Γιατί η Χάγη καθυστερεί την κρίσιμη απόφαση για τη γενοκτονία στη Γάζα

Ενώ στη Λωρίδα της Γάζας οι θάνατοι αυξάνονται με ραγδαίους ρυθμούς και πληθαίνουν οι φωνές που χαρακτηρίζουν τις ενέργειες του Ισραήλ ως γενοκτονία, η οριστική απάντηση από το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης φαίνεται πως θα αργήσει χρόνια.

Σύμφωνα με ειδικούς, ακόμη και στην καλύτερη περίπτωση, η απόφαση δεν αναμένεται πριν από τα τέλη του 2027 – και πιθανότατα το 2028.

Η εκδίκαση της προσφυγής της Νότιας Αφρικής κατά του Ισραήλ με κατηγορίες περί γενοκτονίας, έχει ήδη καθυστερήσει. Το Ισραήλ εξασφάλισε εξαμηνιαία παράταση από το δικαστήριο για να προετοιμάσει την υπεράσπισή του, επικαλούμενο «ασάφεια» στα αποδεικτικά στοιχεία που παρουσίασε η άλλη πλευρά.

Η Νότια Αφρική, από την πλευρά της, χαρακτήρισε το αίτημα αβάσιμο, τονίζοντας πως πρόκειται για απαράδεκτη κωλυσιεργία ενώπιον μιας ανθρωπιστικής καταστροφής.

Όπως σχολιάζουν νομικοί, το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης φημίζεται για τους αργούς ρυθμούς του.

«Το Δικαστήριο είναι 80 ετών και λειτουργεί με τον δικό του ρυθμό», δήλωσε στον Guardian η καθηγήτρια Iva Vukušić. Μετά την κατάθεση της υπερασπιστικής γραμμής του Ισραήλ (που αναμένεται τον Ιανουάριο του 2026), θα ακολουθήσουν νέοι κύκλοι επιχειρημάτων από τις δύο πλευρές.

Αν όλα κυλήσουν ομαλά, οι ακροάσεις θα ολοκληρωθούν κάποια στιγμή εντός του 2027, με απόφαση προς το τέλος της χρονιάς – ή και αργότερα.

Εντολές χωρίς αντίκρισμα

Παρότι η κύρια απόφαση καθυστερεί, το Δικαστήριο έχει εκδώσει ήδη τρεις «προσωρινές εντολές» προς το Ισραήλ: να σταματήσει πράξεις που μπορεί να συνιστούν γενοκτονία, να επιτρέψει την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας και να διακόψει τις επιχειρήσεις στη Ράφα.

Ωστόσο, όπως σημειώνουν διεθνείς οργανώσεις, το Ισραήλ αγνόησε σχεδόν πλήρως τις εντολές, συνεχίζοντας τα πλήγματα και τις απαγορεύσεις μεταφοράς βοήθειας.

Παρά την κατακραυγή, η Νότια Αφρική δεν έχει ζητήσει νέες εντολές από το Δικαστήριο. Σύμφωνα με πηγές κοντά στην νομική ομάδα της χώρας, η στάση αυτή συνδέεται με τις έντονες πιέσεις που ασκούνται από τις ΗΠΑ.

Τον Φεβρουάριο, ο Ντόναλντ Τραμπ εξέδωσε εκτελεστικό διάταγμα που σταματούσε την βοήθεια προς τη Νότια Αφρική, επικρίνοντάς την για τη στάση της στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, ισχυριζόμενη, χωρίς αποδεικτικά στοιχεία, ότι οι λευκοί Αφρικανοί της χώρας ήταν «θύματα άδικων φυλετικών διακρίσεων». Η κυβέρνηση της Νότιας Αφρικής επέμεινε, ωστόσο, ότι δεν έχει καμία πρόθεση να αποσύρει την υπόθεση της Γάζας.

Η δυσκολία της απόδειξης γενοκτονίας

Παρά τον ορισμό της γενοκτονίας στη Σύμβαση του 1948 ως «πρόθεση εξόντωσης ενός λαού στο σύνολο ή εν μέρει», το Δικαστήριο έχει θέσει πολύ υψηλό αποδεικτικό όριο: χρειάζεται «απολύτως πειστικές αποδείξεις» για πρόθεση, και να αποκλείεται κάθε άλλη πιθανή εξήγηση (π.χ. στρατιωτική ανάγκη).

Μέχρι σήμερα, το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης δεν έχει καταδικάσει καμία χώρα για γενοκτονία βάσει αυτών των κριτηρίων.

Η υπόθεση της Μιανμάρ για τις θηριωδίες κατά των Ροχίνγκια, που θα εκδικαστεί πριν από την υπόθεση της Γάζας, ίσως αποδειχθεί κρίσιμη για να επανεξεταστεί το νομικό όριο.

Παρ’ όλα αυτά, ολοένα και περισσότεροι νομικοί εκτιμούν ότι οι ισραηλινές ενέργειες στη Γάζα ξεπερνούν ακόμη και αυτό το υψηλό όριο.

Η έμφαση στον όρο “γενοκτονία”

Πέρα από τα νομικά ερωτήματα, αυξάνονται οι φωνές που προειδοποιούν ότι η παγκόσμια κοινότητα κινδυνεύει να παγιδευτεί σε μια στενή και παραπλανητική εμμονή με τον όρο “γενοκτονία” – με τρόπο που εν τέλει λειτουργεί ως πρόσχημα για αδράνεια.

Σύμφωνα με τον καθηγητή διεθνούς δικαίου Michael Becker, η διαρκής αναμονή μιας οριστικής απόφασης από το Δικαστήριο της Χάγης καταλήγει να παραλύει τις πολιτικές και ανθρωπιστικές αντιδράσεις. Όπως επισημαίνει, «η προσμονή για απόφαση μπορεί να λειτουργεί παραλυτικά. Δημιουργείται η ψευδαίσθηση ότι, αν δεν αποδειχθεί νομικά γενοκτονία, τότε δεν συντρέχει λόγος διεθνούς παρέμβασης».

Η ανησυχία είναι ότι η νομική “γραμμή” γίνεται όριο ηθικής και δράσης, σαν να μην αρκούν οι καταγγελίες για εγκλήματα πολέμου ή για σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Αυτός ο συλλογισμός, υπογραμμίζουν νομικοί, είναι επικίνδυνα στρεβλός. Όπως εξηγούν, ακόμα και αν ένα κράτος δεν καταδικαστεί για γενοκτονία, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν παραβιάζει μαζικά το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο. Στην περίπτωση της Γάζας, οι αναφορές σε εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, αποκλεισμό βοήθειας, αδιάκριτους βομβαρδισμούς και κατάρρευση των δομών υγείας είναι ήδη καταγεγραμμένες και τεκμηριωμένες από διεθνείς οργανισμούς.

Η Juliette McIntyre, λέκτορας νομικής στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Αυστραλίας, τονίζει ότι αν και η καθυστέρηση του Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης είναι «πραγματικά απογοητευτική», έχει και μια πλευρά χρήσιμη: «Όταν το Δικαστήριο, σχεδόν αναπόφευκτα κατά τη γνώμη μου, καταλήξει ότι διαπράχθηκε γενοκτονία, θα πρόκειται για μια απόφαση χωρίς αμφισβήτηση, γιατί θα έχει περάσει από κάθε νομική διεργασία και τεκμηρίωση».

Ωστόσο, αυτή η καθυστέρηση δεν μπορεί και δεν πρέπει να αποτελέσει δικαιολογία για αδράνεια. Αντιθέτως, όπως τονίζουν οι ειδικοί, η διεθνής κοινότητα έχει υποχρέωση να δράσει πολύ πριν επιβεβαιωθεί ο νομικός χαρακτηρισμός της γενοκτονίας.

Όπως λέει ο Becker, «αν βρισκόμαστε ήδη στο σημείο που αναρωτιόμαστε αν διαπράττεται γενοκτονία, σημαίνει ότι η κατάσταση είναι ήδη εξαιρετικά σοβαρή και δεν απαιτείται η τελική σφραγίδα της Χάγης για να υπάρξει πολιτική και ηθική ευθύνη».