ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΒΕΝΕΤΙΑΣ: ΤΟ ΣΩΜΑ ΚΑΙ Η ΜΝΗΜΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΡΙΑ ΕΝΤΥΠΩΣΙΑΚΑ IMMERSIVE ΕΡΓΑ

Σε ένα μικρό νησί, λίγες χεριές κολύμπι από το Λίντο, κάτι που μοιάζει εντυπωσιακά πολύ με το μέλλον συνυπάρχει με φαντάσματα από το παρελθόν.

Το Λαζαρέτο είναι σε ελάχιστη απόσταση από το Λίντο, ακριβώς πίσω από την τεράστια αίθουσα της Palabiennale, εκεί που κάθε χρόνο γίνονται οι προβολές κοινού για τις μεγαλύτερες πρεμιέρες της νέας κινηματογραφικής σεζόν. Πίσω, στον 15ο αιώνα, το Λαζαρέτο ήταν νησί-νοσοκομείο που λειτουργούσε κι ως χώρος καραντίνας και απομόνωσης για θύματα πανούκλας και λοιμώδεις νόσους.

Σήμερα είναι αφοσιωμένος χώρος στον οποίο παρουσιάζεται το Immersive τμήμα του φεστιβάλ Βενετίας κάθε χρόνο – έργα που συχνά στοχάζονται πάνω στο παρελθόν με μια τεχνολογική αιχμή του μέλλοντος. Αλλά και στα σώματα που είναι-και-δεν-είναι εκεί. Πάντα ένιωθα πως αυτή η συνύπαρξη μελλοντικών ονείρων και παρελθοντικών εφιαλτών δίνει σε αυτό το μέρος, που απέχει κυριολεκτικά μισό λεπτό με το βαπορέτο από το Λίντο, μια αληθινά μοναδική διάσταση.

Πάντα νιώθω την τρίχα μου να τεντώνεται όταν βρίσκομαι εκεί – και σίγουρα σε αυτό βοηθούν και τα ίδια τα έργα, τα οποία συχνά τεστάρουν την νοητική σου σύνδεση με το χώρο και με το σώμα. Χάρη στις immersive τεχνολογίες, βλέπεις πράγματα που δεν είναι εκεί, ακούς ήχους που είναι μόνο για σένα, περπατάς σε διαδρόμους αόρατους. Μέσα σε ένα χώρο δεδομένα φορτισμένο από το παρελθόν του.

Στο φετινό Immersive πρόγραμμα παρακολουθήσαμε τρία έργα, με τα οποία συμμετείχε το Ίδρυμα Ωνάση στο 82ο φεστιβάλ Βενετίας. Το Ίδρυμα Ωνάση παρουσίασε συμπαραγωγές και σε άλλα τμήματα – την πρώτη ταινία μεγάλου μήκους ταινία της Εύης Καλογηροπούλου, “Gorgonà”, για την οποία μιλήσαμε ήδη, όπως φυσικά και τη νέα ταινία μικρού μήκους του Τσάρλι Κάουφμαν, “How to Shoot a Ghost”, γυρισμένη στην Αθήνα.

Είχαμε όμως έργα και στο Venice Immersive όπου ανάμεσα στις εγκαταστάσεις, 360° βίντεο, virtual & mixed reality έργα, και immersive worlds, το Onassis ONX παρουσίασε τρία ψηφιακά έργα: Τη ζωντανή περφόρμανς και εγκατάσταση “Blur” των Craig Quintero και Phoebe Greenberg, τη διαδραστική εμπειρία εικονικής πραγματικότητας “Collective Body” της Sarah Silverblatt-Buser και μια νέα εκδοχή της εγκατάστασης “Constantinopoliad” των Sister Sylvester και Nadah El Shazly. Αυτές είναι οι εντυπώσεις μας κι από τα τρία.

Blur (Craig Quintero, Phoebe Greenberg)

Καναδάς, Ταϊπέι, Ελλάδα / 50’ / εγκατάσταση, εικονική πραγματικότητα, ζωντανή παράσταση

Τι είναι: Ο μύθος της ζωής και της απώλειας. Μια θεατρική παραγωγή εκτεταμένης πραγματικότητας (XR) που ξεδιπλώνει ένα ονειρικό τοπίο, προσκαλεί τους συμμετέχοντες σε ένα ταξίδι αναστοχασμού γύρω από το πένθος και την αθανασία. Σε σενάριο και σκηνοθεσία των Craig Quintero και Phoebe Greenberg, αυτή η εμπειρία μεικτής πραγματικότητας (MR) δημιουργεί έναν νέο μύθο για τη σύγχρονη εποχή, όπου η επιστήμη έχει αλλάξει το πώς σκεφτόμαστε τη ζωή και τον θάνατο. Μια συμπαραγωγή των PHI Centre (Καναδάς), Riverbed Theatre Ltd. (Ταϊβάν) και Onassis Culture, που επιθυμεί να μας βυθίσει σε έναν κόσμο όπου τα όρια ανάμεσα στο πραγματικό και το εικονικό, το φυσικό και το τεχνητό, καταρρέουν.

Η εμπειρία: Σε ένα μικρό δωμάτιο, 6 άγνωστοι καθόμαστε σε μια καρέκλα φορώντας την συσκευή VR η οποία μετατρέπει τον περιορισμένο χώρο γύρω μας πρώτα σε ένα λαβύρινθο διαδρομών κι ύστερα σε αχανή τοπία, άλλοτε μετα-αποκαλυπτικά, άλλοτε ονειρικά. Καλούμαστε να περπατήσουμε σε διαδρομές με άγνωστη κατάληξη και να κινηθούμε μέσα σε χώρους που αισθανόμαστε πως είναι ανοιχτοί, στους οποίους το τοπίο άλλοτε μοιάζει κατεστραμμένο – κι άλλοτε μοιάζει σα να καταστρέφεται ενώ κινούμαστε σε αυτό.

Αυτό που ενώνει τις φαινομενικά διάσπαρτες αυτές εικόνες –μαζί με στοιχεία περφόρμανς που αλληλεπιδρούν με το ψηφιακό περιβάλλον θολώνοντας ανατριχιαστικά τα όρια πραγματικού και εικονικού περιβάλλοντος– είναι μια ακαθόριστη, αλλά δυσθεώρητη, αίσθηση πένθους. Μια απώλεια που ποτέ δεν εκλογικεύεται, ποτέ δεν γίνεται απόλυτα συγκεκριμένη πέρα από μοτίβα που επανέρχονται (ενός παιδιού που μοιάζει να μας στοιχειώνει), και που μας οδηγεί σε απόκοσμα όνειρα και σε κόσμους που χάνονται – κι όλα αυτά, ενώ εμείς κινούμαστε, φοβισμένα, σε διαδρομές που δεν γνωρίζουμε και που δεν βγάζουν νόημα. Μια αληθινά ανατριχιαστική, στοιχειωτική εμπειρία που φαίνεται να βρίσκεται στην αιχμή της σημερινής immersive τεχνολογίας.

Collective Body (Sarah Silverblatt-Buser)

Γαλλία, ΗΠΑ / 20’ / εγκατάσταση, εικονική πραγματικότητα

Τι είναι: Τι είδους ιστορίες λέει το σώμα μας; Οι μοναδικοί τρόποι με τους οποίους κινούμαστε στον κόσμο ως ένα νέο σημείο συνάντησης. Το Collective Body είναι μια διαδραστική εμπειρία εικονικής πραγματικότητας που μας ενθαρρύνει να επανασυνδεθούμε με τον εαυτό μας και μεταξύ μας μέσω της κίνησης. Αντί να μας απομακρύνει από την πραγματικότητα, η εμπειρία αξιοποιεί την εικονική πραγματικότητα για να μας γειώσει από κοινού στον φυσικό κόσμο, ενώ ταυτόχρονα δημιουργεί μια νέα αντίληψη για το ποιοι είμαστε ως διαφορετικά άτομα μέσα σε ένα συλλογικό σύνολο.

Η εμπειρία: Σε έναν χώρο μεγαλύτερο από του Blur, 4 άγνωστοι λαμβάνουμε τις προκαθορισμένες θέσεις μας στις 4 γωνίες του δωματίου. Εκεί, το headset μας μεταφέρει σε ένα περιβάλλον φαινομενικά δίχως όρια ή προκαθορισμένες διαδρομές. Στην πράξη εμφανίζονται βεβαίως ‘σύνορα’ μέσα στην εμπειρία, αν μη τι άλλο για να μην αφήσουν επιτρέψουν στους προσωπικούς χώρους του κάθε θεατή να εισβάλουν στων άλλων. Είναι σημαντικό αυτό, γιατί σύντομα οι χώροι θα γίνουν κοινοί.

Με τη βοήθεια αφήγησης και διαδραστικής μουσικής, οι συμμετέχοντες εμπλέκονται στη συνέχεια σε αυτοσχέδια ελεύθερη κίνηση. Καλούμαστε να κινηθούμε ελεύθερα, και σταδιακά οι κινήσεις μας διαβάζονται και μεταφράζονται σε οπτικές αναπαραστάσεις, σε avatars που ακόμα κι αυτά δεν μένουν σταθερά – οι συμμετέχοντες κυριολεκτικά αλλάζουν “σώμα” κατά τη διάρκεια της κίνησής τους, σώματα φτιαγμένα από διαφορετικά υλικά αφήνοντας διαφορετικά ίχνη, τα οποία συμβολίζουν διαφορετικές χροιές κίνησης. Και άρα, τρόπου να υπάρχεις στον χώρο.

Η εμπειρία γίνονται τελικά συλλογική, καθώς η ατομική κίνηση καταλήγει να συνυπάρχει με τις κινήσεις των υπολοίπων συμμετεχόντων. Αρχικά το κάθε άτομο εξετάζει το άλλο. Από μακριά, ύστερα από πιο κοντά, ύστερα και με τους 4 μαζί. Η κίνηση μοιράζεται ανάμεσα στα άτομα, υπογραμμίζοντας με έναν συμβολικό, αναπαραστατικό τρόπο, το πώς είμαστε τελικά, πάντα, όλοι μαζί. Κανείς δεν κινείται μόνος του στον χώρο.

Constantinopoliad (Sister Sylvester, Nadah El Shazly)

Ηνωμένο Βασίλειο, Ελλάδα / 55’ / εμβυθιστική εγκατάσταση

Τι είναι: Από χαμένα και ελλείποντα αρχεία μέσα στον χρόνο έως τα φαντάσματα, ερωτικά και ιστορικά, που επισκέπτονται τον ώριμο Καβάφη στα ποιήματά του. Ένα τρισδιάστατο χειροποίητο βιβλίο, το οποίο διαβάζεται συλλογικά από το κοινό μέσα σε μία ηχητική εγκατάσταση. Πρόκειται για μια απόκριση στο αρχείο του ποιητή Κωνσταντίνου Καβάφη, εμπνευσμένη από τις κενές και σκισμένες σελίδες του «Κωνσταντινοπολιάδα, ένα έπος» – το ημερολόγιο που ξεκίνησε ο έφηβος Καβάφης όταν αυτός και η οικογένειά του διέφυγαν από την Αλεξάνδρεια προς την Κωνσταντινούπολη.

Η εμπειρία: Σε μια εντελώς διαφορετική εμπειρία από τις παραπάνω, αυτό το έργο ζητά από τον θεατή/αναγνώστη/συμμετέχοντα να εμβυθιστεί όχι σε κάποιον ψηφιακό κόσμο, αλλά σε μια συλλογική διαδικασία ανάγνωσης. Ένα επικό ποίημα από το παρελθόν, αναμνήσεις του Καβάφη, μισοσβησμένες σημειώσεις, σκισμένες σελίδες, σε μια ανάγνωση που μας ταξιδεύει μέχρι τα ουράνια σώματα και τη μοίρα τους, καθώς μας καλεί να στοχαστούμε για τη θέση μας απέναντι στο κύμα της Ιστορίας.

Οι συμμετέχοντες καθόμαστε σε ένα μικρό τραπέζι μαζί με άλλα τρία άτομα, που μπορεί να μας είναι φυσικά και τελείως άγνωστοι. Κάθε τραπεζάκι διαθέτει δύο ειδικά σχεδιασμένα βιβλία, μέσα από τα οποία –και με την καθοδήγηση μιας φωνής-αφήγησης– παρακολουθούμε και διαβάζουμε την ιστορία. Αυτό σημαίνει πως ανά πάσα στιγμή έχεις απέναντί σου δύο άγνωστα άτομα, αλλά ακόμα σημαντικότερα, πως μοιράζεσαι το ίδιο βιβλίο με έναν εν δυνάμει άγνωστο. Το βιβλίο παίρνει διάφορα σχήματα και κρύβει πολλές εκπλήξεις, σχήματα και περιεχόμενα καθώς προχωράμε μέσα στη διαδρομή του – από ξεκομμένα αποσπάσματα που προσομοιώνουν σημειώσεις του Καβάφη, μέχρι πέτρες από τη θάλασσά (του).

Το διαδραστικό αυτό βιβλίο του ψηλαφούμε μαζί με τον παρτενέρ μας, και υπάρχει κάτι πολύ έντονο στο να μοιράζεσαι μια τέτοια καταβύθιση σε Ιστορία προσωπική και συλλογική όπως αυτή, μαζί με άλλους ανθρώπους που βλέπεις για πρώτη φορά. Γυρνώντας μαζί τις σελίδες, αναζητώντας παράλληλα το σωστό τρόπο ανάγνωσης και αποκωδικοποίησης του βιβλίου και των όσων κρύβει. “Thanks for sharing this experiece!”, μου είπε ο άνθρωπος που διαβάζαμε μαζί, καθώς το ταξίδι ολοκληρώθηκε. Ένα ταξίδι πολυεπίπεδο, ταξίδι στον χρόνο, που μας προκάλεσε να στοχαστούμε πάνω στη σχέση Ιστορίας, λογοτεχνίας και προσωπικής μνήμης.

Ήταν ένα ταιριαστό φινάλε για αυτή την immersive εμπειρία, αν μη τι άλλο. Εξάλλου είπαμε – το παρόν και το παρελθόν δε μπορούν τελικά παρά (πάντοτε) να συνυπάρχουν.