COP30: Γιατί η απουσία του Τραμπ θεωρείται θετική εξέλιξη

Εδώ και δεκαετίες, η Ευρωπαϊκή Ένωση βασιζόταν στις Ηνωμένες Πολιτείες ως κύριο διαμεσολαβητή στις παγκόσμιες συνομιλίες για το κλίμα. Αυτό πλέον έχει αλλάξει.

Στη διάσκεψη COP30 που ξεκινά την ερχόμενη Δευτέρα (17/11) στη Βραζιλία, η πρωτοφανής απουσία του μακροχρόνιου συμμάχου της αφήνει την ένωση των 27 χωρών να φέρει το βάρος των απαιτήσεων και πιέσεων που ασκούνται στις πλούσιες χώρες — έναν άβολο ρόλο για την ΕΕ.

Θεωρητικά, η ΕΕ είναι ο προφανής υποψήφιος που καλείται να καλύψει το κενό ηγεσίας που αφήνουν οι ΗΠΑ μετά την απόφαση του προέδρου Ντόναλντ Τραμπ να μην παρευρεθεί στη σύνοδο. Άλλωστε, οι στόχοι και οι πολιτικές της για το κλίμα συγκαταλέγονται στους πιο φιλόδοξους παγκοσμίως.

Ωστόσο, όπως μεταδίδει το POLITICO, η Ένωση, βυθίζεται όλο και περισσότερο σε αμφιβολίες για τη δική της πράσινη μετάβαση και στερείται διπλωματικού βάρους, με αποτέλεσμα να φτάνει στο Μπελέμ απροετοίμαστη.

Από την άλλη, οι ΗΠΑ όχι μόνο αποσύρθηκαν από τη δράση για το κλίμα, αλλά υποκινούν ανοιχτά την ενίσχυση της παγκόσμιας χρήσης ορυκτών καυσίμων και κάλεσαν άλλες χώρες να καταργήσουν τις δικές τους κλιματικές πολιτικές. Ο Ντόναλντ Τραμπ, άλλωστε έχει χαρακτηρίσει την κλιματική κρίση «τη μεγαλύτερη απάτη που έχει διαπραχθεί ποτέ εις βάρος του κόσμου».

Με αυτά τα δεδομένα, η ανακοίνωση του Λευκού Οίκου ότι δεν θα παρευρεθούν υψηλόβαθμοι εκπρόσωποι στη σύνοδο Cop30 στο Μπελέμ της Βραζιλίας, έφερε μια αίσθηση ανακούφισης μεταξύ ορισμένων διπλωματών. «Ο πρόεδρος Τραμπ δεν θα θέσει σε κίνδυνο την οικονομική και εθνική ασφάλεια της χώρας μας για ασαφείς κλιματικούς στόχους που καταστρέφουν άλλες χώρες», ανέφερε εκπρόσωπος του Λευκού Οίκου.

Η δέσμευση των ΗΠΑ για περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη έχει αλλάξει μέσα στα χρόνια, αλλά τώρα οι ΗΠΑ όχι μόνο δεν ενδιαφέρονται, αλλά μάχονται ενεργά υπέρ της αντίθετης πλευράς. «Παλαιότερα υπήρχε απλή αδιαφορία, ακόμα και στην πρώτη θητεία του Τραμπ», είπε πρώην ανώτερος αξιωματούχος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, σύμφωνα με την βρετανική εφημερίδα The Guardian. «Τώρα είναι το ακριβώς αντίθετο. Δεν θέλουν να συμμετάσχουν και δεν θέλουν ούτε οι άλλοι να το κάνουν».

«Αν είναι να έρθουν οι ΗΠΑ μόνο για να βάλουν εμπόδια και να χαλάσουν τις συνομιλίες, τότε καλύτερα να μην έρθουν καθόλου», είπε ο πρώην αξιωματούχος. «Έχουμε φτάσει σε σημείο να είμαστε πιο ακραίοι κι από τη Σαουδική Αραβία. Οι Σαουδάραβες μπορεί να πιέζουν σκληρά, αλλά τουλάχιστον δεν αρνούνται τη Συμφωνία του Παρισιού — ούτε καν τη λέξη “κλίμα”».

Η στάση των ΗΠΑ για το κλίμα έχει φτάσει σε ιστορικό χαμηλό. Κρίνεται πιο εχθρική ακόμη και από την πρώτη θητεία του Τραμπ ή την εποχή του Τζορτζ Μπους, όταν οι ΗΠΑ αρνήθηκαν να επικυρώσουν το Πρωτόκολλο του Κιότο, σύμφωνα με τον Τοντ Στερν, επικεφαλής στις διαπραγματεύσεις για το κλίμα επί προεδρίας Ομπάμα.

«Ο πρόεδρος έχει ξεκαθαρίσει ότι θέλει να αποσυρθεί από τη Συμφωνία του Παρισιού, οπότε δεν με εκπλήσσει που δεν στέλνουν κανέναν, γιατί δεν ασχολούνται με το θέμα», είπε ο Στερν. «Δεν νομίζω ότι θα πρόσφεραν κάτι χρήσιμο. Αυτή είναι πλέον μια πολύ πιο επιθετική διοίκηση, σε όλα τα επίπεδα».

“Drill, baby, drill”

Η παρουσία των ΗΠΑ στις συνομιλίες του Μπελέμ, όπου οι χώρες αναμένεται να εξετάσουν νέους στόχους μείωσης εκπομπών των ρυπών και θέματα όπως η κλιματική χρηματοδότηση, θα μπορούσε να οδηγήσει σε επανάληψη των σκηνών που είδαμε όταν οι χώρες συνεδρίασαν στο Λονδίνο τον περασμένο μήνα για να εγκρίνουν μια μικρή επιβάρυνση στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από τη ναυτιλία.

Οι Αμερικανοί εκπρόσωποι κατηγορήθηκαν για συμπεριφορά εκφοβισμού, πιέζοντας χώρες να αποσύρουν το σχέδιο, με απειλές για αυξημένα τέλη στα αμερικανικά λιμάνια και περιορισμούς στις βίζες διαπραγματευτών και των οικογενειών τους. Ο Τραμπ είχε χαρακτηρίσει την πρόταση «παγκόσμιο πράσινο φόρο-απάτη στη ναυτιλία» και ζήτησε να μπλοκαριστεί. Οι τακτικές φαίνεται πως απέδωσαν, καθώς το τέλος ρύπων αναβλήθηκε τουλάχιστον για έναν χρόνο.

«Θα είχε μικροσκοπική επίδραση στην αμερικανική οικονομία, ειδικά σε σύγκριση με τους εμπορικούς πολέμους του Τραμπ, κι όμως προχώρησαν σε τακτικές τραμπούκων για να το καταρρίψουν την τελευταία στιγμή», δήλωσε ο Δημοκρατικός γερουσιαστής Σέλντον Γουάιτχαουζ.

Αν και είναι σχεδόν βέβαιο ότι οι ΗΠΑ δεν θα εμφανιστούν καθόλου στη Βραζιλία — το γραφείο του Στέιτ Ντιπάρτμεντ για το κλίμα έχει κλείσει και δεν υπήρξε αμερικανική παρουσία στις φετινές συνόδους του ΟΗΕ στη Γερμανία και το Περού — ο Γουάιτχαουζ προειδοποίησε ότι οι χώρες πρέπει να παραμείνουν σε εγρήγορση για μια «επίθεση τύπου Αλ Καπόνε» από την κυβέρνηση Τραμπ στην Cop30, πιθανότατα εναντίον του μηχανισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης που επιβάλλει φόρο στις εισαγωγές με βάση το αποτύπωμα άνθρακα που προκαλούν.

«Αν αφήσετε αυτή την κυβέρνηση να σε εκφοβίσει, θα πάρει ό,τι της παραχωρήσετε — και μετά θα απαιτήσει ακόμα περισσότερο», είπε. «Μόνο αν σταθείτε απέναντί της και αντιδράσετε υπάρχει κάποια ελπίδα».

Υιοθετώντας χωρίς ενοχές το σύνθημα «drill, baby, drill» (σ.σ. το σύνθημα του Τραμπ για ανεξέλεγκτη εξόρυξη πετρελαίου), ο Τραμπ έχει κλείσει διμερείς συμφωνίες για αύξηση της παραγωγής ορυκτών καυσίμων με χώρες όπως η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα, ενώ απέσπασε και δέσμευση από την Ευρωπαϊκή Ένωση να αγοράζει περισσότερο αμερικανικό πετρέλαιο και φυσικό αέριο.

Οι κλιματικοί κανόνες της ΕΕ έχουν στοχοποιηθεί από τον Λευκό Οίκο, όπως και τα αιολικά πάρκα στο Ηνωμένο Βασίλειο. «Δεν ασχολούμαστε με την αιολική ενέργεια γιατί είναι καταστροφή», είπε ο Τραμπ σε συνέντευξη Τύπου με τον Κιρ Στάρμερ τον Σεπτέμβριο. «Είναι ένα πολύ ακριβό αστείο, ειλικρινά».

Η αδράνεια των ισχυρών και το στοίχημα της συνόδου

Αν και ο Τραμπ έχει καταργήσει κλιματικές πολιτικές και έχει σταματήσει έργα ανανεώσιμης ενέργειας στις ΗΠΑ, αυτό είναι απίθανο να ανακόψει την παγκόσμια ενεργειακή μετάβαση. Ο κόσμος αναμένεται να εγκαταστήσει σχεδόν 4.600 γιγαβάτ καθαρής ενέργειας έως το 2030, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας, σχεδόν διπλάσια από τα προηγούμενα πέντε χρόνια.

Ωστόσο, η εχθρότητα του Τραμπ προς την κλιματική δράση είναι απλώς η πιο ακραία εκδήλωση μιας γενικότερης κόπωσης στην παγκόσμια πολιτική για το κλίμα τα τελευταία χρόνια. Οι κυβερνήσεις βάσει των πολιτικών που ασκουν, ενδιαφέρονται περισσότερο να δείχνουν ότι πολεμούν τον πληθωρισμό παρά τις εκπομπές, και σχεδόν καμία χώρα δεν κάνει αρκετά για να τις μειώσει ή να βοηθήσει τις πιο ευάλωτες περιοχές.

Οι πιο ευάλωτες χώρες αναζητούν τώρα νέους ηγέτες να αναλάβουν δράση. «Η απόσυρση των ΗΠΑ από τη Συμφωνία του Παρισιού αφήνει ένα κενό που πρέπει επειγόντως να καλυφθεί», δήλωσε η Ιλάνα Σέιντ, πρόεδρος της Συμμαχίας Μικρών Νησιωτικών Κρατών.

Η Σέιντ είπε ότι οι μικρές, αναπτυσσόμενες χώρες δεν έχουν τους πόρους να ανακάμψουν από την καταστροφή που προκαλούν τα ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως ο τυφώνας Μελίσσα, ο οποίος έπληξε πρόσφατα την Τζαμάικα και επιδεινώθηκε πιθανότατα από την υπερθέρμανση των ωκεανών.

«Λόγω της αδιαφορίας των μεγάλων χωρών, έχουμε εκτροχιαστεί από τον στόχο του 1,5°C και βαδίζουμε προς ακόμα πιο καταστροφικές συνέπειες», είπε. «Αυτό είναι μια οδυνηρή απόδειξη του άδικου, δυσανάλογου πλήγματος στους πιο ευάλωτους ανθρώπους που έχουν συνεισφέρει λιγότερο στην κλιματική αλλαγή».

Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση των ΗΠΑ μπορεί να απουσιάζει, αλλά περίπου 100 κυβερνήτες, μέλη του Κογκρέσου και αξιωματούχοι πολιτειών και πόλεων θα πάνε στο Μπελέμ για να δείξουν ότι μεγάλο μέρος των ΗΠΑ εξακολουθεί να δεσμεύεται στην αντιμετώπιση της κρίσης.

Στην Cop30, το στοίχημα θα είναι να κρατηθεί η ελπίδα ζωντανή, μέχρι ο πλανήτης —που θερμαίνεται με ανησυχητικούς ρυθμούς— να μπορέσει ξανά να εστιάσει στην κλιματική κρίση, η οποία τροφοδοτεί και επιδεινώνει τόσα άλλα προβλήματα που απασχολούν σήμερα τον κόσμο.