“Ο φίλος μου, το Τρίτιο”

Χρειάστηκαν μερικά χρόνια και αρκετή μελέτη, ώστε να κατανοήσω αυτό που μάταια ως μικρό παιδί, προσπαθούσε να μου εξηγήσει η κατά 9 έτη μεγαλύτερη αδερφή μου: «ναι, η ραδιενέργεια διαπερνάει το τζάμι του αυτοκινήτου». Στα μέσα της δεκαετίας του ’80, τα πυρηνικά όπλα, η πυρηνική ενέργεια, το αντιπυρηνικό κίνημα στην Ελλάδα και την Ευρώπη, εν μέσω Ψυχρού Πολέμου, εμπεριείχαν λέξεις όπως η ραδιενέργεια που, αν και ένοιωθα τον κίνδυνο, αδυνατούσα να κατανοήσω πλήρως. Και λογικό.

Το 1986 όμως, συνέβη το αδιανόητο, αυτό που έλεγαν ότι συμβαίνει 1 στο εκατομμύριο: η έκρηξη στον πυρηνικό αντιδραστήρα του Τσέρνομπιλ. Δεκαετίες μετά, ανακαλύπτουμε ότι ακόμα υπάρχουν κατάλοιπα της διασκορπισμένης ραδιενέργειάς του σχεδόν σε όλη την Ευρώπη, αλλά επίσης αντιλαμβανόμαστε τα ψέματα που μας είπαν οι κυβερνήσεις μας, για το πόσο σοβαρό ήταν το ζήτημα. Εν μέρει, δικαιολογημένα: όλα τα μοντέλα διασποράς που εφαρμόστηκαν από τους επιστήμονες της εποχής, είχαν αποκλίσεις, γιατί απλά κανένας δεν ήταν προετοιμασμένος, όχι σε τέτοια κλίμακα. 10 ατυχήματα είναι γνωστά, τα πιο σημαντικά αυτό του Τσέρνομπιλ, αλλά και το πρόσφατο στην Φουκουσίμα.

Εκεί, στην Ιαπωνία, το κράτος εκτιμάται ότι θα πληρώσει πάνω από ένα τρισεκατομμύριο δολάρια για να αποκαταστήσει τις ζημιές που προκλήθηκαν, ενώ θα παραμείνει και το πρόβλημα της μολυσμένης περιοχής από όπου εκδιώχθηκαν πάνω από 100.000 άνθρωποι (σε μέγεθος φανταστείτε μια πόλη όπως η Λάρισα ξαφνικά να μένει άδεια από ανθρώπους, μια πόλη «φάντασμα»). Ποιος δήμος θα ήθελε ένα πυρηνικό εργοστάσιο στην περιοχή του άραγε; Ακόμα και σε περιπτώσεις λειτουργίας χωρίς ατυχήματα, ο καθηγητής του Χάρβαρντ, κος Πέτρος Κουτράκης έκανε με την ομάδα του μια έρευνα που απέδειξε ότι χρειάζονται τουλάχιστον 50 χιλιόμετρα απόσταση από ένα εργοστάσιο πυρηνικής ενέργειας για να είναι ασφαλείς οι κάτοικοι.

Τα πυρηνικά εργοστάσια είναι εξαιρετικά ακριβά, χρειάζονται δεκαετίες για να ολοκληρωθούν (αν..), και εξαρτώνται πλήρως από δημόσιο χρήμα. Δεν υπάρχουν ιδιωτικά πυρηνικά εργοστάσια, είναι όλα χτισμένα με δημόσιες χρηματοδοτήσεις και οι διαχειριστές ιδιώτες ή κρατικές εταιρείες. Επίσης, ποια ασφαλιστική εταιρεία τα καλύπτει σε περίπτωση «λάθους»; Καμιά, πάλι δημόσιο χρήμα θα έρθει για να πληρώσει την καταστροφή. Τέλος, έχουν μικρή διάρκεια ζωής, γιατί απλά η ραδιενέργεια «ποτίζει» τα πάντα και τα καταστρέφει, μέχρι τελικά να μην μπορεί να είναι λειτουργικά και να πρέπει να θαφτούν κάτω από τόνους τσιμέντου, χωρίς να ξέρουμε τι γίνεται από κάτω.

Θέλετε να δούμε λίγο και τον «κύκλο του Ουρανίου»; Γιατί και αυτό, έχει το κόστος του, περιβαλλοντικά, ανθρώπινα και οικονομικά μιλώντας. Ο Καναδάς για παράδειγμα, είναι η δεύτερη παραγωγός και εξαγωγική χώρα Ουρανίου στον κόσμο. Είναι η χώρα που έδωσε το ουράνιο στις ΗΠΑ για τον πρώτο αντιδραστήρα της, ώστε να παραχθεί το Πλουτώνιο και το Ουράνιο-385, που χρησιμοποιήθηκαν για τις 3 πρώτες πυρηνικές βόμβες: Trinity, Fat Man & Little Boy. (βλ. Νεβάδα, Χιροσίμα και Ναγκασάκι). Είναι η χώρα που διέδωσε την πυρηνική τεχνολογία σε ΕΣΣΔ, Κίνα, Γαλλία, Μ. Βρετανία, Ινδία, Πακιστάν (που με την σειρά του βοήθησε την Βόρεια Κορέα). Στον Καναδά, στην κύρια περιοχή εξόρυξης του Ουρανίου, Βόρεια Saskatchewan, υπάρχουν 14,45 εκατομμύρια τόνοι ραδιενεργών αποβλήτων στην τοπική περιοχή, μία έκταση που καλύπτει έως και 53 εκτάρια. Αυτοί οι χώροι απόρριψης ραδιενεργών ουσιών θα συνεχίσουν να αποτελούν οικολογικούς κινδύνους για τουλάχιστον 100.000 χρόνια. Επίσης, στις ΗΠΑ, τον μεγαλύτερο παραγωγό πυρηνικής ηλεκτρικής ενέργειας, δεν υπάρχει ούτε ένα υπόγειο σύστημα διαχείρισης αποβλήτων. Τα ραδιενεργά υλικά παραμένουν σε 77 τοποθεσίες επιφανειακής αποθήκευσης δίπλα στους πυρηνικούς σταθμούς, μοιρασμένες σε 35 πολιτείες. Ο όγκος τους είναι 88.000 μετρικοί τόνοι και αυξάνεται κατά 2.000 μετρικούς τόνους κάθε έτος.Κανένας δεν μπορεί να διαχειριστεί τα πυρηνικά απόβλητα που απλά σκορπούν ραδιενέργεια παντού.

Τι είναι το Τρίτιο

Είδαμε ότι ο πρώτος πυρηνικός αντιδραστήρας, και πολλοί άλλοι στην συνέχεια, κατασκευάστηκε για να δημιουργηθούν πυρηνικά όπλα. Η πυρηνική ενέργεια είναι μια τεχνολογία στενά συνδεδεμένη με τα πυρηνικά όπλα. Αυτά τα δύο δεν διαχωρίζονται εύκολα, ούτε τεχνικά, ούτε ιστορικά, ούτε πολιτικά. Τα πυρηνικά όπλα υπάρχουν επειδή υπάρχουν τα πυρηνικά εργοστάσια. Και εδώ έρχεται και το Τρίτιο στην παρέα μας. Ένα αέριο, που δημιουργείται στους πυρηνικούς αντιδραστήρες. Είναι ζωτικής σημασίας για τα πυρηνικά όπλα, καθώς πολλαπλασιάζει την δύναμή τους και χρησιμοποιείται σε όλα τα σύγχρονα πυρηνικά όπλα. Το κρίσιμο χαρακτηριστικό του Τριτίου όμως είναι πως έχει ημίσεια διάρκεια ζωής τα 12 έτη. Δηλαδή, σε 12 χρόνια, χάνει το μισό της δύναμής του. Και έτσι, πρέπει να το αλλάζουν σε κάθε ένα από τα πυρηνικά όπλα που το περιέχουν (περίπου 14.000 δηλαδή). Είναι τόσο κρίσιμο αυτό, που εάν μία πυρηνική κεφαλή, με το Τρίτιο έχει ισχύ 100 ΚΤ (κιλοτόνος = 1.000 τόνοι ΤΝΤ), χωρίς αυτό η δύναμή της είναι μόλις 0.3 ΚΤ …

Όχι πυρηνικά εργοστάσια = όχι Τρίτιο = όχι πυρηνικά όπλα. Το Τρίτιο, ίσως είναι φίλος μας τελικά, ειδικά όταν απουσιάζει…

Κλείνοντας, βάζω στην συζήτηση την πιο σύγχρονη διάσταση του ζητήματος: Τεχνητή Νοημοσύνη. Είναι ο βασικός λόγος που αυτή τη στιγμή στις ΗΠΑ, εταιρείες όπως Alphabet, Meta, Microsoft, χρηματοδοτούν την έρευνα (όχι την κατασκευή) μικρών, αρθρωτών αντιδραστήρων. Εστιάζουν στην λύση του προβλήματος της ψύξης του αντιδραστήρα (όχι της διάθεσης των ραδιενεργών αποβλήτων!) ώστε να μειωθεί ο όγκος του κτιρίου, άρα ο χρόνος και το κόστος κατασκευής. Την ίδια στιγμή, έρευνες στην Ιαπωνία, φέρνουν μπροστά ηλιακά πάνελ ενεργειακής απόδοσης ίσης με 20 πυρηνικά εργοστάσια. Με ποια άραγε ενεργειακή λογική θα θέλαμε να συμπορευτούμε;

Η ενεργειακή μετάβαση δεν μπορεί να βασίζεται σε εμπλουτισμένο ουράνιο, ούτε σε απόβλητα που θα μείνουν ενεργά για 100.000 χρόνια. Δεν μπορεί να μπαίνει σε πυραύλους, να χρηματοδοτεί στρατούς, να έχει ως παράπλευρο αποτέλεσμα την κατασκευή οποιασδήποτε βόμβας. Η αληθινά πράσινη ενέργεια κατασκευάζεται για να υπηρετεί τη ζωή.

Η ανθρωπότητα, ο πλανήτης ολόκληρος, δεν χρειάζεται πυρηνικές μπαταρίες, χρειάζεται μείωση χρήσης όλων των ορυκτών καυσίμων και αλλαγή στις πολιτικές και στον σχεδιασμό εφαρμογής και χρήσης των εναλλακτικών μορφών ενέργειας από το σύνολο του πληθυσμού και όχι υπέρ ενεργειακών ή/και τεχνολογικών μονοπωλίων, πόσο μάλλον όχι υπέρ της διατήρησης του τρόμου ενός πυρηνικού ολοκαυτώματος. Ναι, δεν μπορούμε πια να μην συζητάμε για τα πυρηνικά όπλα και την πυρηνική ενέργεια σα να μην υπάρχουν, γιατί όσο τα αγνοούμε, υπάρχει πάντα ο μέγιστος κίνδυνος. Μπορούμε να το αποτρέψουμε, ενώνοντας τις διαφορετικές πτυχές του ίδιου προβλήματος και εστιάζοντας στο κοινό μας παρελθόν, παρών και μέλλον.

*Ο Νίκος Στεργίου είναι Πρόεδρος του Ελληνικού τμήματος της οργάνωσης “Κόσμος Χωρίς Πολέμους και Βία”. Η οργάνωση “Κόσμος Χωρίς Πολέμους και Βία” είναι International Partner της ICAN.