Οι σπάνιες γαίες στο επίκεντρο του εμπορικού πολέμου ΗΠΑ – Κίνας

Την περασμένη εβδομάδα, το Υπουργείο Εμπορίου της Κίνας εξέδωσε την «Ανακοίνωση υπ’ αριθ. 62 του 2025» – ένα φαινομενικά τεχνικό έγγραφο, που ωστόσο πυροδότησε νέα ένταση στην ήδη εύθραυστη εμπορική εκεχειρία με τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Η ανακοίνωση προβλέπει νέους, αυστηρούς περιορισμούς στις εξαγωγές σπάνιων γαιών, ενισχύοντας τον έλεγχο του Πεκίνου πάνω σε κρίσιμα ορυκτά που είναι απαραίτητα για την παγκόσμια βιομηχανία – από smartphones έως μαχητικά αεροσκάφη. Και υπενθύμισε στον Ντόναλντ Τραμπ πόση ισχύ διατηρεί η Κίνα στο μέτωπο του εμπορίου.

Σύμφωνα με τους νέους κανόνες, οι ξένες εταιρείες θα χρειάζονται πλέον έγκριση της κινεζικής κυβέρνησης για να εξάγουν προϊόντα που περιέχουν ακόμη και μικρές ποσότητες σπάνιων γαιών, ενώ θα πρέπει να δηλώνουν και τη χρήση τους. Η Κίνα διαθέτει σχεδόν το μονοπώλιο στην επεξεργασία αυτών των υλών που είναι απαραίτητες για την κατασκευή και παραγωγή τεχνολογικών προϊόντων.

Η απάντηση από την Ουάσινγκτον δεν άργησε: Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, απείλησε με επιβολή επιπλέον δασμών 100% στα κινεζικά προϊόντα και περιορισμούς στις εξαγωγές βασικού λογισμικού.

«Αυτή είναι Κίνα εναντίον του κόσμου. Εβαλαν μια βόμβα στις αλυσίδες εφοδιασμού και στη βιομηχανική βάση του ελεύθερου κόσμου, και δεν θα το ανεχτούμε» δήλωσε ο Αμερικανός υπουργός Οικονομικών Σκοτ Μπέσεντ.

Το Πεκίνο απάντησε ότι οι ΗΠΑ «προκάλεσαν σκόπιμα παρανοήσεις και πανικό» σχετικά με τους περιορισμούς. Εκπρόσωπος του κινεζικού υπουργείου Εμπορίου τόνισε πως «εάν οι αιτήσεις αδειών εξαγωγής συμμορφώνονται με τους κανονισμούς και έχουν σκοπό την πολιτική χρήση, θα γίνονται δεκτές».

Παράλληλα, οι δύο χώρες έχουν επιβάλει νέες χρεώσεις στα λιμάνια για πλοία της άλλης πλευράς, αναζωπυρώνοντας τον εμπορικό πόλεμο, έπειτα από μήνες σχετικής ηρεμίας. Στο τέλος του μήνα προγραμματίζεται συνάντηση του Τραμπ με τον Σι Τζινπίνγκ, και ειδικοί αναφέρουν στο BBC ότι οι περιορισμοί στις σπάνιες γαίες θα δώσουν το πάνω χέρι στην Κίνα.

Οι νέοι περιορισμοί «θα προκαλέσουν σοκ στο σύστημα, καθώς στοχεύουν στις αδυναμίες των αμερικανικών εφοδιαστικών αλυσίδων», δήλωσε ο Ναόιζ ΜακΝτόνα, λέκτορας διεθνών επιχειρήσεων στο Πανεπιστήμιο Edith Cowan της Αυστραλίας. «Η χρονική στιγμή έχει ανατρέψει το διαπραγματευτικό πλάνο των Αμερικανών» πρόσθεσε.

Οι σπάνιες γαίες είναι κρίσιμες στην τεχνολογία· Για παράδειγμα, ένα μαχητικό F-35 χρειάζεται πάνω από 400 κιλά σπάνιων γαιών για την επίστρωση stealth τεχνολογίας, τους κινητήρες, τα ραντάρ και άλλα εξαρτήματα. Επίσης, η Κίνα παράγει περίπου το 70% του παγκόσμιου μετάλλου που είναι απαραίτητο στους μαγνήτες για ηλεκτρικά οχήματα.

Το Πεκίνο έχει εργαστεί σκληρά για να κυριαρχήσει στην παγκόσμια επεξεργασία σπάνιων γαιών: έχει καλλιεργήσει ταλέντα και ένα δίκτυο έρευνας και ανάπτυξης που προηγείται των ανταγωνιστών του. Οι ΗΠΑ και άλλες χώρες επενδύουν πολλά στην ανάπτυξη εναλλακτικών πηγών, όμως απέχουν πολύ από το στόχο.

Ο “άσσος” του Πεκίνου

Η Κίνα ελέγχει περίπου το 70% της παγκόσμιας παραγωγής μετάλλων για μαγνήτες, που χρησιμοποιούνται σε ηλεκτρικούς κινητήρες, σύμφωνα με την αναλύτρια Νατάσα Τζα Μπάσκαρ.

Η Μαρίνα Ζανγκ, ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο Τεχνολογίας του Σίδνεϊ, εξηγεί ότι το Πεκίνο επένδυσε επί χρόνια για να εδραιώσει την κυριαρχία του στην επεξεργασία σπάνιων γαιών, δημιουργώντας ένα εκτεταμένο δίκτυο έρευνας και ανάπτυξης και μια δεξαμενή εξειδικευμένων επιστημόνων που υπερτερεί κατά πολύ των ανταγωνιστών του.

Αν και χώρες όπως οι ΗΠΑ και η Αυστραλία επενδύουν για να μειώσουν την εξάρτησή τους, βρίσκονται ακόμη αρκετά πίσω. Η Αυστραλία, παρότι διαθέτει σημαντικά κοιτάσματα, υπολείπεται σε υποδομές και η επεξεργασία παραμένει ακριβή.

«Ακόμα κι αν οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους κάνουν την επεξεργασία σπάνιων γαιών εθνικό στόχο, θα χρειαστούν τουλάχιστον πέντε χρόνια για να φτάσουν την Κίνα»,
εκτιμά η Ζανγκ.

Οι νέοι περιορισμοί επέτειναν τα μέτρα του Απριλίου, τα οποία είχαν προκαλέσει κρίση στην παγκόσμια αγορά πριν ηρεμήσει η κατάσταση μέσω συμφωνιών με την Ευρώπη και τις ΗΠΑ.

Η Αυστραλία, με σημαντικά αποθέματα σπάνιων γαιών, θεωρείται υποψήφιος ανταγωνιστής, αλλά η υποδομές της επεξεργασίας  των συγκεκριμένων μετάλλων στη χώρα είναι ακόμα περιορισμένες και δαπανηρές. Οι ειδικοί εκτιμούν ότι ακόμη και αν οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους κάνουν την επεξεργασία «εθνικό στόχο», θα χρειαστούν τουλάχιστον πέντε χρόνια για να καλύψουν το χάσμα με την Κίνα.

Οι νέοι περιορισμοί επεκτείνουν μέτρα που ανακοινώθηκαν τον Απρίλιο και είχαν ήδη προκαλέσει παγκόσμια έλλειψη, πριν επί μέρους συμφωνίες με Ευρώπη και ΗΠΑ μετριάσουν την πίεση. Τα επίσημα κινεζικά στοιχεία δείχνουν ότι οι εξαγωγές σπάνιων γαιών τον Σεπτέμβριο έπεσαν πάνω από 30% σε σύγκριση με πέρυσι.

Ωστόσο, οι αναλυτές υποστηρίζουν ότι η κινεζική οικονομία δεν θα επηρεαστεί σημαντικά, καθώς οι σπάνιες γαίες είναι μικρό ποσοστό μιας οικονομίας 18,7 τρισ. δολαρίων τομ χρόνο. Κάποιες εκτιμήσεις τοποθετούν την αξία των εξαγωγών σε κάτω του 0,1% του ΑΕΠ. Παρόλα αυτά, ο στρατηγικός ρόλος τους είναι τεράστιος, καθώς προσφέρουν στην Κίνα μοχλό πίεσης έναντι των ΗΠΑ.

Παρά τις κατηγορίες για «προδοσία» εκ μέρους της Κίνας, ο Μπέσεντ άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο διαπραγματεύσεων: «Πιστεύω ότι η Κίνα είναι ανοιχτή σε διάλογο και είμαι αισιόδοξος ότι μπορούμε να αποκλιμακώσουμε την κρίση» είπε.

Αντίστοιχα, ο Κινέζος υπουργός Εξωτερικών Ουάνγκ Γι, μετά από συνάντησή του με τον διευθύνοντα σύμβουλο της Blackstone, Στίβεν Σβαρτσμαν, τόνισε την ανάγκη για αποτελεσματική επικοινωνία και επίλυση διαφορών, ώστε να προωθηθεί «σταθερή και βιώσιμη ανάπτυξη» στις σχέσεις των δύο χωρών.»

«Η Κίνα βάζει τα πιόνια της στη θέση τους ενόψει των διαπραγματεύσεων», σημειώνει η καθηγήτρια Σοφία Καλαντζάκου από το Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης.

Η Μπάσκαρ προσθέτει ότι οι περιορισμοί στις σπάνιες γαίες είναι το πιο άμεσο όπλο του Πεκίνου για να πιέσει την Ουάσινγκτον σε μια πιο ευνοϊκή συμφωνία.

Ωστόσο, σύμφωνα με τον καθηγητή Τζιάο Γιανγκ από το Πανεπιστήμιο Διοίκησης της Σιγκαπούρης, οι ΗΠΑ δεν είναι χωρίς επιλογές. Μπορούν να προτείνουν μειώσεις δασμών – κάτι που θα ανακούφιζε την κινεζική βιομηχανία, η οποία πλήττεται ήδη από τον εμπορικό πόλεμο – ή να απειλήσουν με περαιτέρω περιορισμούς στις κινεζικές τεχνολογικές εξαγωγές.

Ήδη ο Λευκός Οίκος έχει μπλοκάρει τις κινεζικές αγορές των προηγμένων chip της Nvidia, στοχεύοντας τον τεχνολογικό τομέα της Κίνας. Όμως, όπως προειδοποιούν οι ειδικοί, αυτά τα μέτρα μπορεί να καθυστερήσουν την Κίνα, αλλά δεν θα τη σταματήσουν.

«Η Κίνα έχει δείξει ότι είναι διατεθειμένη να υπομείνει πιέσεις για να πετύχει τους στόχους της», λέει ο ΜακΝτόνα. «Αν οι ΗΠΑ περιορίσουν τις εξαγωγές τους, η Κίνα θα πληρώσει μεγαλύτερο κόστος αλλά θα συνεχίσει. Αν όμως η Κίνα κόψει τις σπάνιες γαίες, τότε σταματά όλη η βιομηχανία των άλλων. Αυτή είναι η ουσιώδης διαφορά.»