ΜΠΗΚΑΜΕ ΣΕ ΠΥΡΗΝΙΚΟ ΚΑΤΑΦΥΓΙΟ ΣΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΥΟΡΚΗΣ

Περπατώντας στο ΜΟΜΑ της Νέας Υόρκης ανάμεσα σε εκθέματα σύγχρονης τέχνης και διάσημους πίνακες του Βαν Γκογκ, του Πικάσο, του Ρόθκο, της Φρίντα Κάλο, του Σαλβαντόρ Νταλί, του Φράνσις Μπέικον και πολλών άλλων, βρέθηκα μπροστά σε μια πινακίδα που υπεδείκνυε την είσοδο σε καταφύγιο από πυρηνικές εκρήξεις ή ατυχήματα.

Δυστοπικό πολύ σαν εικόνα. Δε γίνεται να μην πάει ο νους σου σε όσα βιώνουμε σήμερα όπου ο πλανήτης μοιάζει να στέκεται στα πρόθυρα ενός νέου παγκοσμίου πολέμου. 

Ο λόγος για το έργο “Government Approved Home Fallout Shelter Snack Bar” του Michael Smith που δημιουργήθηκε το 1983, όμως οι θεματικές του –η αίσθηση της απειλής, η ανάγκη για επιβίωση και η ανθρώπινη αδυναμία μπροστά στην πυρηνική καταστροφή– αποκτούν εντελώς νέο νόημα στην τρέχουσα πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα.

Σήμερα, καθώς παρακολουθούμε τα τεκταινόμενα στη Μέση Ανατολή, με το Ιράν και το Ισραήλ να είναι σε μια συνεχώς αυξανόμενη σύγκρουση, και με την πολιτική του Τραμπ να στοχεύει στα πυρηνικά όπλα, το έργο του Smith γίνεται απελπιστικά επίκαιρο.

“Government Approved Home Fallout Shelter Snack Bar” – Η εγκατάσταση

Η εγκατάσταση του Smith, η οποία έχει εκτεθεί σε μεγάλα μουσεία όπως το Blanton Museum of Art και το Institute of Contemporary Art Philadelphia, και τώρα στο MoMA, βασίζεται σε ένα πραγματικό σχέδιο του αμερικανικού κράτους, το οποίο εκδόθηκε το 1980 από τη FEMA (Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Διαχείρισης Εκτάκτων Καταστάσεων), που πρότεινε την κατασκευή καταφυγίων πυρηνικής επιθέσεως σε υπόγεια σπίτια.

Ωστόσο, το ιδιαίτερο στοιχείο της πρότασης ήταν ότι το καταφύγιο αυτό θα λειτουργούσε και ως σνακ μπαρ για να εξασφαλίσει στους κατοίκους του κάποια μορφή άνεσης κατά τη διάρκεια της επερχόμενης καταστροφής.

Στην εγκατάσταση του Michael Smith, ο ήρωας του έργου, ο Mike, ο οποίος αντικατοπτρίζει τη αμερικανική μεσαία τάξη, προσπαθεί να προετοιμαστεί για το αδιανόητο, χτίζοντας το καταφύγιό του στο υπόγειο του σπιτιού του. Το καταφύγιο του είναι γεμάτο με τα «κρακεράκια επιβίωσης», κονσέρβες, παιχνίδια, ποτά και ακόμα και μουσική, στοιχεία που σκοπό έχουν να προσφέρουν κάποια αίσθηση κανονικότητας και αναψυχής σε έναν κόσμο που απειλείται από πυρηνική καταστροφή.

Αυτό το παράδοξο τοπίο, το οποίο συνδυάζει την ανάγκη για επιβίωση με την επιθυμία για διασκέδαση, υπογραμμίζει την αστεία και ταυτόχρονα τραγική αντίφαση της ανθρώπινης φύσης: την τάση να επιδιώκουμε την άνεση και την ψυχαγωγία, ακόμα και όταν το τέλος φαίνεται αναπόφευκτο.

Αυτό το έργο περιλαμβάνει επίσης ένα βιντεοπαιχνίδι, το οποίο έχει τον Mike να μεταφέρει μπλοκ σκυροδέματος κάτω από τις σκάλες, προσπαθώντας να ολοκληρώσει το καταφύγιό του προτού «πέσει το μεγάλο» – μία μεταφορά για τον πυρηνικό πόλεμο. Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο εδώ είναι ότι το παιχνίδι είναι προγραμματισμένο να είναι αδύνατο να κερδηθεί. Η αποτυχία είναι προδιαγεγραμμένη, κάτι που αναδεικνύει την αδυναμία της ανθρώπινης προσπάθειας να αποτρέψει μια καταστροφή που μοιάζει αναπόφευκτη.

Μια έντονη, ειρωνική αποτύπωση του σήμερα

Το έργο του Michael Smith δεν είναι απλώς μια καλλιτεχνική εγκατάσταση που σατιρίζει τη μεσοαστική αμερικανική ζωή. Είναι μια έντονη, ειρωνική αποτύπωση της αδυναμίας της κοινωνίας μας να αντιμετωπίσει πραγματικούς κινδύνους, ενώ ταυτόχρονα προσπαθεί να διατηρήσει τις παραδόσεις της ευημερίας και της αναψυχής. Η εγκατάσταση, με το χιούμορ και την υπερβολή της, σατιρίζει την κοινωνία της επιβίωσης και την παραλογικότητα της αναψυχής υπό τη δαμόκλειο σπάθη του πυρηνικού κινδύνου.

Ο πλανήτης μοιάζει να είναι πιο κοντά από ποτέ στην απειλή μιας πυρηνικής σύγκρουσης, και το καταφύγιο του Mike φαίνεται να αντανακλά την αίσθηση του φόβου και της αδυναμίας του να επηρεάσει τις παγκόσμιες δυνάμεις. Το έργο αυτό μας υπενθυμίζει την παγκόσμια ανασφάλεια, την αδυναμία μας να ελέγξουμε το μέλλον και την παράλογη μας ανάγκη να συνεχίσουμε να ζούμε τη ζωή μας υπό την απειλή της ολοκληρωτικής καταστροφής. Γεμάτο ειρωνεία, χιούμορ και οξυδέρκεια, αναδεικνύει αυτή την τραγική ανθρώπινη αντίφαση με τρόπο που συνεχίζει να μας μιλάει ακόμα και σήμερα.