Νίκος Μπίστης: Μαθήματα Ιστορίας – Η Πολωνία και ο Τσώρτσιλ

Τώρα που ο ορίζοντας στην πολύπαθη αλλά άμυαλη Ευρώπη σκοτεινιάζει και πάλι, τώρα που διάφοροι πρόθυμοι πολεμοχαρείς θέλουν να σύρουν την ήπειρο σε νέες περιπέτειες, καλό είναι να σκύβουμε πάνω στην Ιστορία.

Όχι γιατί θα επαναληφθεί σαν φωτοτυπία του παρελθόντος αλλά γιατί αγνοώντας το βάρος της, δύσκολα θα κατανοήσουμε στάσεις και συμπεριφορές στην παρούσα συγκυρία. Πριν λίγες ημέρες με αφορμή την επέτειο του Πολυτεχνείου έψαχνα στο βιβλίο μου «Προχωρώντας και αναθεωρώντας» (Εκδόσεις Πόλις) κάποια στοιχεία στο σχετικό κεφάλαιο.

Έπεσα πάνω σε ένα άλλο κεφάλαιο με τίτλο Μαθήματα Ιστορίας, για την κατάσταση πριν την έναρξη του Β Παγκόσμιου Πολέμου και πριν το Σύμφωνο Μολοτωφ Ριμπεντροπ. Ξαναδιαβάζοντας το αισθάνομαι την ανάγκη να σας μεταφέρω αυτούσια κομμάτια του κεφαλαίου. Ο ίδιος ξαφνιάστηκα και τρόμαξα από τις αναλογίες.

Να, λοιπόν, τι έγραφα το 2010.

«Η γνώμη μου ήταν και παραμένει ότι οι Αγγλογάλλοι και κυρίως οι Πολωνοί δεν άφησαν περιθώρια στο Στάλιν ο οποίος για μεγάλο διάστημα ήταν ειλικρινά προσανατολισμένος στην σύναψη συμφώνου με τις δυτικές δημοκρατίες. Στις 25 Ιουλίου 1939 μάλιστα κατέληξαν σε μία καταρχήν πολιτική συμφωνία που προσέκρουσε όμως σε ένα ανυπέρβλητο εμπόδιο την άρνηση των Πολωνών να προσφέρουν στον Κόκκινο Στρατό πεδίο μάχης επί πολωνικού εδάφους σε περίπτωση γερμανικής επίθεσης.

Η πολωνική στάση, όπως την περιγράφει Πολωνός αξιωματούχους, ήταν η εξής: «με τους Γερμανούς κινδυνεύουμε να απολέσουμε την ελευθερία μας με τους Ρώσους την ψυχή μας». Έχασαν και τα δύο μαζί με την τελευταία δυνατότητα να συγκροτηθεί μέτωπο συγκράτησης του Χίτλερ. Η χαμηλού επιπέδου αγγλογαλλική στρατιωτική αντιπροσωπεία έμεινε επί μέρες στη Μόσχα, χωρίς οδηγίες από τις κυβερνήσεις της.

Ο Στάλιν είχε κάθε λόγο να πιστέψει ότι Τσάμπερλεϊν και Νταλαντιέ δεν είχαν εγκαταλείψει την ελάχιστα αποκρυπτόμενη διάθεση τους να στρέψουν τη Γερμανία κατά της χώρας του. Αυτοί κοροϊδεύουν, είπε, και έδωσε εντολή στο Μολότοφ να δεχτεί το Γερμανό υπουργό Εξωτερικών.

Αυτή την πραγματικότητα την αποκαλύπτει ένας υπεράνω πάσης υποψίας μεγάλο Βρετανός, ορκισμένος αντισοβιετικός που είχε όμως υποχρέωση απέναντι στην ιστορική αλήθεια γιατί ολομόναχος τους προειδοποιούσε για τον επερχόμενο όλεθρο και αντιμετωπιζόταν ως γραφικός. Ο Γουίνστον Τσώρτσιλ στα Απομνημονεύματα του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου δεν κρύβει λόγια για τους Πολωνούς ούτε όμως για τη στάση της κυβέρνησης του απέναντι στις σοβιετικές προτάσεις. Για τους πρώτους η σκληρότητα, σε βαθμό φυλετικού ρατσισμού των χαρακτηρισμών, δεν έχει προηγούμενο.

Γράφει ο Τσώρτσιλ: “Τα ηρωικά χαρακτηριστικά της πολωνικής φίλης δεν πρέπει να μας τυφλώνουν εμπρός στις διαπιστώσεις της παραφροσύνης και της αχαριστίας της που οδήγησαν τους Πολωνούς σε απανωτές καταστροφές επί αιώνες (…..) Τώρα τους βλέπουμε να ορμούν ενώ η ισχύς της Γερμανίας υψώνεται εναντίον τους να αρπάξουν το μερίδιο τους από την λεηλασία και την καταστροφή της Τσεχοσλοβακίας (ο Τσώρτσιλ αναφέρεται στην συμφωνία του Μονάχου).

Είναι το μυστήριο και η τραγωδία της ευρωπαϊκής ιστορίας ότι ένας λαός άξιος να δείξει κάθε ηρωισμό προικισμένος από τη φύση, γενναίος, χαριτωμένος ως άτομα παρουσιάζει επανειλημμένως τόσο βαθιά έμφυτα ελαττώματα ως κυβέρνηση . ( ……) Δοξασμένοι στην επανάσταση και στην καταστροφή, βρομεροί και επαίσχυντοι στον θρίαμβο (…) Μας μένει ακόμα να εξιστορήσουμε την αποτυχία των στρατιωτικών προπαρασκευών, την αλαζονεία και τα σφάλματα της πολιτικής τους τις τρομερές σφαγές και την αθλιότητα στην οποία καταδίκασαν τον εαυτό τους από την τρέλα τους».

Πενήντα χρόνια μετά επιβάλλεται να μην αθωώσουμε τον Στάλιν για την σφαγή των Πολωνών αξιωματικών στο δάσος του Κατύν, όπως έκαναν τότε με απόλυτη συνείδηση του γεγονότος ο Βρετανός ηγέτης και ο Ρούζβελτ, μπορούμε όμως να του αναγνωρίσουμε το δικαίωμα να περιφρονεί την πολωνική κυβέρνηση τουλάχιστον όσο ο σύμμαχος της Τσώρτσιλ.

Χωρίς αναλόγως χαρακτηρισμούς, αδιανόητους για Βρετανό προς Βρετανό, δεν είναι λιγότερο αυστηρός με την κυβέρνηση του. Γράφει «εάν πχ ο κ. Τσαμπερλαιν απαντούσε αμέσως όταν έλαβε τη ρωσική πρόταση «ναι, ας ενωθούμε εμείς οι τρεις και να σπάσουμε τα πλευρά του Χίτλερ» η Βουλή θα ενέκρινε την στάση του, ο Στάλιν θα αντιλαμβανόταν την κατάσταση και η ιστορία μπορεί να είχε ακολουθήσει διαφορετικό δρόμο.

Χειρότερο πάντως δεν θα μπορούσε να πάρει. Στις 4 Μαΐου 1939 προειδοποιεί για τελευταία φορά. «10 ή 12 ημέρες έχουν ήδη παρέλθει αφότου έγινε η ρωσική πρόταση. Ο βρετανικός λαός έχει το δικαίωμα εν συνεννοήσει μετά της Γαλλικής Δημοκρατίας να ζητήσει από την Πολωνία όπως μη παρεμβάλει εμπόδια στο δρόμο της κοινής μας υποθέσεως. Όχι μόνο οφείλουμε να δεχτούμε την πλήρη συνεργασία της Ρωσίας, αλλά πρέπει να περιληφθούν στην συμφωνία και τα τρία βαλτικά κράτη, η Λιθουανία η Λετονία και η Εσθονία. Δεν υπάρχει τρόπος διατηρήσεως ενός ανατολικού μετώπου εναντίον της ναζιστικής επιθέσεως πέραν της ενεργούς βοήθειας της Ρωσίας.»

Μεσούντος του ψυχρού πολέμου ήταν δύσκολο για τον εμπνευστή του όρου «σιδηρούν παραπέτασμα» να ομολογήσει ότι ο Στάλιν είχε δίκιο. Και όμως το βάρος των γεγονότων ήταν τέτοιο που το είπε με άλλα λόγια. Γράφει: «Αντί όμως να γίνει αυτό, μακρά σιωπή επακολούθησε και ετοιμάζονται ημίμετρα και συνετοί συμβιβασμοί. Η αργοπορία αυτή ήταν μοιραία για τον Λιτβίνωφ (ο ΥΠΕΞ της Σοβιετικής Ένωσης πριν τον Μολοτωφ) Η τελευταία του προσπάθεια να καταλήξει σε μια σαφή συμφωνία με τις δυτικές δυνάμεις θεωρήθηκε ότι είχε αποτύχει. Η αξιοπιστία μας είχε ελαττωθεί. Μια εντελώς διαφορετική εξωτερική πολιτική ήταν αναγκαία για την ασφάλεια της Ρωσίας και έπρεπε να βρεθεί νέος σοβαρός συντελεστής».

Διαφορετικός προσανατολισμός αναγκαίος για την ασφάλεια της Ρωσίας αυτή η σκληρή πραγματικότητα έφερε τους πρώτους μεγάλους εσωτερικούς κραδασμούς στα νεαρά κομμουνιστικά κόμματα, βύθισε σε απελπισία τους Γερμανούς κομμουνιστές, δικαιώθηκε όμως από τις εξελίξεις. Το γεγονός ότι το σημερινό ΚΚΕ προκαλεί για την αποκατάσταση του Στάλιν και κυρίως του σταλινισμού δεν πρέπει να μας οδηγήσει στον αντίποδα, να χάσουμε δηλαδή την ευθυκρισία μας και να επιτρέψουμε αναθεώρηση της ιστορίας ιδιαίτερα σε μία εποχή που η ακροδεξιά σηκώνει το κεφάλι στην Ευρώπη».

Αυτά έγραφα πριν 15 χρόνια. Δεν θα άλλαζα πολλά πράγματα σήμερα. Πόσο μάλλον που οι βασικές εκτιμήσεις δεν είναι δικές μου αλλά του Τσώρτσιλ. Σε μια στιγμή που η αναθεώρηση της Ιστορίας από τους νικητές του Ψυχρού πολέμου είναι γεγονός μαζί με την άνοδο της Ακροδεξιάς παγκοσμίως, έχει σημασία να καταφεύγουμε στην Ιστορία.

Βλέποντας τις αντιδράσεις Τουσκ και Κάλας σε κάθε προσπάθεια ειρήνευσης στην Ουκρανία, τους κομπασμούς για την ανατίναξη του αγωγού Nord Stream 2, την πρόσδεση της ηγεσίας της ΕΕ στις ΗΠΑ, την απροκάλυπτη στρατιωτικοποίηση και την προσπάθεια εξοικείωσης με την λέξη « πόλεμος» διαπιστώνεις ότι πολύτιμα διδάγματα της Ιστορίας δεν σημαίνουν πολλά για τις νεότερες ηγεσίες.

Σε αντίθεση με τον Κίσινγκερ που προειδοποιούσε κατά της επέκτασης του ΝΑΤΟ και της περικύκλωσης της Ρωσίας. Ούτε αριστερός είναι, ούτε φιλορώσος, ούτε κολλητός του Πούτιν, ούτε φιλειρηνιστής και υπάρχουν ουκ ολίγα ράμματα και για την δική του γούνα. Έχει όμως γνώση της Ιστορίας.

Ο Νίκος Μπίστης είναι στέλεχος της Νέας Αριστεράς