Εσύ θα έμενες σε μια πόλη “σοβιετικού τύπου”;

Πώς μπορεί μια “σοβιετικού τύπου” πόλη να μετατραπεί σε τόπο έλξης νέων κατοίκων; Αυτό το ερώτημα επιχειρεί να απαντήσει η Άιζενχιττενστατ, η πρώτη σοβιετική πόλη που ιδρύθηκε στη Γερμανική Λαοκρατική Δημοκρατία μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η πόλη, σχεδιασμένη τη δεκαετία του 1950 γύρω από μια χαλυβουργία, βρέθηκε φέτος στο επίκεντρο των διεθνών μέσων με έναν πρωτότυπο διαγωνισμό: πρόσφερε σε ενδιαφερόμενους από όλο τον κόσμο τη δυνατότητα να ζήσουν δύο εβδομάδες δωρεάν σε πλήρως επιπλωμένα διαμερίσματα, ώστε να δοκιμάσουν πώς είναι η ζωή σε έναν τέτοιο τόπο.

Όπως αναφέρει ο Guardian, η ανταπόκριση ξεπέρασε κάθε προσδοκία. Περισσότερες από 1.700 αιτήσεις έφτασαν στον δήμο, από ανθρώπους με ποικίλα κίνητρα: κάποιοι είδαν μια φθηνή ευκαιρία εξερεύνησης, άλλοι ήθελαν να γνωρίσουν μια λιγότερο γνωστή πτυχή της Γερμανίας, ενώ υπήρξαν και αιτήσεις με πιο προσωπικούς στόχους. Δύο Γερμανοί τελικά επιλέχθηκαν – μια σύμβουλος πληροφορικής που μεγάλωσε στην περιοχή και ένας σκηνοθέτης που ετοιμάζει ντοκιμαντέρ για την πόλη.

Η επιτυχία της πρωτοβουλίας άνοιξε ξανά τη συζήτηση: Μπορούν να αναβιώσουν σήμερα οι “σοβιετικού τύπου” πόλεις;

Οι πόλεις – “φαντάσματα” της Σοβιετικής Ένωσης

Μετά τον πόλεμο, η Σοβιετική Ένωση και τα κράτη του ανατολικού μπλοκ έστησαν δεκάδες νέες πόλεις από το μηδέν. Δεν ακολουθούσαν την παραδοσιακή πορεία ανάπτυξης γύρω από μια αγορά, ένα λιμάνι ή έναν καθεδρικό ναό. Αντίθετα, σχεδιάζονταν για να υπηρετούν τη βιομηχανία και να ενσαρκώνουν το όραμα μιας κοινωνίας όπου εργασία, στέγη και αναψυχή συνδέονταν αδιάρρηκτα.

Κάθε τέτοια πόλη ήταν δεμένη με ένα εργοστάσιο: χαλυβουργίες, ανθρακωρυχεία, πυρηνικούς σταθμούς. Γύρω από αυτές τις βιομηχανικές καρδιές χτίζονταν πολυκατοικίες με τυποποιημένα αλλά σχετικά ευρύχωρα διαμερίσματα, σχολεία, νηπιαγωγεία, πολιτιστικά κέντρα, στάδια και πλατείες.

Η Άιζενχιττενστατ, που φέτος γιορτάζει την 75η της επέτειο, ήταν η πρώτη πόλη που ιδρύθηκε στην ανατολική Γερμανία μετά το ναζιστικό καθεστώς. Χτίστηκε με βάση το σοσιαλιστικό μοντέλο, το οποίο στόχευε να συνδυάσει εργασία και οικογενειακή ζωή για το κοινό καλό.

 

Στη δεκαετία του ’50 και του ’60, η ζωή σε αυτές τις πόλεις παρουσιαζόταν ως προνομιακή. Σε μια εποχή όπου πολλοί Ευρωπαίοι ζούσαν ακόμα σε κατεστραμμένες από τον πόλεμο κατοικίες, τα διαμερίσματα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού θεωρούνταν σύγχρονα. Οι εργαζόμενοι απολάμβαναν πρόσβαση σε σχολεία, ιατρική φροντίδα, πολιτισμό και σπορ. Για κάποιους, οι «πόλεις του σοσιαλισμού» ήταν μια υλική απόδειξη ότι η υπόσχεση για μια καλύτερη ζωή μπορούσε να γίνει πραγματικότητα.

Μετά το 1989, όμως, όλα άλλαξαν. Η ενοποίηση της Γερμανίας και η κατάρρευση των βιομηχανικών γιγάντων έφεραν μαζική ανεργία και μαζική μετανάστευση προς τη Δύση. Η Άιζενχιττενστατ από τους 53.000 κατοίκους έπεσε κάτω από τους μισούς. Παρόμοια είναι και η ιστορία της Νόβα Χουτα, όπου το χαλυβουργείο συρρικνώθηκε δραματικά. Σε άλλες περιπτώσεις, όπως στην Ουκρανία, πόλεις-σύμβολα όπως η Πριπιάτ σφραγίστηκαν για πάντα μετά το πυρηνικό ατύχημα του Τσερνόμπιλ.

Οι πολυκατοικίες των εργατών έγιναν μάρτυρες μιας εποχής που χάθηκε, ενώ πολλοί νέοι προτίμησαν τις ευκαιρίες των μεγαλουπόλεων.

Μπορούν αυτές οι πόλεις να ξαναζωντανέψουν;

Γιατί, λοιπόν, να θέλει κανείς να ζήσει σήμερα σε μια τέτοια πόλη; Η απάντηση δεν είναι απλή. Από τη μια, υπάρχει η φθηνή στέγαση, το πράσινο , η έλλειψη συνωστισμού – στοιχεία που στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις κοστίζουν ακριβά. Από την άλλη, οι πληγές της ανεργίας, της μετανάστευσης και της πολιτικής δυσαρέσκειας είναι ακόμη ορατές, όπως δείχνει η ισχυρή άνοδος ακροδεξιών κομμάτων σε αρκετές περιοχές της Ανατολικής Γερμανίας.

Η Άιζενχιττενστατ προσπάθησε να δείξει το θετικό της πρόσωπο: ανακαινισμένα νεοκλασικά κτίρια, υποδομές για οικογένειες, δυνατότητες επαγγελματικής αποκατάστασης. Και φαίνεται πως το μήνυμα έπιασε τόπο – ήδη μία οικογένεια από το εξωτερικό μετακόμισε εκεί μόνιμα, έχοντας βρει δουλειά.

Το αν αυτές οι πρωτοβουλίες μπορούν πραγματικά να ανατρέψουν τη δημογραφική και οικονομική παρακμή μένει ανοιχτό. Αλλά τουλάχιστον ξαναφέρνουν στο προσκήνιο το “ρομαντικό” ερώτημα: Εσύ θα έμενες σε μια πόλη φτιαγμένη για τον σοσιαλισμό;