Από τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ στον Τσάρλι Κερκ: Ένας νέος εθνικός ήρωας για μια νέα εποχή;

Στις 4 Απριλίου του 1968 ο πάστορας Μάρτιν Λούθερ Κινγκ δολοφονήθηκε στο Μέμφις του Τενεσί κατά τη διαμονή του στο ξενοδοχείο Lorraine, όπου είχε βρεθεί για να συμπαρασταθεί στους απεργούς εργαζομένους στην καθαριότητα. Το 1967 ο Κινγκ είχε ξεκινήσει το κίνημα για την καταπολέμηση της φτώχειας και της ανεργίας εστιάζοντας την προσοχή του στους οικονομικούς παράγοντες, βλέποντας πέρα από τις φυλετικές και άλλες διακρίσεις και διαφορές.

Το Κίνημα των Φτωχών (The Poor People’s Campaign) ήταν ένα λαϊκό κίνημα, ένα κίνημα «από τα κάτω», καθοδηγούμενο από έναν πάστορα με τη ρητορική της ισότητας και του χριστιανικού ήθους. Ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και η δολοφονία του θα ενσωματωθούν αργότερα στο εθνικό αφήγημα των ΗΠΑ προς μια πολυπολιτισμική κοινωνία με ισονομία και ισοπολιτεία, χωρίς διακρίσεις πάσης φύσεως.

Και ενώ ο Κινγκ θα γίνει εθνικός ήρωας, το πολιτικό φαινόμενο του ευαγγελιστή πάστορα κινηματία έχει βαθιές ρίζες στην πολιτική κουλτούρα των Αμερικανών, ακόμα και πριν από την επανάσταση του 1776. Κατά τακτά διαστήματα στην ιστορία της Αμερικής, υπάρχουν λαϊκά κινήματα σαν ένα είδος επαναφοράς ή αναγέννησης με θρησκευτικές συνδηλώσεις και πλαίσιο. Ο όρος που χρησιμοποιείται στα αγγλικά είναι revival, και πάντα η αναφορά έχει θρησκευτικό και χριστιανικό πλαίσιο με αναφορά στην ίδρυση της Αμερικής ως φάρου του προτεσταντικού χριστιανισμού.

Το 1965, με την επιβολή της ομοσπονδιακής κυβέρνησης, οι αγώνες 100 χρόνων των Αφροαμερικανών για ισότητα δικαιώθηκαν. Και δικαιώθηκαν εκείνοι που χρησιμοποίησαν τη χριστιανική ηθική και υιοθέτησαν τα ιδεώδη της Αμερικής: O Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και ο όχι ο μουσουλμάνος Μάλκολμ X, ούτε οι πιο ακραίες φωνές. Παρ’ όλα αυτά, το τέλος της δεκαετίας του 1960 θεωρείται η αρχή της σύγκρουσης ανάμεσα σε δύο διαφορετικές πολιτικές κουλτούρες, εκείνη που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο της διεκδίκισης των ίσων δικαιωμάτων, πρώτα φυλετικά και μετέπειτα σε ένα ευρύτερο φάσμα, και εκείνη που θεωρούσε ότι η ταυτότητα της χώρας είναι μία και αποτελεί από μόνη της την εγγύηση της ισοπολιτείας. Η ταυτότητα της Αμερικής και του προτεσταντικού ήθους, η ταυτότητα των πρώτων Ευρωπαίων, εκείνων που δημιούργησαν το ανεξάρτητο κράτος παραμερίζοντας τους ιθαγενείς και αποβάλλοντας τους αποικιοκράτες. Η αμερικανική ταυτότητα είναι η μόνη ταυτότητα που εγγυάται και πρέπει να εγγυάται την ισονομία και την ισοπολιτεία.

Αυτή η διαμάχη έχει ένα ιστορικό βάθος 60 χρόνων, αντιπαραθέτοντας την πολυπολιτισμική Αμερική στο δόγμα «Πρώτα η Αμερική» (America First). Τελευταία, έχει γίνει πολύ πιο έντονη η συγκρουσιακή πορεία αυτών των δύο ταυτοτήτων με την παρουσία του Ντόναλντ Τραμπ στην πολιτική σκηνή, ο οποίος είναι αποτέλεσμα αυτής της σύγκρουσης και όχι η αιτία. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι η εκλογή Τραμπ δεν έφερε τον διχασμό, αλλά το αντίστροφο.

Το 1983 ο πρόεδρος Ρέιγκαν υπέγραψε τη νομοθεσία να καθιερωθεί η ομοσπονδιακή εορτή προς τιμήν του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, μια ένδειξη της κυρίαρχης πολιτικής κουλτούρας, η οποία θεσπιζόταν από έναν ρεπουμπλικάνο, νεοφιλελεύθερο και κοινωνικά συντηρητικό πρόεδρο. Ενώ η γιορτή καθιερώθηκε το 1986, υπήρχαν πολιτείες οι οποίες αντιστάθηκαν, με τη Γιούτα, να είναι η τελευταία που αποδέχθηκε την υιοθέτηση της αργίας το 2000.

Θα είναι η ίδια Γιούτα η οποία στις 10 Σεπτεμβρίου θα γίνει ο τόπος της δολοφονίας του Τσάρλι Κερκ. Ένας ακτιβιστής, ο οποίος χρησιμοποιώντας τις μεθόδους και το λόγο παλιότερων ευαγγελιστών παστόρων, προκαλούσε τους συνομιλητές του να του αποδείξουν ότι έχει άδικο, χρησιμοποιώντας ως αιχμή του δόρατος τη λογική της προτεσταντικής Αμερικής και της μίας ταυτότητας, εθνικής και χριστιανικής. Ο Κερκ δεν έλεγε κάτι καινούργιο, απλά προκαλούσε τους συνομιλητές του να αμυνθούν για τις θέσεις τους, χρησιμοποιώντας έναν χαρισματικό λόγο και τη βεβαιότητα κάποιου που έχει όλες τις απαντήσεις. Η στυγερή δολοφονία του απηχεί εκείνες της δεκαετίας του ’60 και αυτομάτως ο θάνατός του χαρακτηρίστηκε ως «μαρτυρικός», πρώτον, διότι ο λόγος του είχε πρωταρχικά ένα χριστιανικό ήθος και, δεύτερον, διότι είχε προσηλυτίσει ένα μεγάλο κοινό και εκτός συνόρων.

Η δολοφονία του Τσάρλι Κερκ, φαντάζει σήμερα σαν την αντίστροφη πορεία του εκκρεμούς των τελευταίων 60 χρόνων στην Αμερική, αλλά και σε άλλες αναπτυσσόμενες δημοκρατίες. Ιδιαίτερα όμως στην Αμερική, η αναφορά σε «αναγέννηση» μας παραπέμπει, σε προηγούμενες στιγμές της αμερικάνικης ιστορίας, που σημαδεύτηκαν από την αναβίωση πολιτικο-θρησκευτικού λαϊκισμού και την ανάδειξη λαοπλάνων ηγετών. Η δολοφονία του Κερκ παίρνει διαστάσεις ήρωα του έθνους και μάρτυρα του χριστιανισμού. Αυτή ακριβώς ήταν και η έκφραση του προέδρου Τραμπ κατά τη διάρκεια της τελετής στη μνήμη του Κερκ στην Αριζόνα στο κατάμεστο στάδιο των 10.000 φιλάθλων.

Τo 2004 ο Σάμουελ Χάντιγκτον επερωτούσε στο βιβλίο του Who Are We? την ταυτότητα της Αμερικής στο ίδιο ακριβώς πλαίσιο. Σήμερα, το 2025, μετά τη δολοφονία του Τσάρλι Κερκ, στη δεύτερη κυβερνητική θητεία του Ντ. Τραμπ, η αναζήτηση αυτή μοιάζει να μας ωθεί όλο και περισσότερο προς μια Αμερική με εθνικά και θρησκευτικά χαρακτηριστικά, με την αφομοίωση και όχι τη διαφοροποίηση ως ζητούμενο. Θα είναι ο Τσάρλι Κερκ o νέος εθνικός ήρωας της νέας εποχής, όπως ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ ήταν της προηγούμενης;

*O Πέτρος Βαμβακάς είναι Αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών & Διεθνών Σχέσεων του Emmanuel College της Βοστώνης, Διευθυντής στο Ινστιτούτο Μελετών Ανατολικής Μεσογείου, μέλος του Γνωμοδοτικού Συμβουλίου του ΕΝΑ – Η ανάλυση περιλαμβάνεται στο νέο Δελτίο Διεθνών & Ευρωπαϊκών Εξελίξεων του Ινστιτούτου ΕΝΑ που δημοσιεύεται στο enainstitute.org