Η έρευνα των Paradise Papers κάθε μέρα που περνάει αποδεικνύεται πως είναι σπουδαίο γεγονός, όχι τόσο για τις επιμέρους αποκαλύψεις που αφορούν γνωστά πρόσωπα, αλλά κυρίως γιατί μας δίνει με στοιχεία, αριθμούς και ντοκουμέντα τη συνολική εικόνα λειτουργίας του σύγχρονου καπιταλισμού.
Ας σκεφτούμε το μέγεθος της αδιαφάνειας με δεδομένο ότι οι μόνες πληροφορίες που είχαμε μέχρι πρόσφατα για την κατανομή των περιουσιών και του παγκόσμιου πλούτου ήταν οι λίστες τύπου Forbes, που βασίζονται κυρίως σε στοιχεία που δίνουν οι διαχειριστές αυτών των περιουσιών. Αποτελεί επομένως προϋπόθεση δημοκρατίας η διαφάνεια, αν θέλουμε να ανοίξουμε την κουβέντα για την οικονομική ανισότητα, την ελεύθερη αγορά, το κοινωνικό κράτος κ.ά.
Παράλληλα τα Paradise Papers καταρρίπτουν με εμφατικό τρόπο μια σειρά μύθους που μας συντροφεύουν δεκαετίες και αποτελούν βασικούς πυλώνες του κυρίαρχου λόγου, δίχως περιθώρια αμφισβήτησης.
Πρώτος και σημαντικός ο μύθος της υγειούς επιχειρηματικότητας που παράγει πλούτο για όλους και της αγοράς που δεν χρειάζεται το κανονιστικό πλαίσιο του κράτους. Αυτό που δηλαδή τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα ονομάζουμε ανάπτυξη. Στις διαρροές των Paradise Papers μαθαίνουμε πως η NIKE για παράδειγμα διατηρεί θυγατρικές εταιρείες σε φορολογικούς παραδείσους και τα χρήματα από την πώληση των ειδών της στις μεγάλες Ευρωπαϊκές πρωτεύουσες καταλήγουν εκεί. Κατασκευάζει τα προϊόντα της στο Βιετνάμ και την Ινδονησία με μεροκάματα πείνας, τα πουλάει στους πλούσιους Ευρωπαίους και τα χρήματα πηγαίνουν σε εταιρεία-φάντασμα στις Βερμούδες με μηδενική φορολόγηση. Ανάλογος ο τρόπος λειτουργίας των περισσοτέρων μεγάλων πολυεθνικών και μια ματιά στα δημοσιεύματα είναι κατατοπιστική για να αντιληφθούμε το μοντέλο λειτουργίας τους από την παραγωγή, μέχρι τη φορολόγηση των εσόδων. Δεν το ξέραμε; Βεβαίως, αλλά είναι άλλο μια κουβέντα καφενείου και άλλο η διαδρομή του χρήματος να αποτυπώνεται καθαρά και συγκροτεί τη μεγάλη εικόνα.
Στα δικά μας, το τραπεζικό σκάνδαλο της Proton Bank είναι επίσης χαρακτηριστικό για το επιχειρηματικό μοντέλο που υμνούσαν τα media στήνοντας μάλιστα τα προφίλ των επιχειρηματιών που δίνουν δουλειά στον κόσμο. Εδώ απλά πηγαίνουμε κατευθείαν στη διαχείριση των κερδών, καθώς απουσιάζει από την επιχειρηματική δραστηριότητα το κομμάτι της παραγωγής.
Δεύτερος μύθος τα κόμματα που διαθέτουν στρατιές εργαζομένων και συντηρούνται από το κράτος. Υπάρχει μάλιστα και συγκεκριμένη πρόταση από τον Κυριάκο Μητσοτάκη, που αφορά τα οικονομικά της Νέας Δημοκρατίας και αναφέρει πως “δρομολογούμε ένα επιθετικό πρόγραμμα ιδιωτικής χρηματοδότησης, έτσι ώστε να μπορούμε να συμπληρώνουμε τα έσοδά μας από ιδιωτική χρηματοδότηση” με στόχο “να καλύπτουμε, πια, τις ετήσιες δαπάνες μας”. Με τις ετήσιες δαπάνες του κόμματος κατά τον ίδιο στα 8.200.000 ευρώ και το νόμο να προβλέπει πως οι ιδιωτικές χρηματοδοτήσεις δεν μπορούν να ξεπερνούν τα 20.000/δωρητή, ο πρόεδρος της ΝΔ ανακοινώνει ένα σχέδιο που δεν πιστεύει κανένας ότι βγαίνει, αλλά αναπαράγει συνειδητά και με απόλυτο τρόπο την κυρίαρχη άποψη ότι πρέπει να τελειώνουμε με το μοντέλο της κρατικής χρηματοδότησης. Στην ερώτηση “Όταν μιλάμε για ιδιωτική χρηματοδότηση, τι ακριβώς εννοούμε;”, ο κ. Μητσοτάκης απαντά “Ό,τι συμβαίνει, φίλες και φίλοι, σε όλα τα οργανωμένα Κόμματα του κόσμου”.
Στα οργανωμένα κόμματα λοιπόν του κόσμου που εφαρμόζεται το μοντέλο της ιδιωτικής χρηματοδότησης γίνεται ο κακός χαμός. Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι αποκαλύψεις των Paradise Papers για την υπεράκτια χρηματοδότηση Δημοκρατικών και Ρεπουμπλικάνων στις ΗΠΑ, με χρηματοδότες των δύο κόμματων να “βγάζουν εκατομμύρια από τις offshore και να τα επενδύουν στην πολιτική”. Συνολικά 60 εκ. δολάρια από χρηματοδότες κατευθύνθηκαν σε οργανισμούς που στήριξαν τον Τραμπ, στην προεκλογική εκστρατεία. Πιο χαρακτηριστική περίπτωση αυτή του χρηματοδότη των Ρεπουμπλικάνων, Warren Stephens, που όπως αποκαλύφθηκε διέθετε ένα δίκτυο offshore εταιρειών και μια εταιρεία παροχής δανείων, που με τοκογλυφικό τρόπο εξαπατούσε καταναλωτές. Παράλληλα χρησιμοποιούσε την επενδυτική του τράπεζα για να προωθήσει διαδικτυακά μια σειρά από βίντεο που στόχευαν να βελτιώσουν την άποψη των νέων για την ελεύθερη οικονομία. Τελικά και για να μην μπαίνουμε σε λεπτομέρειες, παρά το γεγονός ότι ο Stephens τάχθηκε κατά της υποψηφιότητας Τραμπ, ο Αμερικάνος πρόεδρος δεσμεύτηκε να ξηλώσει το ρυθμιστικό πλαίσιο του Ομπάμα που έθετε εμπόδια σε εταιρίες παροχής δανείων όπως αυτή του Stephens.
Ή για να ξαναγυρίσω στα δικά μας, το 2011 θα μπορούσε να είναι χρηματοδότης πολιτικού κόμματος ο Λαυρεντιάδης της Proton, με τα χρήματα που μεταφέρθηκαν στις offshore στα νησιά Κέιμαν.
Τρίτος και τελευταίος μύθος η ηθική διάσταση της πολιτικής, που αφορά ιδιαίτερα την Ελλάδα τις ημέρες αυτές, λόγω της υπόθεσης της κ. Μαρέβα Μητσοτάκη. Με τροπολογία που ψηφίστηκε το 2016 δεν επιτρέπεται σε βουλευτές και συγγενικά τους πρόσωπα -και πρώην συζύγους- να έχουν σχέση με offshore εταιρίες. Η ΝΔ μάλιστα είχε αποχωρήσει από τη συγκεκριμένη ψηφοφορία. Άρα είναι προφανές ότι το Ελληνικό κράτος θεωρεί ύποπτη την εμπλοκή των πολιτικών προσώπων σε τέτοιου τύπου εταιρείες, με τη συμμετοχή της κ.Μητσοτάκη στην offshore να εντοπίζεται βέβαια πριν την ψήφιση του νόμου. Επίσης η κ.Μητσοτάκη συνεργάστηκε με την έρευνα των δημοσιογράφων της 24MEDIA, έδωσε απαντήσεις και το θέμα θα είχε τελειώσει αν δεν παρενέβαινε σύσσωμη η Νέα Δημοκρατία, μετατρέποντας το σε μείζον πολιτικό ζήτημα.
Αυτό που στην πραγματικότητα ζήτησαν τα στελέχη της Νέας Δημοκρατίας είναι να μην ελέγχονται. Απαίτησαν από τους δημοσιογράφους μια ιδιότυπη ομερτά -πολύ προσφιλή στον εργασιακό βίο της κ.Σπυράκη- που καταργεί το ρόλο του δημοσιογράφου και επιφέρει βαρύ πλήγμα στην ίδια τη δημοκρατία. Κάτι που δεν απαίτησαν πρωθυπουργοί, υπουργοί, μεγαλοεπιχειρηματίες και το παλάτι στη Βρετανία.
Και παραμένει το βασικό ερώτημα, πως τοποθετείται απέναντι στις αποκαλύψεις ο πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας. Όχι πως τοποθετείται στο θέμα της συζύγου του, αλλά πως τοποθετείται ως πρόεδρος της αξιωματικής αντιπολίτευσης απέναντι στην ύπαρξη ενός δαιδαλώδους χρηματοπιστωτικού συστήματος που με παράνομο ή νομότυπο τρόπο, διευκολύνει την φοροδιαφυγή των ελίτ και γεννά ανισότητες. Και αυτό δεν είναι θέμα πολιτικής ηθικής, αλλά ζήτημα των συμφερόντων που υπερασπίζεσαι. Οι offshore είναι των ελίτ και τα Paradise Papers δικά μας.
Η άποψη ότι όλα αυτά είναι γνωστά, “άνθρακας” οι αποκαλύψεις και ξαναζεσταμένο φαγητό, έχει αφετηρία την υιοθέτηση μας πολιτικής που βασίζεται ακριβώς στους μύθους που συγκροτούν την κυρίαρχη αφήγηση και που οι αποκαλύψεις των ερευνητών δημοσιογράφων γκρεμίζουν από τα θεμέλια. Έχει την αφετηρία στη βαθιά πίστη στους μηχανισμούς ενός πολιτικοοικονομικού συστήματος που περιγράφεται στις γειτονιές του κόσμου με μια λέξη. Διαπλοκή.
* Ο Λευτέρης Αρβανίτης είναι δημοσιογράφος και υπεύθυνος του γραφείου της 24MEDIA στη Θεσσαλονίκη
