Ο επιζών της βίας, Βαγγέλης Γιακουμάκης

*Της Κρυσταλλίας Πατούλη – Αναδημοσίευση από TVXS

Oι επιζώντες της βίας  είναι τα άτομα που υπέστησαν βίαιη κακοποίηση ή φρικαλεότητες κάθε μορφής, από διεστραμμένους θύτες, από πολέμους, ή από φυσικές καταστροφές. Σίγουρα ξέρουν να μας πουν τι σημαίνει να είσαι «ζωντανός νεκρός». Όταν όμως κάποτε πεθάνουν, θα συνεχίσουν να λέγονται «επιζώντες». Ο όρος έχει καθιερωθεί διεθνώς.

Δύο χρόνια πέρασαν από την κηδεία του Βαγγέλη Γιακουμάκη, ο οποίος υπήρξε κατ’ εξακολούθηση θύμα μπούλινγκ. Από ό,τι γνωρίζουμε, δεν έκανε γνωστό σε όλο του το φάσμα το μαρτύριο που ζούσε, δεν κατήγγειλε επώνυμα τους βασανιστές του, δεν μπόρεσε να διαχειριστεί την κακοποίηση απαιτώντας λύση από όλους τους αρμόδιους, και κυρίως, δεν απαίτησε αυτό που είχε απόλυτο δικαίωμα, τη «βοήθεια».

«Αν ζητήσεις βοήθεια δεν θα είσαι άντρας κι αν δεν ζητήσεις βοήθεια πάλι δεν είσαι άντρας αφού μπορούμε να σε κακοποιούμε ατιμώρητοι». Υποθετικά, μοιάζει ένα αδιέξοδο διπλό μήνυμα που δεν στάθηκε δυνατό να το διαχειριστεί.

Δεν μπορώ να διαχειριστώ κάτι, σημαίνει ότι δεν μπορώ να το ελέγξω, και αναλόγως μπορεί να φτάσω να νιώθω ότι χάνω τον έλεγχο όλης της ζωής μου, οπότε σε αυτή την περίπτωση το μόνο που απομένει -αφού δεν περιμένω από κανέναν βοήθεια- είναι να ελέγξω το θάνατό μου(1).  Για άλλη μια φορά, και αν βέβαια δεχτούμε ότι όντως ήταν αυτοκτονία, η αυτοχειρία γίνεται διεκδίκηση ελευθερίας(2): Ελευθερίας των επιλογών ενός ανθρώπου, ελευθερίας της ευθύνης και του ελέγχου της ζωής του.

Αλλά το να ζητά κανείς «βοήθεια», για κάτι που δεν μπορεί να διαχειριστεί(κι όταν την ζητήσει και δεν του την δώσουν, απευθύνεται όπου αλλού μπορεί να έχει εμπιστοσύνη), σημαίνει πως μπορεί να επανακτήσει τον έλεγχο της ζωής του, να προστατεύσει τα όριά του, να απαιτήσει την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων του. Και καταλαβαίνει πως όποιος δεν μπορεί να μοιραστεί τα βιώματά του, χάνει την ανθρώπινη διάστασή του(3).

Καταλαβαίνει, επίσης, ότι υπάρχει απάντηση απέναντι σε διαστροφικά άτομα, διότι “οι θύτες του μπούλινγκ δεν είναι οι δυνατοί, αλλά οι διαστροφικοί”. Κι αυτή την απάντηση οφείλουμε να την μάθουμε σε όλους από μικρή ηλικία, επενδύοντας στην πρόληψη: Μια μάλλον μεγάλη τρύπα στη χώρα, στον πολιτισμό, στην παιδεία, στην οικογένεια, στην κοινωνία.

Έτσι ο Γιακουμάκης, θα μας θυμίζει πάντα πόσο ανεπαρκής κοινωνία είμαστε στο να προστατεύουμε τον ψυχικά υγιή από τους ψυχικά διεστραμμένους, τον πολιτισμένο από τους απολίτιστους.

Θα μας θυμίζει, πως η βία που εύκολα όλοι καταδικάζουμε -απ’ όπου κι αν προέρχεται- νίκησε πάλι. Και αν είμαστε όλοι κάπου εκεί γύρω και καταλάβαμε τι γινόταν, αποδείχθηκε πως τίποτα ουσιαστικά δεν κάναμε. Και θα μας θυμίζει ότι το πιο βίαιο πράγμα είναι το να μην κάνουμε, όπως έχει πει η κλινικός ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια Ελένη Νίνα, που η ίδια μιλώντας* με αφορμή την επέτειο της κηδείας του, επισήμανε:

“[…] Με τις πράξεις μας, έχουμε πάρει μέρος στην αυτοκτονία του, ως χορός μιας τραγωδίας ο οποίος διαπιστώνει το φαινόμενο και απλά το λέει μόνο στον εαυτό του, αλλά δεν αποφασίζει, δεν δρα, δεν γίνεται πρωταγωνιστής […] Δεν φτάνει να κάνουμε μνημόσυνα. Είναι να κάνουμε μία δράση ώστε να μη φτάνουμε να κηδεύουμε τις αρχές και τις αξίες μας […] Ας κρατήσουμε στην μνήμη μας τον Βαγγέλη και τα τόσα θύματα της βίας. Ας κρατήσουμε στην μνήμη μας ότι η βία είναι καθημερινό φαινόμενο. Ας μην ξεχνάμε! […]”

Για άλλη μια φορά, δεν μπορέσαμε να προστατεύσουμε τον άνθρωπο και ούτε φροντίσαμε να του δώσουμε τα εφόδια να προστατεύσει ο ίδιος τον εαυτό του, διότι, επιπλέον, το να μιλήσει και να ζητήσει βοήθεια κάποιος στην κοινωνία μας μεταφράζεται ως αδυναμία.

Ο Γιακουμάκης δυστυχώς μπλέχτηκε σε μια αδιέξοδη κουλτούρα που διαπερνάει τη νοοτροπία μας και αναδύει τις επικίνδυνες ελλείψεις μας στην πρόληψη, στην θεραπεία και στην καταστολή της βίας. Έδειξε πως ο πολιτισμός μας μπάζει… και είναι πολύ πιο βίαιος -μέσω και της απάθειας- απ’ ότι θέλουμε να νομίζουμε. Έδειξε, ακόμα χειρότερα, πως δεν μπορούν να μάς έχουν πραγματικά εμπιστοσύνη, να βασίζονται πάνω μας, για όσα είμαστε συνυπεύθυνοι ή και υπεύθυνοι.

Κι ο επιζών της βίας, Βαγγέλης Γιακουμάκης, θα ζει για πάντα για να μας το θυμίζει.

ΥΓ. “Το ψυχικό τραύμα πλήττει τον ανίσχυρο. Τη στιγμή του τραύματος μια τρομακτική δύναμη κάνει το θύμα ανίσχυρο. Όταν η δύναμη αυτή έρχεται από τη φύση, μιλάμε για φυσικές καταστροφές. Όταν επιβάλλεται από άνθρωπο, μιλάμε για φρικαλεότητες.

Ο ψυχίατρος Κάρντινερ περιγράφει: «Οταν ένα άτομο κατακλύζεται από τρόμο και αδυναμία, κατακερματίζεται ολόκληρο το οικοδόμημα της συγκροτημένης και συντονισμένης δραστηριότητας».

Ο θύτης

Το μόνο που ζητάει ο θύτης από τον μάρτυρα είναι να μην κάνει τίποτε. Απευθύνεται στη γενική τάση των ανθρώπων να μη βλέπουν, να μην ακούν και να μη λένε τίποτε κακό. Πρώτη άμυνά του είναι η μυστικότητα και η σιωπή.

Αν αυτά αποτύχουν, τότε ο θύτης αμφισβητεί την αξιοπιστία του θύματός του. Οσο ισχυρότερος είναι ο θύτης τόσο περισσότερες δυνατότητες έχει να παραποιεί την πραγματικότητα.

Για τον τρόπο σκέψης του θύτη δεν γνωρίζουμε πολλά: αυταρχικός, μυστικοπαθής, μεγαλομανής, ακόμη και παρανοϊκός, είναι πολύ ευαίσθητος στην πραγματικότητα της δύναμης και στα κοινωνικά πρότυπα. Συνήθως περιφρονεί εκείνους που προσπαθούν να τον καταλάβουν και έτσι δεν προσφέρεται για μελέτη. Επειδή δεν πιστεύει ότι έχει πρόβλημα, δεν ζητάει βοήθεια ­ παρά μόνον όταν αντιμετωπίζει τον νόμο.

Επιφανειακά δείχνει φυσιολογικός. Από τη σκοπιά των νομικών θεσμών μας και των ηθικών κρίσεών μας, αυτή η φαινομενική ίσως φυσιολογικότητα είναι πολύ πιο απειλητική από όλες μαζί τις φρικαλεότητες.

Το θύμα

Το θύμα όμως ζητάει από τον μάρτυρα να μοιρασθεί μαζί του το φορτίο του πόνου.

Ζητάει δράση, δέσμευση, μνήμη. Σε κάθε πόλεμο οι στρατιώτες, ακόμη και όσοι θεωρήθηκαν ήρωες, παραπονιούνται με πικρία ότι κανείς δεν θέλει να γνωρίζει την αλήθεια για τον πόλεμο.

Οσο για τα κακοποιημένα παιδιά ή τις κακοποιημένες γυναίκες δεν θα βρούμε κανένα μνημείο στον κόσμο, στο όνομά τους!

Όταν το θύμα δεν έχει τόσο εκτίμηση όση έχουν οι ήρωες, όταν είναι μια γυναίκα ή ένα παιδί, τότε διαπιστώνει ότι τα τραυματικά γεγονότα της ζωής του δεν γίνονται αποδεκτά από την κοινωνία. Τότε η εμπειρία του γίνεται ανομολόγητη.” (4)

1. Ψυχιατρική είναι… Του Μιχάλη Παπαγγελή

2. Άλντο Καροτενούτο: Η αυτοχειρία ως διεκδίκηση ελευθερίας

3. Κώστας Νασίκας: Αν δεν μοιράζονται τα βιώματα, χάνεται η ανθρώπινη διάσταση

4. Βλ. Οι επιζώντες της βίας

(Πηγή: TVXS)