ΑΠΟ “ΠΕΡΗΦΑΝΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΗ” ΜΕΧΡΙ “CLUELESS” – ΟΙ ΚΑΛΥΤΕΡΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΤΖΕΙΝ ΟΣΤΕΝ ΣΤΟ ΣΙΝΕΜΑ

Το πρώτο βιβλίο (από μόλις 6) της Τζέιν Όστεν εκδόθηκε το 1811, όταν η συγγραφέας ήταν 35 χρονών. 6 χρόνια μετά πέθανε, δίχως ιδιαίτερη τότε φήμη, καθώς τα βιβλία είχαν εκδοθεί ανώνυμα.

Σήμερα, 250 χρόνια μετά τη γέννησή της, παραμένει όσο δημοφιλής έχει υπάρξει ποτέ.

Είναι ένα θαύμα πώς μπορεί ένα τόσο χρονικά συμπυκνωμένο έργο να διαρκέσει για δυόμιση αιώνες, αλλά η Όστεν κατάφερε κάτι μέσα σε μισή ντουζίνα ιστορίες που προφανώς χτύπησε φλέβα. Και παραμένουν έτσι επίκαιρα σε κάθε χώρα, κάθε εποχή, κάθε αιώνα.

Μπορούμε να το δούμε εύκολα αυτό και στο πώς έχει αναγνωστεί (και διασκευαστεί) το έργο της μέσα από το σινεμά. Από εξαιρετικές ακαδημαϊκές μίνι σειρές και τηλεταινίες, μέχρι αυθάδεις εκμοντερνισμοί που δε χάνουν τίποτα από δραματουργία και τη στιβαρή δομή του πρωτότυπου υλικού, είναι εντυπωσιακό όταν ένα σύνολο έργου μπορεί να εμπνέει τόσο διαφορετικές προσεγγίσεις.

Ακόμα πιο εντυπωσιακό; Ότι αυτές οι ριζικά διαφορετικές προσεγγίσεις είναι όλες σωστές. Είναι όλες πιστές στο πρωτογενές υλικό. Γιατί οι ιστορίες της Όστεν διαθέτουν και το ακαδημαϊκό άγγιγμα εποχής μέσα από τη μεστή εξερεύνηση σιωπηλών παθών και κοινωνικών κανόνων, όσο και ένα ανάλαφρο, παιχνιδιάρικο άγγιγμα που εκφράζεται μέσα από τις ριζοσπαστικές ηρωίδες της.

Οι οποίες, έχοντας επίγνωση της θέσης του σε ένα περιοριστικό κοινωνικό σκελετό, όσο και άσβεστη δίψα να υπάρξουν ως κάτι παραπάνω από αυτό, διαθέτουν εν τέλει κάτι το απίστευτα μοντέρνο. Με τη διαχρονική έννοια – κάτι που μοιάζει ξεκολλημένο από τις εποχές, έχοντας κάτι το παντοτινά κλασικό πάνω τους.

Και ταυτόχρονα, κάτι το αρχετυπικό. Η Ελίζαμπεθ Μπένετ κι ο Ντάρσι είναι τόσο αναγνωρίσιμα και πλούσια καθορισμένοι, που σήμερα εκπροσωπούν κάτι πολύ ευρύτερο από τους ίδιους – είναι ολόκληρος τύπος χαρακτήρα. Όχι χαρακτήρα, άκυρο:
Ανθρώπου.

Η Τζέιν Όστεν γράφει αντλώντας στοιχεία από τη δική της οικογενειακή ζωή και το δικό της περιβάλλον, μιλώντας για τον γάμο, για την επαρχιακή αγγλική κοινωνία, και φυσικά την κάθε λογής περιουσία και εξουσία – αλλά με έναν τρόπο που επεκτείνει αυτή την παρατήρηση σε κάτι ευρύτερο, καταλήγοντας έτσι να μιλά υπαινικτικά για ολόκληρα πατριαρχικά και ταξικά συστήματα.

Αναγνωρίζοντας κανόνες και δεδομένα μέσα σε αυτά, αλλά και σκιαγραφώντας χαρακτήρες που είχαν τα δικά τους θέλω, δημιουργεί αφηγήσεις γεμάτες μια γλυκιά στρώση ειρωνείας. Οι αλήθειες βρίσκονται σε αυτά που δε λέγονται, που δε μπορούν να ειπωθούν, την ίδια στιγμή που οι χαρακτήρες της αφήνονται να πάρουν αποφάσεις, να πάνε κόντρα, να κάνουν λάθη – χωρίς το φόβο μιας Μεγάλης Ηθικής Κρίσης.

Είναι ηρωίδες πραγματικά αιώνες μπροστά, υπό αυτή την έννοια.

Και είναι ιστορίες που δεν έρχονται κλειστές και τακτοποιημένες στον θεατή. Πάντοτε θα υπάρχει τρόπος να ανοιχτείς και λίγο παραπάνω απέναντι τους, βρίσκοντας ενίοτε κάτι νέο ή βαθύτερο ή πιο πονηρό ή πιο ανθρώπινο σε μια λέξη που δεν ειπώθηκε, σε ένα ψέμα, σε μια ειρωνεία, ή –απλώς– στο τέντωμα ενός χεριού. (Όπως χαρακτηριστικά έδειξε η διασκευή του 2005 από τον Τζο Ράιτ, με το εμβληματικό hand flex του Ντάρσι του Μάθιου Μακφάντιεν.)

Ίσως γι’αυτό μεταφράζονται τόσο καλά και στο σινεμά, ένα μέσο ιδανικό για να εκμεταλλευτεί τα διαφορετικά επίπεδα αλήθειας, την ένταση χώρου και σωμάτων, τα βλέμματα.

Μια από τις ωραιότερες βραδιές σε σινεμά που έχω ζήσει τελευταία, ίσως κι η αγαπημένη μου του ‘25, ήταν σε μια προβολή του Περηφάνια & Προκατάληψη του Τζο Ράιτ στο Σινέ Παρί το καλοκαίρι. Η προβολή ήταν φυσικά sold out από λίγα λεπτά αφού ανακοινώθηκε (γιατί το κοινό της Όστεν εμφανέστατα διψάει), και η ατμόσφαιρα εκεί ηλεκτρισμένη.

Ένιωθα γύρω μου κόσμο να κρατιέται να μην φωνάζει και χειροκροτά σε κάθε δεύτερη σκηνή, γιατί κάθε τι στην οθόνη ήταν iconic και συναισθηματικό και πανέμορφο και –τελικά– αναγνωρίσιμο. Ελπίζω το ερχόμενο καλοκαίρι να δούμε την ταινία και σε κανονική επανέκδοση, και γιατί όχι και μεγαλύτερα αφιερώματα με ταινίες που μεταφέρουν το έργο της Όστεν στο σινεμά. (Έχουν παραμείνει σχετικά ανεκμετάλλευτες παρά το μέγεθος και την αναγνωρισιμότητά τους.)

Το κοινό είναι εκεί, και σίγουρα πρόκειται για ένα ποικιλόμορφο σύνολο ταινιών, που τελικά αντικατοπτρίζει τις διαφορετικές πτυχές αυτής της μισής ντουζίνας βιβλίων. Που γράφτηκαν πάνω από δύο αιώνες πριν, αλλά μεταφέρονται σήμερα στο σινεμά και την τηλεόραση και μοιάζουν σα να δημιουργήθηκαν χτες.

Με αφορμή την σημερινή (16 Δεκεμβρίου 2025), 250ή επέτειο της γέννησης της Τζέιν Όστεν, ξεχωρίζουμε μερικές από τις καλύτερες ταινίες που ενέπνευσε το έργο της. Εστιάζουμε στο σινεμά, οπότε δεν έχει εδώ τις κλασικές βρετανικές μίνι σειρές που είναι το τιμημένο ακαδημαϊκό στάνταρ. Γιατί έχει κι η μεγάλη οθόνη τα Τζέιν Όστεν classics της.

Λογική και Ευαισθησία

Η Έμμα Τόμσον έγραψε και εν τέλει πρωταγωνίστησε (μαζί με Άλαν Ρίκμαν, Χιου Γκραντ και Κέι Γουίνσλετ, σε ένα φοβερό καστ) σε αυτή τη διασκευή την οποία σκηνοθέτησε ο Ανγκ Λι στην πρώτη του χολιγουντιανή δουλειά – κι ο οποίος δεν είχε ιδέα σε αυτό το σημείο ποια ήταν η Τζέιν Όστεν.

Όμως υπήρχε κάτι στο ως τότε έργο του, στο θαυμάσιο Γαμήλιο Πάρτι, που έδειχνε έναν βαθύ ενδιαφέρον και κατανόησε για τις εσωτερικές δυναμικές και τις πολυπλοκότητες των οικογενειών, κι αυτό τον οδήγησε σε αυτή τη μεταφορά. Η οποία εκτόξευσε την καριέρα και του ίδιου, με το φιλμ να προτείνεται για 7 Όσκαρ συνολικά. Από τα οποια κέρδισε το ένα – για το σενάριο της Τόμσον– κάτι που μας φέρνει στο επόμενο κομμάτι αυτής της λίστας…

Ο ευχαριστήριος λόγος της Έμμα Τόμσον στις Χρυσές Σφαίρες

Η Τόμσον παρέλαβε το βραβείο σεναρίου διαβάζοντας την ευχαριστήρια ομιλία της σα να ήταν γραμμένη από την οπτική της Τζέιν Όστεν, σχολιάζοντας την βραδιά, τους παρευρισκόμενους, ακόμα και την ίδια την Τόμσον, με πνεύμα, ειρωνεία και μια απολαυστικά αιχμηρή ματιά. Ναι, το ξέρω ότι είπαμε θα έχουμε μόνο σινεμά σε αυτή τη λίστα, τι εννοείτε πως δεν είναι σινεμά αυτό;

Clueless

Αν και συναντά ισχυρό ανταγωνισμό από ένα άλλο αριστούργημα, αυτό της Έιμι Χέκερλινγκ. Η οποία παίρνει το σκελετό της ιστορίας της Έμμα, το vibe της ηρωίδας και την όλη διάθεση, και τα μεταφράζει σε μια ρυθμικά και οπτικά μοντέρνα –αλλά στην καρδιά της timeless, όπως ακριβώς και το έργο της Όστεν– μεταφορά. Γεμάτη iconic ατάκες και ρούχα, μια αργκό σαν φτιαγμένη εκ του μηδενός, απολαυστικό παιχνίδι μεταξύ χαρακτήρων, και μια Σίλβια Σίλβερστοουν σε μια από τις απόλυτες star εμφανίσεις των ‘90s.

Έμμα

Μια χρονιά μετά το Clueless έφτασε στις αίθουσες και το Έμμα το ορθόδοξο. Παρόλο που ο σκηνοθέτης Ντάγκλας ΜακΓκραθ (που 2 χρόνια πριν είχε προταθεί για Όσκαρ σεναρίου για το Σφαίρες Πάνω απ’το Μπρόντγουεϊ του Γούντι Άλεν) αρχικά είχε την ιδέα να το εκμοντερνίσει, χωρίς να ξέρει πως ετοιμαζόταν το Clueless. Δεν έχει και πολλή σημασία, έτσι πήραμε back to back δύο εκδοχές του ίδιου κειμένου που δείχνουν αυτό που λέγαμε στην αρχή, πόσο αγνά συνομιλούν κι οι δύο με την ίδια κειμενική πηγή. Επίσης η Γκουίνεθ Πάλτροου είναι σκέτη απόλαυση.

Έμμα.

Μια που είμαστε εδώ ας κλείσουμε την τριλογία της Έμμα, με την πιο πρόσφατη από τις διασκευές, αυτή της Ότομν Ντε Γουάιλντ. Είναι από τις ταινίες που μοιάζουν χαμένες στη δίνη του χρόνου της περιόδου Covid, αλλά αξίζει να την δείτε αν την χάσατε τότε. Αν το Clueless και το Έμμα του ‘96 είναι ο εκμοντερνισμός και το εποχής, αντίστοιχα, το Έμμα-με-την-τελεία μοιάζει να υπάρχει πλήρως έξω από τα στεγανά του χρόνου, σαν ένα δροσιστικό editorial μόδας που το βλέπεις κι ανοίγει το μάτι σου. Και με Άνια Τέιλορ Τζόι και Μία Γκοθ στους κεντρικούς ρόλους; Είναι όσο ιδιόμορφο ακούγεται – και απλώς λειτουργεί.

Λαίδη Σούζαν: Έρωτες & Φιλίες

Ο Γουίτ Στίλμαν του Metropolitan πάντα έμοιαζε με σκηνοθέτη που βρισκόταν σε επικοινωνία με το στυλ και τις ιστορίες της Όστεν. Τα ίχνη του επιδραστικού Metropolitan μπορούμε να εντοπίσουμε σε δημοφιλείς μετέπειτα ιστορίες που άπτονται της ενηλικίωσης και των κλειστών συστημάτων κοινωνικής ελίτ – από το Gossip Girl μέχρι το Gilmore Girls – κι αυτή είναι μια περιοχή πολύ κοντινή στις ιστορίες της Όστεν.

Στην πιο πρόσφατη μέχρι σήμερα ταινία του διασκεύασε απευθείας Όστεν, αντλώντας από το Λαίδη Σούζαν, μια ιστορία σε επιστολική μορφή, με την Κέιτ Μπέκινσεϊλ στον κεντρικό ρόλο. Απολαυστική μεταφορά, από έναν δημιουργό που ξέρει από ειρωνεία, από διαπροσωπικές δυναμικές και από κανόνες και δομές που είναι ορατές μόνο στα άτομα που έχουν την άδεια να τα δουν.

Persuasion

Το τελευταίο ολοκληρωμένο βιβλίο της Όστεν έχει μεταφερθεί κι αυτό αρκετές φορές, αλλά η κατά κοινή ομολογία καλύτερη είναι η εκδοχή του 1995 με τον Κιάραν Χιντς και την Αμάντα Ρουτ. Ο σκηνοθέτης Ρότζερ Μισέλ (μετέπειτα του Νότινγκ Χιλ!) δημιούργησε ένα περιβάλλον εποχής που μοιάζει αρκετά πιο νατουραλιστικό σε σχέση με τα περισσότερα ακαδημαϊκά δράματα, ενώ ο σεναριογράφος Νικ Ντίαρ έγραψε ένα σενάριο που δε φοβήθηκε να προσθέσει λεπτομέρειες στην ιστορία, και εστιάζοντας ακόμα ευρύτερα σε ταξικούς διαχωρισμούς – κερδίζοντας κι ένα βραβείο BAFTA στην πορεία.

Κι ενώ το φιλμ γυρίστηκε αρχικά για την αγγλική τηλεόραση, η αναγνώριση που έλαβε του επέτρεψε να αποκτήσει μια μικρή έστω διανομή σε χώρες από τη Γαλλία ως τις ΗΠΑ, και προβλήθηκε σε κινηματογραφικά φεστιβάλ. Εξ ου και το συμπεριλαμβάνουμε σε αυτή την καθαρά κινηματογραφική λίστα σε αντίθεση με άλλα καθαρά τηλεοπτικά classics.

Περηφάνια & Προκατάληψη

Το αριστούργημα του Τζο Ράιτ με την Κίρα Νάιτλι και τον Μάθιου Μακφάντιεν, μια ταινία που καταφέρνει ταυτόχρονα να είναι πυκνή, δραματική, και ανάλαφρη σαν πούπουλο. Τι μαγεία κατάφερε να κάνει ο λατρεμένος σκηνοθέτης στο σκηνοθετικό ντεμπούτο του, πριν συνεχίσει γυρίζοντας μπόλικες από τις αγαπημένες μου ταινίες των τελευταίων 20 χρόνων. Δε νομίζω πως θα φανεί ιερόσυλο αν δηλώσω μετά βεβαιότητας πως αυτή είναι η κορυφαία μεταφορά Όστεν στη μεγάλη οθόνη. (Η ταινία στριμάρει αυτή τη στιγμή στο Cinobo, το οποίο by the way κάνει αυτές τις μέρες κι ένα αφιέρωμα στην Τζέιν Όστεν με ταινίες και σειρές, με αφορμή την επέτειο αυτή των 250 χρόνων.)

Το Ημερολόγιο της Μπρίτζετ Τζόουνς

Παραμένουμε τώρα στην ‘περηφάνια & προκατάληψη’ ενότητα, για άλλη μια κλασική περίπτωση μοντέρνας διασκευής. Ή, στην συγκεκριμένη περίπτωση, περισσότερο μια ελεύθερη επιρροή, παρά ακριβής μεταφορά –όπως στην ταινία που ακολουθεί αμέσως μετά στη λίστα.

Τι να πούμε τώρα για ένα από τα απόλυτα classics της σύγχρονης κινηματογραφικής ρομαντικής κομεντί; Κλασικός ρόλος για τη Ρενέ Ζελβέγκερ, απολαυστικό καστ δίπλα της οι Κόλιν Φερθ και Χιου Γκραντ (ξανά αυτός!), σε μια μεταφορά του ομώνυμου βιβλίου του ‘96 που με τη σειρά του ήταν εκείνο μια χαλαρή διασκευή του Περηφάνια & Προκατάληψη. Τον χαρακτήρα του Φερθ τον λένε κυριολεκτικά Ντάρσι!

Fire Island

Το Περηφάνια & Προκατάληψη διαβασμένο ως ένα ορμητικό, σύγχρονο γκέι ρομάντζο, σε μια από τις πιο συναρπαστικές περιπτώσεις διασκευής εδώ και χρόνια. Είδα αυτή την ταινία για πρώτη φορά back to back με το φιλμ του Τζο Ράιτ κι είναι φοβερό να βλέπεις πως πραγματικά κάθε beat της ιστορίας μεταφέρεται σε ένα τόσο ριζικά διαφορετικό σκηνικό – που όμως υπακούει ακόμα κι αυτό στις ίδιες, φαινομενικά αιώνιες, συμβάσεις εξουσίας, ελίτ και προσωπικής απελευθέρωσης, όσο και εκείνες που η Όστεν έγραφε 200+ χρόνια πριν.

Μια φανταστική ταινία, γυρισμένη από τον Άντριου Αν (που, έτσι για να δέσουν όλα έτσι γλυκά, γύρισε φέτος ένα ριμέικ του Γαμήλιου Πάρτι του Ανγκ Λι) σε σενάριο του Τζόελ Κιμ Μπούστερ που επίσης πρωταγωνιστεί – μια αληθινή σύγχρονη Έμμα Τόμσον. (Αν δεν το έχετε δει, στριμάρει στο Disney+.)

Το Fire Island μάλιστα δεν είναι ο μοναδικός αντισυμβατικός εκμοντερνισμός του συγκεκριμένου βιβλίου της Όστεν. Στην έκρηξη του YouTube στις αρχές των ‘10s, το Lizzie Bennet Diaries φαντάστηκε την πλοκή της ιστορίας μέσα από μια σειρά vlogs για τη σύγχρονη καθημερινότητα ενός νεαρού κοριτσιού, που μιλάει στους θεατές σε πρώτο πρόσωπο. Και έγινε η πρώτη web σειρά που κέρδισε βραβείο Έμμυ. Πόσο πιο ξεκάθαρα να φανεί ότι η Τζέιν Όστεν, απλά δεν έχει σύνορα;