EΙΔΑΜΕ ΤΟ CLEANSED – ΛΟΥΛΗΣ, ΜΗΝΑ, ΚΑΠΟΥΡΑΝΗΣ ΓΥΜΝΟΙ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΑΓΑΠΗ

Δεν έγραφε για να σοκάρει. Έγραφε γιατί πίστευε πως, αν το θέατρο δεν τολμά να κοιτάξει κατάματα τον πόνο, την αγάπη και την απόλυτη έκθεση του ανθρώπου, τότε απλώς “διακοσμεί” την πραγματικότητα. Ο λόγος για τη Σάρα Κέιν, μία από τις πιο καθοριστικές και αμφιλεγόμενες μορφές του σύγχρονου ευρωπαϊκού θεάτρου που συνδέθηκε με το in-yer-face theatre, καθώς τα έργα της χρησιμοποιούν την υπέρμετρη βία, τη σιωπή και την αποδόμηση της γλώσσας για να μιλήσουν για την αγάπη, την απώλεια, την κατάθλιψη, την εξουσία και την ανάγκη για σύνδεση.

Γραμμένο το 1998, λίγο πριν την αυτοκτονία της, το Cleansed δεν θεωρείται τυχαία το πιο «δύσκολο», το πιο ακραίο και ταυτόχρονα το πιο τρυφερό έργο της: πρόκειται για ένα θεατρικό σύμπαν όπου το σώμα γίνεται πεδίο βασανισμού, αλλά και ο τελευταίος τόπος όπου η αγάπη επιμένει. Ένα έργο που δεν ζητά κατανόηση, αλλά αντοχή και δεν προσφέρει παρηγοριά, παρά μόνο την ωμή αλήθεια της ανθρώπινης ανάγκης για σύνδεση.

Σ’ ένα πανεπιστημιακό ίδρυμα που μοιάζει περισσότερο με μηχανισμό ελέγχου παρά με χώρο γνώσης, ο Τίνκερ ασκεί απόλυτη εξουσία πάνω σε έξι ανθρώπους που παλεύουν να ορίσουν ποιοι είναι, τι επιθυμούν και αν δικαιούνται να αγαπούν και να αγαπιουνται. Κάτω από το βλέμμα του, οι ζωές τους μετατρέπονται σε πεδία δοκιμασίας.

Ο Γκράχαμ αναζητά τον θάνατο ως διέξοδο, η Γκρέις ψάχνει απεγνωσμένα τον χαμένο αδελφό της και φτάνει να θέλει ακόμη και να μεταμορφωθεί σε εκείνον, ο Καρλ διεκδικεί την απόλυτη δέσμευση στην αγάπη, ο Ροντ παλεύει για ανεξαρτησία, ο Ρόμπιν προσπαθεί να σωπάσει τη φωνή που τον καταδιώκει, ενώ η Γυναίκα αναζητά κάποιον να τη «σώσει», να την “καθαρίσει” και να της υποσχεθεί μια νέα αρχή.

Όλοι τους κινούνται μέσα σε μια κοινωνία αφυδατωμένη από τρυφερότητα, που επιδιώκει να “καθαρίσει” τα σώματα και τις επιθυμίες από ό,τι θεωρεί απαγορευμένο ή παρεκκλίνον. Η αγάπη, η διαφορετικότητα και η ανάγκη για αποδοχή μετατρέπονται σε αδικήματα. Ο Τίνκερ, ως διαχειριστής και δήμιος, τους υποβάλλει –και υποβάλλει τον ίδιο του τον εαυτό– σε ακραίες δοκιμασίες, άλλοτε στο όνομα της εξιλέωσης και άλλοτε ως πράξη τιμωρίας. Και το ερώτημα παραμένει ανοιχτό: πρόκειται για μια διαδικασία “κάθαρσης” ή για την πιο βίαιη μορφή ελέγχου;

Το σώμα ως πολιτικό πεδίο

Στο έργο αυτό το σώμα δεν είναι απλώς φορέας πόνου. Είναι θα λέγαμε το ίδιο το κείμενο. Ακρωτηριασμοί, εξαναγκασμοί, βιασμοί, σωματικές μεταμορφώσεις δεν λειτουργούν μεταφορικά, αλλά κυριολεκτικά: η εξουσία γράφεται πάνω στο σώμα και μπροστά στα μάτια του θεατή. Η Σάρα Κέιν δείχνει με τρόπο σχεδόν νατουραλιστικό πώς τα συστήματα –κρατικά, πατριαρχικά, κανονιστικά– επιδιώκουν να “καθαρίσουν” την απόκλιση, τη διαφορετικότητα, την επιθυμία.

Κι όμως, μέσα σε αυτή την ακραία συνθήκη, η αγάπη επιμένει. Ο έρωτας των ομόφυλων ζευγαριών, η αδελφική σχέση, η επιθυμία να γίνεις ο άλλος –κυριολεκτικά και μεταφορικά– παρουσιάζονται όχι ως ρομαντικά ιδεώδη, αλλά ως πράξεις αντίστασης. Η αγάπη στο Cleansed μπορεί να μην σώζει, αλλά δεν εξαφανίζεται.

Μια γροθιά στο στομάχι που μιλά για αγάπη

Η παράσταση που σκηνοθετεί ο Δημήτρης Καραντζάς δεν σου ζητά ούτε να καταλάβεις ούτε να συμφωνήσεις. Ακολουθεί κατά γράμμα το έργο και αρνείται κάθε συμβατική αφηγηματική λογική. Δεν υπάρχει γραμμικός χρόνος, ρεαλισμός ή ασφαλής απόσταση ανάμεσα στον θεατή και τη σκηνή. Υπάρχει μόνο ένα κλειστό σύστημα εξουσίας –ένα ίδρυμα που λειτουργεί σαν στρατόπεδο συγκέντρωσης– και άνθρωποι που προσπαθούν να αγαπήσουν μέσα σε αυτό.

Η σκηνοθετική του οπτική σε αρπάζει kai σου θυμίζει κάτι που προσπαθούμε συστηματικά να ξεχάσουμε: ότι η αγάπη, όταν είναι αληθινή, πονάει. Και ότι η βία δεν είναι εξαίρεση, αλλά δομικό στοιχείο των κόσμων που εμείς φτιάχνουμε.

Ο Καραντζάς δεν “μαλακώνει” τη Σάρα Κέιν. Την αφήνει να λειτουργήσει όπως πρέπει: ως γροθιά στο στομάχι, ως κραυγή αγάπης μέσα σε έναν μηχανισμό συντριβής σωμάτων και επιθυμιών. Γι΄αυτό και το “Cleansed” του δεν είναι αισθητικό γεγονός, μοιάζει πολιτική πράξη εμποτισμένη με βαθύ συναίσθημα.

Cleansed – Οι ερμηνείες

7 ηθοποιοί, 7 φωνές -εκφάνσεις του ίδιου υπαρξιακού αδιεξόδου- συνθέτουν μια πανανθρώπινη κραυγή που αναζητά την Κάθαρση. Μοιάζει με τον πίνακα του Μουνκ, η “Κραυγή“.
Ο Χρήστος Λούλης, στον ρόλο του Τίνκερ, δίνει μια ανατριχιαστική ερμηνεία που σε παγώνει και μόνο στη θέασή της. Όχι επειδή κραυγάζει ή υπερβάλλει, αλλά ακριβώς επειδή είναι ψύχραιμος. Ο Tinker, φιγούρα-εξουσία και δήμιος, ελέγχει τα σώματα και τις επιθυμίες των ηρώων, μετατρέποντας την αγάπη σε αντικείμενο τιμωρίας.  Η Σάρα Κέιν εξάλλου δεν ενδιαφέρεται να εξηγήσει γιατί υπάρχει αυτή η εξουσία του, την αντιμετωπίζει ως δεδομένο, όπως ακριβώς βιώνεται και στον πραγματικό κόσμο. Αυτό που τη συγκλονίζει είναι τι απομένει όταν τα πάντα αφαιρούνται.
Ο Τίνκερ του Χρήστου Λούλη δεν είναι τέρας, είναι το ίδιο το σύστημα, η εξουσία που λειτουργεί χωρίς συναίσθημα, χωρίς ηθικό δίλημμα, χωρίς καμία ανάγκη να δικαιολογηθεί.

Απέναντί του, η Μαίρη Μηνά ως Γκρέις είναι σπαρακτική, σαν ένα σώμα που διαλύεται και ανασυντίθεται μέσα από την απώλεια, τη μνήμη και την επιθυμία να γίνει “ο άλλος” για να αντέξει. Η ερμηνεία της είναι ωμή, εκτεθειμένη, χωρίς προστατευτικά φίλτρα και συγκλονίζει.
Ο Δημήτρης Καπουράνης, ως Γκράχαμ, φέρει μια εύθραυστη ένταση που λειτουργεί σαν εσωτερικό ρήγμα στην παράσταση.
Το γκέι ζευγάρι του Καρλ (Νικολάκης Ζεγκίνογλου) και του Ρόμπιν (Θανάσης Ραφτόπουλος) συγκροτεί έναν από τους πιο σκληρούς πυρήνες του έργου: η αγάπη τους δεν εξιδανικεύεται, βασανίζεται. Και ακριβώς γι’ αυτό επιμένει.
Η Νατάσα Εξηνταβελώνη και ο Γιώργος Ζυγούρης συμπληρώνουν έναν θίασο που δεν “παίζει” χαρακτήρες, αλλά κουβαλά πάνω του το βάρος μιας συλλογικής συντριβής.

Cleansed- Το σκηνικό ως μηχανισμός βίας και η μουσική

Το σκηνικό της Εύας Μανιδάκη είναι δουλεμένο στην λεπτομέρεια και λειτουργεί σαν ένας ζωντανός μηχανισμός εξουσίας που αποκαλύπτεται σταδιακά: πανέμορφο και ταυτόχρονα τρομακτικό, απόκοσμο, ψυχρό, με κρυφές ομορφιές που σε ξεγελούν πριν σε καταπιούν. Κάθε του επίπεδο, κάθε του άνοιγμα, λειτουργεί σαν παγίδα. Δεν φιλοξενεί απλώς τα σώματα, τα ορίζει. Είναι από εκείνα τα σκηνικά που δεν θα μπορούσαν να υπάρξουν αλλού. Που δεν υπηρετούν απλώς τη σκηνοθεσία, αλλά συνομιλούν μαζί της ισότιμα.

Το μουσικό ηχοτοπίο του Γιώργου Ραμαντάνη λειτουργεί όχι ως απλή υπόκρουση, αλλά ως ενεργό δραματουργικό στοιχείο της παράστασης. Οι ήχοι του εισχωρούν υπόγεια στη δράση, χτίζοντας μια ατμόσφαιρα διαρκούς έντασης και απειλής, που άλλοτε κορυφώνεται και άλλοτε αποσύρεται, αφήνοντας χώρο στη σιωπή να γίνει εξίσου εκκωφαντική.

Σε κρίσιμες στιγμές, η μουσική μοιάζει να αναπνέει μαζί με τα σώματα των ηθοποιών, να συνομιλεί με τον πόνο και την επιθυμία τους, ενισχύοντας τη βιαιότητα, αλλά και την εύθραυστη τρυφερότητα που διαπερνά το έργο.

Συμπέρασμα

Το “Cleansed” του Δημήτρη Καραντζά δεν είναι μια παράσταση που “απολαμβάνεις”. Είναι μια παράσταση που αντέχεις. Και ακριβώς γι’ αυτό είναι απαραίτητη. Σε μια εποχή που η βία γίνεται εικόνα, στατιστική, τίτλος ειδήσεων, η Σάρα Κέιν –και εδώ ο Καραντζάς– μας αναγκάζει να την ξαναδούμε ως κάτι που αφορά το σώμα, την αγάπη, τη σχέση με τον άλλον.

Δεν φεύγεις από αυτή την παράσταση πιο ήρεμος. Φεύγεις πιο εκτεθειμένος. Και ίσως, για λίγο, πιο ειλικρινής. Γιατί το “Cleansed” δεν ρωτά αν αντέχεις να δεις τη βία, ρωτά αν αντέχεις να δεις την αγάπη, όταν αυτή δεν δίνει καμία υπόσχεση σωτηρίας.