Του Γιώργου Σκαφίδα
Πάντοτε στα «περίχωρα» της ευρωπαϊκής οικογένειας, περισσότερο ως εκλεκτικός συγγενής και λιγότερο ως πραγματικό κράτος-μέλος, η Βρετανία «μπαινοβγαίνει» στα ευρωπαϊκά κοινά εδώ και περίπου 40 χρόνια, χωρίς να είναι ποτέ ούτε ακριβώς μέσα, αλλά ούτε και ακριβώς έξω.
«Το Ηνωμένο Βασίλειο θα πάψει να είναι μέλος της ΕΕ στις 29 Μαρτίου του 2019», δήλωσε χθες η Βρετανίδα πρωθυπουργός Τερέζα Μέι από τη Φλωρεντία, υπογραμμίζοντας ωστόσο ότι θα χρειαστούν τουλάχιστον άλλα δύο χρόνια μετά το 2019, ως μεταβατική περίοδος, για να καθοριστούν οι τελικοί όροι του διαζυγίου με την ΕΕ. Εάν και όποτε καθοριστούν, προσθέτουμε εμείς.
Όλα αυτά βέβαια τα μπρος-πίσω δεν είναι ακριβώς καινοφανή.
Η Βρετανία εντάχθηκε στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (EOK) το 1973, επί πρωθυπουργίας του Εργατικού Χάρολντ Γουίλσον, για να έρθουν ωστόσο λίγα χρόνια αργότερα, το 1979, οι Τόρις να ζητήσουν τα λεφτά τους πίσω.
«I want my money back!», διακήρυττε η Μάργκαρετ Θάτσερ απευθυνόμενη στους άλλους Ευρωπαίους ηγέτες το Νοέμβριο του 1979 στο Δουβλίνο. Και οι Ευρωπαίοι υπέκυψαν τα χρόνια που ακολούθησαν, μειώνοντας τις βρετανικές συνεισφορές στο ευρωπαϊκό προϋπολογισμό (μέσω απαλλαγών καλούμενων «rebates»), και αναγνωρίζοντας στο Λονδίνο το δικαίωμα είτε να μην εφαρμόζει ευρωπαϊκά μέτρα («opt-out»), είτε να τα εφαρμόζει προαιρετικά («opt-in»).
Έμελλε να ακολουθήσουν πολλά:
-Η καλούμενη «Μαύρη Τετάρτη» το Σεπτέμβριο του 1992, οπότε η αγγλική λίρα καταρρέει και αποσύρεται από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Συναλλαγματικών Ισοτιμιών μέσα σε συνθήκες ευρύτερης ευρωπαϊκής ύφεσης.
-Η «γέννηση» της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, που επικυρώθηκε μεν το 1993 από τη συντηρητική κυβέρνηση του Τζον Μέιτζορ, αλλά εν μέσω πραγματικής εσωκομματικής ανταρσίας, με τη βαρόνη Θάτσερ τότε σε ρόλο... ευρωσκεπτικιστή αντάρτη να καταγγέλλει την παράδοση της Βρετανίας στις Βρυξέλλες.
-Τα δημοψηφίσματα του 2004 για το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα, το οποίο δεν έφτασε τελικώς ποτέ στο σημείο να τεθεί σε ψηφοφορία στη Βρετανία καθώς το απέρριψαν προηγουμένως οι Γάλλοι και οι Ολλανδοί.
-Το φλερτ της κυβέρνησης του Τόνι Μπλερ με το κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα στα τέλη της δεκαετίας του 1990. Κι όμως, υπήρξε μια περίοδος εκεί γύρω στο 1997, με υπουργό Οικονομικών τότε τον Γκόρντον Μπράουν, κατά την οποία η Ντάουνινγκ Στριτ συζητούσε σοβαρά το ενδεχόμενο ακόμη και να υιοθετήσει το κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα «εάν υπάρξουν οι κατάλληλες προϋποθέσεις».
- Η Συνθήκη της Λισαβόνας που έμελλε να επικυρωθεί από την κυβέρνηση των Εργατικών του πρωθυπουργού πλέον, Γκόρντον Μπράουν, τον Ιούλιο του 2008, και πάλι εν μέσω αντιδράσεων.
-Η δέσμευση του συντηρητικού πρωθυπουργού Ντέιβιντ Κάμερον τον Ιανουάριο του 2013 ότι εάν οι Τόρις κερδίσουν τις επόμενες εκλογές, θα πάνε σε δημοψήφισμα πριν το τέλος του 2017 για την έξοδο της Βρετανίας από την ΕΕ.
-Η πρωτιά του ευρωσκεπτικιστικού κόμματος UKIP του Νάιτζελ Φάρατζ στις ευρωεκλογές του 2014.
-Η νίκη των Τόρις στις εκλογές του 2015, και το δημοψήφισμα εξόδου της Βρετανίας από την ΕΕ που έμελλε τελικώς να γίνει πράξη το καλοκαίρι του 2016 ανοίγοντας τις πύλες του Brexit.
Η πολυκύμαντη πορεία της Βρετανίας από το περίπου μέσα προς το περίπου έξω από την ΕΕ μπορεί να συνοψιστεί σε μια σειρά από ομιλίες, με πρώτη εκείνη που είχε εκφωνήσει η Μάργκαρετ Θάτσερ στο Βέλγιο το 1998, και τελευταία εκείνη που εκφώνησε η Τερέζα Μέι χθες στη Φλωρεντία:
20 Σεπτεμβρίου 1988. Ομιλία της Μάργκαρετ Θάτσερ στο Κολέγιο της Ευρώπης στην πόλη Μπρυζ του Βελγίου. Η πραγματική γέννηση του βρετανικού ευρωσκεπτικισμού:
« Η Ευρώπη δεν είναι δημιούργημα της Συνθήκης της Ρώμης... Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα δεν είναι αυτοσκοπός... Ούτε και πρέπει να καταστεί δύσκαμπτη υπακούοντας σε ένα ατέλειωτο κανονιστικό πλαίσιο. Το να επιχειρήσεις να περιορίσεις την ανεξαρτησία των κρατών και να συγκεντρώσεις εξουσίες στις Βρυξέλλες θα ήταν ιδιαίτερα επιζήμιο... Δεν περιορίσαμε τα όρια του κρατικού παρεμβατισμού στη Βρετανία απλώς για να τα δούμε να επιβάλλονται ξανά σε ευρωπαϊκό επίπεδο, με ένα ευρωπαϊκό υπερκράτος να ασκεί νέα κυριαρχία από τις Βρυξέλλες.»
30 Οκτωβρίου 1990. Ομιλία της Μάργκαρετ Θάτσερ στο βρετανικό κοινοβούλιο. Η ώρα του «όχι, όχι, όχι»:
« Ναι, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θέλει να αυξήσει τις εξουσίες της. Δεν θέλω η Επιτροπή να αυξήσει τις εξουσίες της. Ο πρόεδρος της Κομισιόν, κύριος Ντελόρ, δήλωσε προ ημερών ότι θέλει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να είναι ο δημοκρατικός θεσμός της Κοινότητας, η Κομισιόν να είναι ο Εκτελεστικός, και το Συμβούλιο των Υπουργών να είναι η Γερουσία. Όχι, όχι, όχι.»
27 Οκτωβρίου 1997. Ομιλία του υπουργού Οικονομικών Γκόρντον Μπράουν στο βρετανικό κοινοβούλιο. Όταν το Λονδίνο ξαφνικά «φλέρταρε» με το ευρώ:
« Έχω δηλώσει ότι εάν υπάρξει ένα κοινό νόμισμα, η Βρετανία θα έπρεπε να το υιοθετήσει. Πρέπει να αρχίσουμε να προετοιμαζόμαστε... Πιστεύουμε πως η ένταξη της Βρετανίας σε ένα κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα θα λειτουργούσε προς όφελος της Βρετανίας και της Ευρώπης.»
23 Ιανουαρίου 2013. Ομιλία του Ντέιβιντ Κάμερον στα γραφεία του Bloomberg στο Λονδίνο. Το τέλος για Κάμερον και η αρχή του Brexit:
« Υπάρχει η αίσθηση στους πολίτες ότι η ΕΕ οδεύει προς ένα επίπεδο πολιτικής ενοποίησης που είναι πέρα από τις ανοχές της Βρετανίας. Βλέπουν τις Συνθήκες, τη μία μετά την άλλη, να αλλάζουν τις ισορροπίες ανάμεσα στα κράτη-μέλη και την ΕΕ, χωρίς οι ίδιοι να έχουν λόγο. Τους υποσχέθηκαν δημοψηφίσματα αλλά δεν τα έκαναν. Βλέπουν τι έχει συμβεί με το ευρώ (σ.σ. με την κρίση στην ευρωζώνη)... Για αυτό εγώ είμαι υπέρ ενός δημοψηφίσματος.»
13 Νοεμβρίου του 2014. Ομιλία του Σερ Τζον Μέιτζορ στο Βερολίνο. Ο πρώην πρωθυπουργός προειδοποιεί:
« Τώρα, για πρώτη φορά, υπάρχει σοβαρή πιθανότητα οι ψηφοφόροι στη Βρετανία να ψηφίσουν υπέρ της εξόδου από την ΕΕ. Δίνω σε μια τέτοια εξέλιξη πιθανότητες κοντά στο 50%.»
24 Ιουνίου 2016. Η «αποχαιρετιστήρια» ομιλία του Ντέιβιντ Κάμερον έξω από την Ντάουνινγκ Στριτ. Το Brexit είναι πλέον γεγονός και ο Κάμερον παρελθόν.
« Ο βρετανικός λαός ψήφισε να εγκαταλείψει την ΕΕ, και η βούλησή του πρέπει να γίνει σεβαστεί... Δεν μπορεί να υπάρξει καμία αμφιβολία για το αποτέλεσμα... Δεν θα ήταν σωστό για εμένα να είμαι ο καπετάνιος που θα οδηγήσει τη χώρα μας στον επόμενο προορισμό της... Κατά την άποψή μου, πρέπει να έχουμε ένα νέο πρωθυπουργό έως τις αρχές του Οκτωβρίου και το επόμενο συνέδριο του Συντηρητικού Κόμματος».
29 Μαρτίου 2017. Ομιλία της πρωθυπουργού Τερέζα Μέι στο βρετανικό κοινοβούλιο. Ενεργοποιείται το Άρθρο 50 για την έξοδο της Βρετανίας από την ΕΕ.
« Δεν υπάρχει επιστροφή. Η Βρετανία εγκαταλείπει την ΕΕ. Στο εξής θα παίρνουμε μόνοι μας τις αποφάσεις μας.»
22 Σεπτεμβρίου, 2017. Ομιλία της πρωθυπουργού Τερέζα Μέι στη Φλωρεντία. Το Brexit τελικώς θα αργήσει μερικά χρόνια.
« Θέλουμε να είμαστε ο πιο στενός φίλος και εταίρος της ΕΕ. Και αυτή η σχέση είναι σημαντική. Γιατί καθώς κοιτάμε μπροστά, βλέπουμε κοινές προκλήσεις και κοινές ευκαιρίες… Εγκαταλείπουμε την ΕΕ, αλλά δεν εγκαταλείπουμε την Ευρώπη… Δεν σημαίνει ότι γυρνάμε την πλάτη μας στην Ευρώπη… Η επιτυχία της Ευρώπης είναι προς το εθνικό μας συμφέρον… Θέλω να πω προς όλους τους πολίτες της ΕΕ που ζουν στη χώρα μας ‘‘θέλουμε να μείνετε’’.»
(Φωτό: Jeff J Mitchell/Pool Photo via AP)
