Είναι αρκετή η πίεση της Ευρώπης για να σταματήσει τη φρίκη στη Γάζα;

Μετά από 19 μήνες πολέμου στη Γάζα, το Ισραήλ δέχεται αυξανόμενη πίεση από σημαντικούς δυτικούς εταίρους, οι οποίοι εκφράζουν ανησυχία για την επέκταση της σύγκρουσης και τα σχέδια εκτόπισης των Παλαιστίνιων.

Το Ηνωμένο Βασίλειο ανέστειλε εμπορικές διαπραγματεύσεις και επέβαλε κυρώσεις, ενώ Καναδάς, Γαλλία και η Ευρωπαϊκή Ένωση επανεξετάζουν τη συνεργασία τους με το Ισραήλ.

Οι ανθρωπιστικές οργανώσεις κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, με δεκάδες βρέφη να χάνουν τη ζωή τους από υποσιτισμό και χιλιάδες νεκρούς μετά τις ισραηλινές επιχειρήσεις. Ο επικεφαλής ανθρωπιστικής βοήθειας του ΟΗΕ προειδοποιεί για τον κίνδυνο γενοκτονίας, με την φρικιαστική πρόβλεψη για τον θάνατο 14.000 βρεφών.

Παρά την πίεση, η ισραηλινή κυβέρνηση -υποστηριζόμενη από σκληρές δεξιές δυνάμεις- επιμένει στον πόλεμο, ενώ μεγάλο μέρος του πληθυσμού ζητά άμεση κατάπαυση πυρός. Δημοσκοπήσεις δείχνουν ισχυρή υποστήριξη για ειρηνική λύση, αλλά ειδικοί εκτιμούν ότι η εξωτερική πίεση μπορεί να ενισχύσει την εσωτερική στήριξη προς την κυβέρνηση.

Το Ισραήλ απορρίπτει τις απειλές κυρώσεων, κατηγορώντας τους συμμάχους για υποστήριξη των τρομοκρατών, ενώ οργανώσεις όπως το κίνημα BDS υποστηρίζουν πως χωρίς πλήρες εμπάργκο όπλων δεν θα υπάρξει αλλαγή στην πολιτική του Ισραήλ.

Η πιο ισχυρή υποστήριξη του Ισραήλ: Η στάση των ΗΠΑ

Ως ο πιο ισχυρός σύμμαχος του Ισραήλ, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν καθοριστική επιρροή στον Νετανιάχου και την κυβέρνησή του. Παρά την κριτική που έχουν εκφράσει κάποιες φωνές στην κυβέρνηση Τραμπ για την ανθρωπιστική κρίση στη Γάζα, δεν υπάρχουν σημάδια για επιβολή κυρώσεων ή τιμωρητικών μέτρων.

Ωστόσο, όπως επισημαίνει στο CNN ο Χιου Λόβατ, δεν είναι δεδομένο ότι οι ΗΠΑ θα συνεχίσουν να υποστηρίζουν το Ισραήλ χωρίς επιφυλάξεις. Η δεύτερη θητεία Τραμπ έχει φέρει μια νέα δυναμική, με την επιρροή της ομάδας των «America Firsters» και του κινήματος MAGA να προωθούν μια πιο απομονωτική πολιτική, που σε ορισμένα ζητήματα διαφοροποιείται και από τις ισραηλινές θέσεις.

Τις τελευταίες εβδομάδες, οι ΗΠΑ έχουν κινηθεί ανεξάρτητα από το Ισραήλ σε σημαντικά ζητήματα: έκλεισαν συμφωνία κατάπαυσης πυρός με τους Χούθι της Υεμένης χωρίς ενημέρωση του Ισραήλ, διαπραγματεύτηκαν μονομερώς με τη Χαμάς την απελευθέρωση Αμερικανού ομήρου από τη Γάζα και, σύμφωνα με το Reuters, εγκατέλειψαν την απαίτηση για κανονικοποίηση σχέσεων μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ισραήλ ως προϋπόθεση για αμερικανικές επενδύσεις και εξοπλισμούς.

Σε απάντηση στην κριτική του Ισραήλ για τη συμφωνία με τους Χούθι, ο πρέσβης των ΗΠΑ στο Ισραήλ, Μάικ Χάκεμπι, τόνισε πως οι ΗΠΑ δεν χρειάζονται την έγκριση του Ισραήλ για συμφωνίες που προστατεύουν τα συμφέροντά τους.

Ο Νετανιάχου έχει προσπαθήσει να διατηρήσει στενές σχέσεις με τις ΗΠΑ και να παραμείνει αρεστός σε κάθε προεδρική διοίκηση, ωστόσο η απομάκρυνση κάποιων πολιτικών από την κυβέρνηση Τραμπ ασκεί πίεση στην ηγεσία του Ισραήλ. Παρά την αυξανόμενη απογοήτευση, οι ΗΠΑ εξακολουθούν να θεωρούν το Ισραήλ έναν από τους πιο σημαντικούς συμμάχους τους.

Σημάδια ανησυχίας αρχίζουν να εμφανίζονται και στο εσωτερικό του Ισραήλ για τις συνέπειες της στρατηγικής του στη Λωρίδα της Γάζας. Ο αρχηγός της αντιπολίτευσης και πρώην στρατηγός, Γιαΐρ Γκολάν, προειδοποίησε την Τρίτη πως το Ισραήλ «οδεύει να μετατραπεί σε απομονωμένο κράτος».

Η πίεση από τους διεθνείς συμμάχους έγινε εμφανής την Κυριακή, όταν ο ισραηλινός στρατός ανακοίνωσε ότι θα επιτρέψει την είσοδο «βασικών ποσοτήτων τροφίμων» στη Γάζα, στο πλαίσιο της νέας επίθεσης που ξεκίνησε με στόχο την πίεση στη Χαμάς για την απελευθέρωση των ομήρων.

Μόλις πριν από λίγες ημέρες, ο Νετανιάχου παραδέχθηκε ότι, σε περίπτωση που στη Γάζα ξεσπάσει «λιμός», το Ισραήλ «απλά δεν θα λάβει διεθνή στήριξη». Σε δήλωσή του στο Telegram, ανέφερε ότι ακόμα και Αμερικανοί γερουσιαστές, που επί δεκαετίες στηρίζουν το Ισραήλ, τον προειδοποίησαν πως οι εικόνες μαζικής πείνας στη Γάζα θα τους οδηγήσουν να αποσύρουν τη στήριξή τους.

Εντονότερη πίεση από την Ευρώπη;

Ακόμα κι αν οι ΗΠΑ δεν ασκήσουν ουσιαστική πίεση για αλλαγή στρατηγικής στο Ισραήλ, ειδικοί τονίζουν ότι η Ευρώπη έχει τα δικά της μέσα για να ασκήσει πίεση. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί τον μεγαλύτερο εμπορικό εταίρο του Ισραήλ, καλύπτοντας περίπου το ένα τρίτο του εμπορίου του.

Η ολική αναστολή της Συμφωνίας Σύνδεσης μεταξύ ΕΕ και Ισραήλ μοιάζει απίθανη, καθώς απαιτεί ομοφωνία από τα 27 κράτη-μέλη της Ένωσης, και ορισμένα, όπως η Ουγγαρία που υποστηρίζει σταθερά το Ισραήλ, δεν θα το στηρίξουν.

Ο νομικός εμπειρογνώμονας Αριέ Ράιχ εξηγεί ότι η συμφωνία μπορεί να τερματιστεί από οποιαδήποτε πλευρά, ακόμη και χωρίς αιτιολόγηση, όμως μέσα στην ΕΕ απαιτείται ομοφωνία, γεγονός που καθιστά τον τερματισμό της ιδιαίτερα δύσκολο.

«Πρόκειται περισσότερο για μια απειλή που ασκεί πίεση στο Ισραήλ», αναφέρει ο Ράιχ, «και ίσως να επιτευχθεί προσωρινή αναστολή κάποιων όρων, αλλά ο πλήρης τερματισμός δεν φαίνεται πιθανός».

Η δημόσια υποστήριξη προς το Ισραήλ παραμένει ισχυρή σε πολλά κράτη-μέλη της ΕΕ, γεγονός που δυσκολεύει ορισμένες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να πιέσουν για αυστηρότερες κυρώσεις. Όπως επισημαίνει ο Χιου Λόβατ, αρκετές χώρες της Ένωσης γνωρίζουν ότι μπορεί να χρειαστούν τη βοήθεια του Ισραήλ στο μέλλον.

«Ιδιαίτερα σε μια περίοδο όπου η Ευρώπη ανησυχεί όλο και περισσότερο για τις ενέργειες της Ρωσίας στην Ουκρανία και την απειλή που αυτή αντιπροσωπεύει για ολόκληρη την ήπειρο, βλέπουν το Ισραήλ ως σημαντική πηγή όπλων και τεχνολογίας», εξηγεί.

Ενώ η ολική διακοπή της συμφωνίας σύνδεσης απαιτεί ομοφωνία, η προσωρινή αναστολή μέρους της μπορεί να επιβληθεί με απλή πλειοψηφία. Αυτό θα μπορούσε να επιφέρει σημαντικές συνέπειες για το Ισραήλ, όπως υψηλότερους δασμούς στα προϊόντα του ή αποκλεισμό από ευρωπαϊκά προγράμματα χρηματοδότησης, όπως το Horizon Europe, με πάνω από 100 δισ. δολάρια διαθέσιμα για έρευνα και καινοτομία.

Η ΕΕ έχει στο παρελθόν χρησιμοποιήσει τη δύναμή της για να ασκήσει πίεση σε χώρες λόγω παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων – συχνά για ζητήματα πολύ λιγότερο σοβαρά από την τρέχουσα κατάσταση στη Γάζα.

«Το συμπέρασμα είναι πως μέχρι σήμερα, η ΕΕ έχει αντιμετωπίσει το Ισραήλ με έναν βαθμό εξαίρεσης, μη λαμβάνοντας μέτρα ανάλογα με εκείνα που έχει εφαρμόσει σε άλλες περιπτώσεις παραβιάσεων δικαιωμάτων ή εδαφικής προσάρτησης», καταλήγει ο Λόβατ.