ΜΠΙΕΝΑΛΕ ΤΗΣ ΓΑΖΑΣ: 5 ΕΡΓΑ ΠΟΥ ΔΕΙΧΝΟΥΝ ΠΩΣ Η ΤΕΧΝΗ ΑΝΘΙΖΕΙ ΜΕΣΑ ΣΤΑ ΕΡΕΙΠΙΑ

Στη Γάζα μαίνεται ένας αέναος κύκλος βίας, καταστροφής και γενοκτονίας. Οι κάτοικοι της, καθημερινά αντιμέτωποι με τη φρίκη του πολέμου, βρίσκονται σε μια συνεχιζόμενη μάχη όχι μόνο για την επιβίωση, αλλά και για τη διατήρηση της ανθρωπιάς τους. Η καταστροφή των υποδομών, η εξόντωση αθώων παιδιών και η συνεχής απειλή του θανάτου καθιστούν την περιοχή ένα σύμβολο της παγκόσμιας απάθειας. Ωστόσο, μέσα σε αυτόν τον ατελείωτο θρόισμα του τρόμου, η Τέχνη επιμένει να αναδύεται, αναφέροντας την αντίσταση και την ανθεκτικότητα της παλαιστινιακής ψυχής.

Από τις 18 Σεπτεμβρίου έως τις 4 Νοεμβρίου 2025, το Λόφος art project φιλοξενεί την έκθεση «Στη ζώνη του πυρός. Θαύματα μέσα στα ερείπια- Η Μπιενάλε της Γάζας, Το Ελληνικό Περίπτερο», με έργα καλλιτεχνών που ζουν και εργάζονται στη Γάζα εν μέσω της γενοκτονίας ή κατάγονται από αυτή.

Η έκθεση, σε επιμέλεια των Φαίης Τζανετουλάκου και Δημήτρη Σαραφιανού, αναδεικνύει την ανθεκτικότητα της παλαιστινιακής τέχνης και τονίζει τον καθοριστικό ρόλο της στην ανοικοδόμηση της πολιτιστικής ταυτότητας της Παλαιστίνης, αποτελώντας μια συγκλονιστική απάντηση στη συνεχιζόμενη βία και καταστροφή.

Ο Λόφος αποτελεί το ελληνικό περίπτερο της «Μπιενάλε της Γάζας», που αποτελείται από 14 περίπτερα ανά τον κόσμο. Από τον Απρίλιο του 2024, καλλιτέχνες από τη Γάζα άρχισαν να συγκεντρώνονται σε ένα ενιαίο συλλογικό πρόγραμμα, αναζητώντας τρόπους για να χρησιμοποιήσουν την τέχνη, έτσι ώστε να αντισταθούν και να επιβιώσουν στη γενοκτονία. Η οργάνωσή της στηρίζεται στην ομάδα καλλιτεχνών και επιμελητών της Γάζας και του Απαγορευμένου Μουσείου του Λόφου Al Risan της Παλαιστίνης.

Στην έκθεση συμμετέχουν καλλιτέχνες όπως οι Ahmed Adnan, Alaa Abu Saif, Khaled Hussein, Yasmeen Al Daya, και πολλοί άλλοι, οι οποίοι δημιουργούν εν μέσω ενός κόσμου που αρνείται να τους παραδώσει το μέλλον. Ο τίτλος της έκθεσης «Στη ζώνη του πυρός. Θαύματα μέσα στα ερείπια- Η Μπιενάλε της Γάζας, Το Ελληνικό Περίπτερο», αποτελεί κάλεσμα για δράση, αναγνωρίζοντας τον ανείπωτο πόνο και το τραύμα του παλαιστινιακού λαού.

Σε αυτό το σκηνικό βίας, καταστροφής και απάθειας, θα διερευνηθεί η σημασία της δημιουργίας τέχνης υπό τις πιο ακραίες συνθήκες, θέτοντας βαθιά ερωτήματα: Τι σημαίνει να δημιουργείς τέχνη όταν ολόκληρες κοινότητες εξαφανίζονται; Τι αποκαλύπτουν οι δολοφονίες καλλιτεχνών και η καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάς για τον κόσμο, στον οποίο ζούμε; Και, το πιο σημαντικό, πώς η τέχνη προσφέρει ελπίδα σε μια εποχή απαράμιλλης δυστυχίας;

Τα έργα που παρουσιάζονται έχουν δημιουργηθεί εν μέσω γενοκτονίας, από καλλιτέχνες που έχουν γίνει μάρτυρες ό,τι χειρότερου είναι ικανή να κάνει η ανθρωπότητα. Αψηφώντας όλες τις προκλήσεις, οι καλλιτέχνες στη Γάζα συνέχισαν να εργάζονται, αντιμετωπίζοντας αδιανόητες δυσκολίες και δημιούργησαν έργα που μας υπενθυμίζουν ότι η τέχνη είναι απαραίτητη για τη ζωή και την επιβίωσή μας ως είδος. 

Συμμετέχουν οι καλλιτέχνες: Ahmed Adnan, Ahmad Aladawi, Ahmad Muhanna, Alaa Abu Saif, Alaà Al Shawa, Ashraf Sahwiel, Aya Juha, Bassel Aklouk, Diana Alhosary, Emad Badwan, Fadel Tafesh, Hala Eid Alnaji, Jehad Jarbou, Ghanem Al Den, Ibrahim Al Sultan, Khaled Hussein, Lamis Dajani Shawwa, Liza Madi, Maisara Baroud, Mary Ann Jaraisy, Maysa Yousef, Motaz Naim, Osama Naqqa Hussein, Rasha Alrayes, Ruba Mahmoud Hassan, Ola Al Sharif, Sohail Salem, Yasmeen Al Daya, Yahya Alsholy, Yara Zuhod

Στο πλαίσιο της έκθεσης, το Σάββατο 20 Σεπτεμβρίου στις 19:00 θα πραγματοποιηθεί εκδήλωση-συζήτηση παρουσία καλλιτεχνών που συμμετέχουν στην έκθεση, αλλά και σύνδεση με τα εγκαίνια του Τουρκικού Περίπτερου της Μπιενάλε της Γάζας, μέρους της Διεθνούς Μπιενάλε της Κωνσταντινούπολης – γιατί η Γάζα ρίχνει γέφυρες μεταξύ όλων εκείνων που ακόμα πιστεύουν στην αξία της ανθρωπιάς.

Εμείς επιλέξαμε και σας παρουσιάζουμε πέντε από τα έργα και την ιστορία τους:

Ahmed Al-Adawi, “By Fire and Blood”
Δια Πυρός και Αίματος

Το έργο του Ahmed Al-Adawi, «Δια Πυρός και Αίματος», είναι μια οπτική κραυγή που αποτυπώνει την ανθρώπινη τραγωδία της Γάζας, εστιάζοντας στον πόνο, την απώλεια και την ανθεκτικότητα. Μέσα από ψηφιακές συνθέσεις, ο καλλιτέχνης αναπαριστά τη συλλογική σφαγή της περιοχής, μεταφέροντας τη βαθιά ανθρώπινη εμπειρία που η βία προσπαθεί να σβήσει. Τα έργα του εμπλέκουν τον θεατή στην πραγματικότητα της καθημερινής καταστροφής, χρησιμοποιώντας σύμβολα και εκφράσεις που αντανακλούν τη ζωή κάτω από τον βομβαρδισμό και την εξόντωση.

Ο Ahmed Al-Adawi, γεννημένος το 1983 στη Γάζα, διαμορφώθηκε καλλιτεχνικά στους προσφυγικούς καταυλισμούς, επηρεασμένος από τις επαναστατικές τοιχογραφίες και αφίσες που στόλιζαν τους τοίχους τους. Αν και ξεκίνησε με ταινίες κινουμένων σχεδίων για παιδιά και εφήβους, η καλλιτεχνική του πορεία επηρεάστηκε βαθιά από τον πόλεμο, οδηγώντας τον σε έναν συνδυασμό εξπρεσιονισμού και συμβολισμού. Η τέχνη του δεν είναι απλώς αισθητική, αλλά ένα μέσο αντίστασης και συλλογικής μνήμης, με την πεποίθηση ότι η ανθρωπότητα και η καλλιτεχνική έκφραση είναι θεμελιώδη για το μέλλον της Παλαιστίνης.

Ahmad Muhanna (Deir Al-Balah 1984-), Devoid of Hope
Χωρίς Ελπίδα

Το έργο του Ahmad Muhanna, «Χωρίς Ελπίδα», είναι μια ειλικρινής και δυναμική καταγραφή της καθημερινότητας μέσα στην κόλαση του πολέμου. Εργάζονταν σε τοπικά ιδρύματα, χρησιμοποιώντας την τέχνη για ψυχοθεραπεία. Ωστόσο, λόγω του πολέμου, η τέχνη του μετατράπηκε σε κραυγή απόγνωσης και αντίστασης. Ο τίτλος του έργου του αναφέρεται στη μετάβαση από την ελπίδα στη σκοτεινή πραγματικότητα της Γάζας, με τις σκηνές που αποτυπώνει να αφορούν την καθημερινή ζωή του πολέμου: τις ουρές για νερό και φαγητό, τη λιμοκτονία, τη γενοκτονία, και τον εκτοπισμό των ανθρώπων.

Οι καλλιτεχνικές του δημιουργίες αποτυπώνουν αυτές τις φρικτές εικόνες σε κουτιά διεθνούς βοήθειας, που έλαβαν συμβολική σημασία μέσα από τον πόλεμο. “Είναι ευθύνη του καλλιτέχνη, που ζει υπό τέτοιες συνθήκες, να καταγράφει την καθημερινή ζωή του πολέμου και να εκφράζει τα βάσανα των ανθρώπων, στέλνοντας ένα μήνυμα σε όλα τα έθνη ότι υπάρχει ένας αθώος λαός που υπομένει όλα όσα του συμβαίνουν. Καθώς άρχισα να καταγράφω αυτά τα γεγονότα, άρχισα να σχεδιάζω σε κούτες διεθνούς βοήθειας. Αυτό έγινε ένα φιλοσοφικό καλλιτεχνικό θέμα, δείχνοντας πώς αυτά τα κουτιά, που δεν είχαμε γνωρίσει ποτέ πριν, έγιναν οικεία μέσα από τον πόλεμο. Ζωγράφισα σκηνές πολέμου και την καθημερινή ζωή πάνω τους. Λόγω της έλλειψης καλλιτεχνικών υλικών, σχεδίαζα επίσης σε χαρτί από βιβλία και περιοδικά, χρησιμοποιώντας απλά υλικά όπως κάρβουνο και υπολείμματα καφέ” σημειώνει ο ίδιος.

laa Abu Saif, “IF I DO NOT BURN, AND YOU DO NOT BURN, WHO WILL BURN TO LIGHT THE WAY?”
Αν δεν καώ εγώ, αν δεν καείς εσύ, πώς θα γενούνε τα σκοτάδια φως …

 

Ο Alaa Abu Saif γεννήθηκε στο Khan Younis και αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο Al-Aqsa με πτυχίο στις Καλές Τέχνες. Είναι καθηγητής καλλιτεχνικών μαθημάτων με 15 χρόνια εμπειρίας στον τομέα της εκπαίδευσης, εκπαιδευτής σε διάφορα μαθήματα εικαστικών τεχνών για αρκετά χρόνια και ενεργός συντονιστής σε αρκετές καλοκαιρινές κατασκηνώσεις.

Το έργο του αποτυπώνει την αίσθηση της απελπισίας και της επιβίωσης μέσα από την καθημερινότητα του πολέμου. Η εικόνα του σπίρτου, που ανάβει για λίγο και σβήνει, γίνεται ισχυρό σύμβολο της ανθρώπινης ύπαρξης και της αναγέννησης παρά την καταστροφή. Ο καλλιτέχνης, ζώντας στη Γάζα, έχει βιώσει την καταστροφή του σπιτιού και της οικογένειάς του, αλλά συνεχίζει να δημιουργεί, μετατρέποντας τη σκηνή του σε καταφύγιο και στούντιο.

““Τα σπίρτα ξεχωρίζουν ως ένα ισχυρό σύμβολο της ανθρώπινης ύπαρξης και της τελικής της παρακμής. Ένα σπίρτο ανάβει για ένα σύντομο χρονικό διάστημα, μόνο και μόνο για να καταλήξει σε στάχτη – όπως ακριβώς και η ανθρώπινη ζωή. Αλλά, παρά τη φθορά του σπίρτου, έχει τη δυνατότητα να αναφλεγεί ξανά. Αυτή η πιθανότητα συμβολίζει την ελπίδα και την ανανέωση, αντιπροσωπεύοντας την ανθρώπινη ικανότητα να ξεπερνά τις δυσκολίες και να ξεκινά από την αρχή.
Όσο ζω στη Γάζα, έχω επιβιώσει από αρκετούς πολέμους. Μετά από κάθε καταστροφή, τα χρώματα και οι χώροι χάνουν τη μοναδικότητα και τη ζεστασιά τους και μεταμορφώνονται σε έναν γκρίζο δημόσιο χώρο, όπου λαμβάνουν χώρα προσπάθειες καταστολής, κατεδάφισης και κατάσχεσης της ύπαρξης και των αναμνήσεών μας. Το μέλλον, ωστόσο, εξακολουθεί να υπάρχει” εξομολογείται.

Bassel Aklouk, The Rose of Gaza
Το Ρόδο της Γάζας

Ο Bassel Aklouk, Παλαιστίνιος καλλιτέχνης από τη Γάζα, βίωσε την καταστροφή όλων των έργων του κατά τη διάρκεια του πολέμου, όταν όλα τα έργα της ζωής του καταστράφηκαν. Αφότου κατάφερε να φύγει για το Κάιρο, πέρασε μήνες χωρίς να μπορεί να βρει τη δύναμη να ξαναρχίσει. Η απώλεια των έργων του τον οδήγησε να στρέψει την προσοχή του στην έρευνα, αναζητώντας τη διαχρονικότητα της τέχνης και τον ρόλο της στην παγκόσμια επικοινωνία. Μέσα από αυτή τη διαδικασία, δημιούργησε μια σειρά έργων που μιλούν για τη δύναμη της αντίστασης και την ανάγκη επιβίωσης του παλαιστινιακού λαού, ακόμη και σε συνθήκες αφόρητης καταστροφής.

Η τέχνη του Aklouk αναδεικνύει την αντίσταση στη γενοκτονία, τη σημασία της ελπίδας και της ελευθερίας, και την ανάγκη να μιλήσει η Παλαιστίνη στον κόσμο. Αντιμετωπίζοντας την καταστροφή, το έργο του μεταφέρει την αποφασιστικότητα του να συνεχίσει τη ζωή του και να επιστρέψει στη Γάζα, ακόμα κι αν το μέλλον παραμένει αβέβαιο.

Με τα δικά του λόγια: «Λάβαμε προειδοποιητικά μηνύματα από το στρατό του Ισραήλ που μας έλεγαν ότι έπρεπε να εγκαταλείψουμε αμέσως την πόλη της Γάζας, και σε λίγο ξεκίνησαν οι βομβαρδισμοί από τα ισραηλινά πολεμικά αεροσκάφη. Δεν ήθελα να φύγω, ειδικά επειδή είχα ζήσει όλους τους προηγούμενους πολέμους της Γάζας, αλλά ο πόλεμος της 7ης Οκτωβρίου 2023 δεν μοιάζει με κανέναν άλλο πόλεμο στη σύγχρονη εποχή.

Μετά από μια μακρά διαμάχη με την οικογένειά μου, ο βάναυσος βομβαρδισμός πλησίαζε όλο και πιο κοντά και αναγκάστηκα – μαζί με τη σύζυγό μου και την οικογένειά μου – να εγκαταλείψουμε τα σπίτια μας μόνο με τα ρούχα που φορούσαμε και μερικά χαρτιά. Κατευθυνθήκαμε προς το Ντέιρ Αλ-Μπαλάχ στη μέση της Λωρίδας της Γάζας και εκτοπιστήκαμε εκεί σε περισσότερα από ένα μέρη. Εκεί έμαθα ότι το σπίτι μου, τα σπίτια της οικογένειάς μου, το στούντιό μου, οι πίνακές που δημιούργησα σε διάστημα τριάντα ετών, τα αγαπημένα μου αναμνηστικά και η γη μου – της οποίας την τύχη ακόμα δεν γνωρίζω – όλα βομβαρδίστηκαν και καταστράφηκαν.
Αλλά οι βομβαρδισμοί, η καταστροφή και η πείνα μας ακολουθούσαν παντού στη Γάζα, μπροστά στα μάτια του κόσμου (κοντινού και μακρινού), χωρίς να κουνήσει κανείς ούτε το δαχτυλάκι του. 

Πήγαμε στην Αίγυπτο με εξαιρετική δυσκολία και περίπλοκο συντονισμό, φτάνοντας στο Κάιρο ως εκτοπισμένοι, αλλά χωρίς να λάβουμε προσωρινή διαμονή από το κράτος. Η Γάζα αντιστέκεται μόνη της στην καταπίεση και φαίνεται ότι η κατάρα του πολέμου μας ακολουθεί, τον λαό της Γάζας, και ο κόσμος μας πολιορκεί, είτε εντός, είτε εκτός Γάζας.
Ήμουν σε κατάθλιψη τους πρώτους μήνες της παραμονής μου στην Αίγυπτο, μη γνωρίζοντας αν θα επέστρεφα στη ζωγραφική αφού έχασα όλα τα έργα τέχνης μου στη Γάζα. Αλλά το ταξίδι της ζωής συνεχίζεται και αποφάσισα να ξαναγεννηθώ. Δεν ξέρω πόσο καιρό θα μείνω στην Αίγυπτο ή αν θα πάω σε άλλη χώρα πριν επιστρέψω στη Γάζα…
Αγαπώ την πατρίδα μου και ταξιδεύει μαζί μου όπου κι αν πάω, ώστε να μπορώ να μεταφέρω το μήνυμά της μέσω των εικαστικών μου έργων στον κόσμο, με την ελπίδα να επιστρέψω και να ξαναχτίσω τη ζωή μου.
Η πατρίδα μου, η Παλαιστίνη, βρίσκεται υπό ισραηλινή κατοχή, αλλά μια μέρα θα απελευθερωθεί και τα δικαιώματα θα επιστρέψουν στους νόμιμους ιδιοκτήτες τους, αν θέλει ο Θεός. Δεν ξέρουμε πού θα μας οδηγήσει το ταξίδι της μοίρας, αλλά θα συνεχιστεί μέχρι τον τελευταίο σταθμό της ζωής μας, και δεν ξέρουμε πού θα είναι αυτός — αλλά ο Θεός ξέρει…”

Fadel Tafesh, Steadfast as an Olive Tree
Σταθερή σαν Ελιά

Το έργο του Fadel Tafesh επικεντρώνεται στην υπομονή και την αντοχή της Παλαιστίνιας μητέρας, που αποδεικνύει τη δύναμη και την ανθεκτικότητα της, ακόμη και στις πιο φρικτές συνθήκες. Μέσα από την εμπειρία του και τις φρικαλεότητες της γενοκτονίας, ο Tafesh αναδεικνύει τις μητέρες που, παρά τον πόνο και την απώλεια, παραμένουν στέρεες, σαν την ελιά. Όπως λέει ο ίδιος: «Χθες είδα ένα παιδί κομμένο στη μέση. Είδα τη μητέρα εκεί, τόσο ήρεμη και τόσο υπομονετική – σηκώθηκαν οι τρίχες μου… ‘Τα παιδιά μου είναι για την Παλαιστίνη’ είπε, ‘για την πατρίδα’. Έχω ακούσει άλλες μητέρες να κλαίνε και να τραγουδούν σαν να γιορτάζουν. Δεν νομίζω ότι άλλες μητέρες στον κόσμο το κάνουν αυτό».

Ο Fadel Tafesh, γεννημένος το 1995 στη Γάζα, είναι καλλιτέχνης και δημιουργός πολυμέσων. Από την ηλικία των τεσσάρων ετών, η γιαγιά του αναγνώρισε το ταλέντο του και τον ενθάρρυνε να παρακολουθήσει μαθήματα στο Κέντρο για το Παιδί Αλ-Κατάν. Η πρώτη του ατομική έκθεση πραγματοποιήθηκε στο ίδιο κέντρο, και από τότε έχει δημιουργήσει έργα που συνδυάζουν τέχνη και κοινωνικό μήνυμα, όπως το γλυπτό με τις 500 βελόνες ραψίματος με την ένδειξη «ελπίδα». Έχει συμμετάσχει σε πολλές εκθέσεις και διαγωνισμούς, αποσπώντας σημαντικές διακρίσεις, όπως την τρίτη θέση στον διαγωνισμό για την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας και την πρώτη θέση στον διαγωνισμό Threads of Memory.