή ως V-E Day). Οι Σοβιετικοί γιόρτασαν τη νίκη στις 9 Μαΐου, λόγω διαφοράς ώρας. Στο θέατρο του Ειρηνικού, ο πόλεμος έληξε στις 2 Σεπτεμβρίου 1945, με την επίσημη συνθηκολόγηση της Ιαπωνίας.

** Το Σχέδιο Μανχάταν (Manhattan Project) ήταν το άκρως απόρρητο αμερικανικό ερευνητικό πρόγραμμα που ανέπτυξε την πρώτη πυρηνική βόμβα στον κόσμο κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ξεκίνησε το 1939 και επιταχύνθηκε μετά την είσοδο των ΗΠΑ στον πόλεμο το 1941. Χρηματοδοτήθηκε από την αμερικανική κυβέρνηση με πάνω από 2 δισεκατομμύρια δολάρια (το οποίο αντιστοιχεί σε περίπου 30 δισ. σημερινά δολάρια).

***hibakusha, ιαπωνικός όρος που δηλώνει τους επιζώντες των πυρηνικών βομβαρδισμών στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι. Κυριολεκτικά σημαίνει «άτομο που υπέστη έκρηξη».