Πατρίδα είναι εκεί που βρίσκεται η καρδιά σου

της Αναστασίας Χρηστίδου

Αποδημία. Ξενιτεμός. Μετανάστευση. Τρεις όροι που περιλαμβάνουν μετακίνηση σε νέο περιβάλλον μακριά από την πατρίδα. Περιπλανήσεις και άγνωστες διαδρομές που εμπεριέχουν όνειρα, προσδοκίες, ελπίδα, στερήσεις, θυσίες, έντονα συναισθήματα και πολλαπλές απώλειες.

Μέσα από την επαγγελματική μου ιδιότητα ως ψυχοθεραπεύτρια και την προσωπική μου εμπειρία μετά από 16 χρόνια παραμονής στο εξωτερικό, αν περιέγραφα κάποια σημαντικά βιώματα του Έλληνα  μετανάστη (με εξαιρέσεις βέβαια γιατί η εμπειρία του κάθε ατόμου είναι μοναδική) θα έλεγα: Μια συνεχής προσπάθεια να βρει νόημα στην καθημερινότητα μακριά από την πατρίδα, μια πάλη ανάμεσα στην απώλεια και την ελπίδα, ένας διαρκής μετεωρισμός ανάμεσα σε ένα “εδώ” της χώρας μετεγκατάστασης και σε ένα “εκεί” της πατρίδας που άφησε πίσω και την ανάγκη να βρει επιτέλους μια κάποια εσωτερική ηρεμία με τις επιλογές του.

Οι μετανάστες κουβαλάνε μέσα τους μια κρυφή θλίψη ή/και μελαγχολία που συχνά δεν εκφράζεται. Η μετανάστευση για μένα δεν είναι στατιστικές, ποσοστά και δεδομένα, είναι προσωπικές ιστορίες που κομμάτια τους μένουν ανείπωτα, ακόμα και απωθημένα από το ίδιο το άτομο που τα βίωσε. Οι άνθρωποι που ξενιτεύονται έχουν την ανάγκη όχι απλως να επιβιώσουν αλλά να ζήσουν μια καλύτερη ζωή (όπως την ορίζει ο καθένας) και να δημιουργήσουν. Και αυτή η ανάγκη τους οδηγεί να προσπαθούν να ξεπεράσουν τη θλιβερή πραγματικότητα με κάθε τρόπο.

Το να ζεις στο εξωτερικό και να ξενιτεύεσαι δεν είναι διόλου εύκολο, όπως και το να ζεις στην Ελλάδα της κρίσης. Θαυμάζω τους ανθρώπους που προσπαθούν να κάνουν το καλύτερο που μπορούν σε αντίξοες συνθήκες, είτε επιλέγοντας να μείνουν στην Ελλάδα που ψυχορραγεί είτε προσπαθούν για μια καλύτερη ζωή ανοίγοντας πανιά στο άγνωστο. Ο μετανάστης, πέρα από όλες τις αντιξοότητες και τις απώλειες που περιλαμβάνει η μετακίνηση σε ένα άγνωστο περιβάλλον, έχει να αντιμετωπίσει και την εσωτερίκευση αυτού του γεγονότος: είναι πολίτης μιας χώρας που ψυχορραγεί και δε μπορεί να συγκρατήσει τους ανθρώπους της.

Στην εποχή μας υπάρχει μια τάση να εστιάζουμε στην προσαρμογή, την ενσωμάτωση και μια παγκόσμια κινητικότητα που ξεχνάμε ότι όταν απομακρυνόμαστε από τα σύνορα της κουλτούρας μας είναι μια πολύπλοκη και γεμάτη προκλήσεις εμπειρία: Μια εμπειρία που περιλαμβάνει την απώλεια του οικείου, της αυτοπεποίθησης, του αυθορμητισμού καθώς και την προσωρινή ή μη καταστροφή της προσωπικής μας ζωής (Ritivoi, 2002). Οι μετανάστες βρίσκονται μετέωροι ανάμεσα σε δύο κόσμους χωρίς να μπορούν να αισθανθούν πως ανήκουν σε κανέναν από τους δύο.

Κοινό χαρακτηριστικό όσων αποδημούν είναι η απώλεια της πατρίδας, του «οικείου χώρου». Η πατρίδα είναι ο τόπος όπου αλληλοσυνδέονται οι φυσικές και μεταφορικές σημασίες του «ανήκειν» σε βαθμό που καθίστανται αδιαχώριστες έννοιες και πραγματικότητες. Οι μετανάστες βιώνουν τον αντίκτυπο μιας βαθιάς και μόνιμης απώλειας και νιώθουν αποπροσανατολισμένοι επειδή δυσκολεύονται να εντοπίσουν την πηγή και την ακριβής φύση αυτης της απώλειας. Η απώλεια του οικείου χώρου δημιουργεί ένα κενό που κάνει τους μετανάστες (και ακόμα περισσότερο τους πρόσφυγες και τους (αυτο)-εξόριστους που αναγκάστηκαν να αφήσουν τα σπίτια τους) να νιώθουν ότι δεν ανήκουν πουθενά, τίποτα δεν τους εμπεριέχει (Παπαδόπουλος, 2012).

Πολλοί εκπατριζόμενοι Έλληνες βιώνουν την απώλεια και την αποκοπή σε κάθε τους βήμα: την αποκοπή από την οικογένεια, τους φίλους, τον/την σύντροφο,  την πατρίδα, την κουλτούρα, τη γλώσσα, τα έθιμα, τις μουσικές, τις μυρωδιές, τις γεύσεις, την οικεία καθημερινότητα και άλλα στοιχεία της πατρίδας που αποτελούν σταθερά σημεία αναφοράς.

Η απώλεια της πατρίδας δεν περικλείει μόνο φυσικές και υλικές διαστάσεις, αλλά ψυχολογικά και υπαρξιακά χαρακτηριστικά. Η πατρίδα αποτελεί σε πρώτη ανάλυση τον ιστορικό χρόνο και χώρο όπου έχει ζήσει το άτομο πριν μεταναστεύσει.  Όταν λοιπόν αυτή η χωροχρονική οντότητα διασαλεύεται λόγω της μετανάστευσης που επιφέρει τεράστιες αλλαγές στη ζωή του ατόμου, το άτομο βιώνει μια ασυνέχεια, με αποτέλεσμα τον κλονισμό της ταυτότητάς του. Η διαδικασία της μετανάστευσης κινητοποιεί ψυχικές διεργασίες που άλλοτε προκαλούν ψυχολογική φθορά στο άτομο και άλλοτε οδηγούν σε προσωπική ανάπτυξη.

Επειδή η ταυτότητα δεν εννοιολογείται ως μια ενιαία, αδιάσπαστη οντότητα, αλλά ως σύνθεση πολλών και ετερόκλητων στοιχείων, η αλλαγή περιβάλλοντος έχει ως αποτέλεσμα την έκθεση του ατόμου στη διαφορετικότητα και αυτό μπορεί να επανασηματοδοτήσει τον ίδιο, και τη σχέση του με τους άλλους οδηγώντας σε προσωπική εξέλιξη.

Μια μεγάλη απώλεια απαιτεί να επανεξετάσουμε πολλές από τις υποθέσεις που έχουμε για εμάς, τη ζωή και τον κόσμο και ότι άλλο μας είναι οικείο.

Η απώλεια της πατρίδας και του «οικείου χώρου», όπως κάθε απώλεια, δεν γεννά μόνο θλίψη και θυμό, αλλά μπορεί να γίνει εν δυνάμει μια ευκαιρία για να βρουμε μια καινούργια ισορροπία και να εξελιχθούμε σαν άτομα μέσα από αυτή τη διαδικασία.

References

Παπαδόπουλος, Ρ. (2012). Αποδημία, νόστος, τραύμα. Στο Παπαστυλιανού, Α (επιμ.). Διαπολιτισμικές διαδρομές: Παλινόστηση και ψυχοκοινωνική προσαρμογή. Αθήνα. Gutenberg.

Ritivoi, A. D. (2002). Yesterday’s Self: Nostalgia and the Immigrant Experience, Rowman & Littlefied.

Η Αναστασία είναι “πολίτης του κόσμου” από κούνια. Γεννημένη στο Κίεβο, από Ουκρανή μητέρα και Έλληνα πατέρα, λατρεύει την πόλη που μεγάλωσε, την Αθήνα, ενώ ζει στο εξωτερικό τα τελευταία 15 χρόνια (τελευταία στάση: Βρυξέλλες). Έχει BA συμβουλευτικής, BA μουσικής (βιολοντσέλο) και τέσσερα χρόνια ειδίκευση στην ψυχοθεραπεία Gestalt. Λάτρης των ταινιών του Ταρκόφσκι και της ζωγραφικής του Σαγκάλ, την εμπνέει η ικανότητα των ανθρώπων για αγάπη και επαφή. Το πάθος της είναι να υποστηρίζει άλλους στο προσωπικό τους ταξίδι εξέλιξης και επανασύνδεσης με την εσωτερική ομορφιά τους ενθαρρύνοντάς τους να αναθεωρήσουν τις ιστορίες ζωής τους που δεν τους εξυπηρετούν πλέον. Για περισσότερες πληροφορίες, επισκεφτείτε την ιστοσελίδα της και τη σελίδα της στο Facebook.

πηγή: newdiaspora