ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΑ “ΟΡΦΑΝΑ” ΤΟΥ ΕΛΓΙΝ

Τo 2014 η ενάλια αποστολή στα Αντικύθηρα ήταν ανάμεσα στις πιο δημοφιλείς ειδήσεις στον τομέα και της αρχαιολογίας. Διεθνή ΜΜΕ και ερευνητικά περιοδικά , αναφέρθηκαν στην προσπάθεια των δυτών να ανασύρουν περισσότερα ευρήματα από τον βυθό του Αιγαίου. Άλλωστε το ελληνικό σκαρί της ρωμαϊκής περιόδου θεωρείται το πιο σπουδαίο αρχαίο ναυάγιο στον κόσμο, μιας και μετέφερε σπάνιους θησαυρούς από κάποιο λιμάνι του τότε ελληνικού κόσμου στην Ρώμη. Ανάμεσα τους, ήταν και ο αινιγματικός μηχανισμός, το πρώτο τεχνούργημα με γρανάζια που έχει διασωθεί από την εποχή εκείνη και αδιάψευστος μάρτυρας της εξελιγμένης τεχνολογίας των Αρχαίων Ελλήνων.

Στην περσινή έρευνα, έγινε παγκόσμια πρεμιέρα του διαστημικού σκάφανδρου Exosuit, που επιτρέπει στον χρήστη να φτάσει σε τεράστια βάθη και να παραμείνει εκεί για πολλές ώρες με πίεση μιας ατμόσφαιρας. Οπως ήταν φυσικό συγκέντρωσε τα φώτα της δημοσιότητας, καθώς η αρχαία τεχνολογία “συνάντησε” την σύγχρονη. Παρά το γεγονός ότι οι βουτιές των δυτών δεν ήταν πολλές, έφεραν αποτελέσματα. Τον Δεκέμβριο που μας πέρασε εκατοντάδες Αθηναίοι, μάλιστα, είχαν την ευκαιρία να δουν από κοντά και τρία από τα πιο σημαντικά πράγματα που ανασύρθηκαν από τον πυθμένα. Σε εκδήλωση του Ιδρύματος Λασκαρίδη (ο γνωστός εφοπλιστής Πάνος Λασκαρίδης ήταν ένας από τους χορηγός και μεγάλος εμψυχωτής της προσπάθειας) εξετέθησαν για μερικές ώρες ένα χάλκινο δόρυ, ένα τμήμα από το ξύλινο πέτσωμα του πλοίου και μια λάγηνος.

Το 2015 αναμένεται μια πιο φιλόδοξη χρονιά όπου οι δύτες θα κληθούν να λύσουν ερωτήματα που παραμένουν αναπάντητα, εξάπτοντας την φαντασία: Υπάρχει περίπτωση να εντοπισθεί και άλλος μηχανισμός; Ισχύει το σενάριο να είναι δύο και όχι ένα τα πλοία που βούλιαξαν καθώς η διασπορά των ευρημάτων στον βυθό είναι σε μια πολύ μεγάλη έκταση; Μπορεί να ανασυρθούν μεγάλα χάλκινα αγάλματα που να έχουν την ομορφιά του γνωστού γλυπτού του Εφήβου των Αντικυθήρων; Να, και ένα ακόμα ενδιαφέρον ερώτημα: γιατί η ερευνητική ομάδα θα σταματήσει πρώτα στα Κύθηρα για να βοηθήσει στην ενάλια έρευνα που κάνει η Εφορία Εναλίων Αρχαιοτήτων στο ναυάγιο του Μέντορα, του πλοίου με το οποίο πήγε ο Ελγιν να φυγαδεύσει τα γλυπτά του Παρθενώνα. Βούλιαξε στον Αβλαίμονα το 1802 και χρειάστηκε δύο χρόνια για να ανασύρει τις ξύλινες κούτες με το πολύτιμο φορτίο.

Φιλοδοξία για καλύτερη «σοδειά»

Τι περιμένουμε λοιπόν φέτος; Τα νέα της ερευνητικής ομάδας που συναποτελείται από μέλη πολλών εθνικοτήτων, υπό την επίβλεψη της Εφορίας Εναλίων και την επιστημονική Συμβολή του Ινστιτούτου Woods Hole της Μασαχουσέτης, είναι αισιόδοξα. Η αποστολή δεν θα θα πραγματοποιηθεί το φθινόπωρο αλλά μέσα στο καλοκαίρι με την ελπίδα καλύτερων καιρικών συνθηκών. Πέρυσι είχαν αποφύγει τα μελτέμια του Αυγούστου αλλά οι δυνατοί άνεμοι που στην περιοχή του ναυαγίου έφταναν και τα 10 μποφόρ, δεν άφηναν την ομάδα των δυτών να πλησιάσει καθώς το σημείο είναι πολύ κοντά σε απόκρημνα βράχια. Από το 2012 μέχρι και το 2014 οι επιστήμονες – δύτες έχουν κάνει εξαιρετική δουλειά με αποτέλεσμα να γνωρίζουν τον πυθμένα πολύ καλά. Υπάρχει ένα ψηφιακό φωτομωσαϊκό, σαν χάρτης από εκατομμύρια φωτογραφίες υψηλής ευκρίνειας που τους επιτρέπει να τοποθετούν γεωγραφικά κάθε εύρημα αλλά και να γνωρίζουν επακριβώς που βρίσκονται οι «στόχοι». Εξωτερικά αυτοί μοιάζουν με μεγάλους βράχους που έχουν καλυφθεί από θαλάσσιους οργανισμούς και φυτά αλλά στο εσωτερικό τους μπορεί να κρύβουν χάλκινα συμπλέγματα, όπως έχει δείξει η έρευνα με τους ανιχνευτές μετάλλων. Συνεπώς, μπορεί κανείς να είναι σίγουρος ότι η φετινή σοδειά θα είναι μεγαλύτερη από πέρυσι. Αν η τύχη το θελήσει μπορεί να βρεθούν και άλλοι μηχανισμοί μιας και το πλοίο έμοιαζε με “πλωτό μουσείο” που συγκέντρωνε σπουδαία αντικείμενα, τα οποία πήγαιναν ως πλιάτσικο από την Ελλάδα στην Ρώμη.

Μια άλλη υπόθεση που πρέπει να διερευνηθεί φέτος είναι το γεγονός ότι υπάρχουν διασκορπισμένα ευρήματα σε πολύ μεγάλη ακτίνα. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να ήταν δύο τα πλοία ή ότι μπορεί να ήταν ένα τεράστιο σκαρί που να μετέφερε στάρι στο αμπάρι του. Ανάμεσα στους σπόρους υπήρχαν όλα αυτά τα εξαιρετικά έργα, που θαυμάσαμε στην έκθεση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου πέρυσι.

Στο ναυάγιο του Μέντορα

Προτού η ομάδα των δυτών φτάσει στα Αντικύθηρα, θα κάνει μάλλον μια στάση στα Κύθηρα και τον μικρό γραφικό κόλπο του Αβλαίμονα. Εκεί θα συνδράμουν τον Δημήτρη Κουρκουμέλη, της Εφορίας Εναλίων Αρχαιοτήτων που καταδύεται με τους συναδέλφους αρχαιολόγους στο σκαρί του Μέντορα, ένα δικάταρτο μπρίκι σε βάθος 22 μέτρων. Στις 17 Σεπτεμβρίου του 1802, ο «Μέντορας» με 18 άτομα – πλήρωμα και επιβάτες – έφτασε στον όρμο, προσπαθώντας να γλυτώσει μια μεγάλη κακοκαιρία στο Ταίναρο. Στο αμπάρι του είναι 17 ξύλινα κιβώτια που περιείχαν τα γλυπτά που πήρε ο Λόρδος Ελγιν, τότε πρόξενος της Βρετανίας στην Κωνσταντινούπολη, από τον Ιερό Βράχο. Ο σκοπός του ήταν να τα μεταφέρει στην Μάλτα και μετά στο Λονδίνο. Οι άγκυρες ξέσυραν και το μπρίκι βυθίστηκε παίρνοντας στον βυθό το φορτίο.

Αμέσως μετά τη βύθιση του, οργανώνεται από τον Έλγιν, τον κυβερνήτη του πλοίου και το γραμματέα του η ναυαγιαιρεσία του φορτίου, το οποίο ο ίδιο ο Λόρδος χαρακτηρίζει σε επιστολή του, προς τον υποπρόξενο της Μεγάλης Βρετανίας στο Κύθηρα, Εμ. Καλούτση, ως «…some stones of no value…» (κάτι πέτρες άνευ αξίας). Επιστρατεύονται Συμιακοί σφουγγράδες που επί δύο χρόνια βουτούν και δένουν με ιμάντες το φορτίο, αφού σπάσουν πρώτα ένα τμήμα του σκαριού για να μπουν στο αμπάρι. Ετσι, τα γλυπτά του Παρθενώνα δεν κατέληξαν στην αγκαλιά της θάλασσας αλλά στην Βρετανία. Ο Κουρκουμέλης και οι υπόλοιποι δύτες ερευνούν σπιθαμή προς σπιθαμή το σκαρί. Θεωρητικά, ο Ελγιν, δεν άφησε τίποτα στον πυθμένα. Πέρυσι όμως βρέθηκαν δύο τμήματα αιγυπτιακών αρχαιοτήτων, που ανακίνησαν το επιστημονικό ενδιαφέρον.