Η ΚΟΡΗ ΤΗΣ ΘΗΡΑΣ ΔΕΝ ΦΟΒΑΤΑΙ ΤΟΥΣ ΣΕΙΣΜΟΥΣ ΣΤΗ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ

Σαν να έχεις αφήσει πίσω σου τον κόσμο όπως τον ξέρεις – έτσι νιώθεις όταν περνάς την είσοδο του ανακαινισμένου Αρχαιολογικού Μουσείου Φηρών. Το κυκλαδικό φως γίνεται ο σκηνοθέτης μιας κινηματογραφικής ταινίας, όπου τα αγάλματα παίρνουν ζωή και αφηγούνται συναρπαστικές ιστορίες, που άφησαν αιώνες πριν το σημάδι τους στις Κυκλάδες. Το φως πλάθει σκιές, αγγίζει επιφάνειες, αποκαλύπτει πρόσωπα και ανεπαίσθητες χειρονομίες.

Με φόντο το ηφαιστειακό τοπίο της Σαντορίνης, στο υπέροχα ανακαινισμένο Αρχαιολογικό Μουσείο στα Φηρά, αγάλματα γυναικών από τις Κυκλάδες αναδύονται από το ημίφως των αιώνων και διεκδικούν ξανά τη θέση τους στην ιστορική αφήγηση. Πρόκειται για την εμβληματική έκθεση «Κυκλαδίτισσες: Άγνωστες ιστορίες γυναικών των Κυκλάδων», την οποία είδαμε στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης την περασμένη χρονιά, και η οποία – τελικά – δεν είχε σχεδιαστεί για να μας εντυπωσιάσει μόνο στο Μέγαρο Σταθάτου.  Σχεδιάστηκε εξαρχής για δύο προορισμούς – Αθήνα, Σαντορίνη – και πιθανώς για εκθεσιακές παρουσιάσεις στο εξωτερικό.

Στη Σαντορίνη δεν ταξιδέψαμε μόνο για τα εγκαίνια της έκθεσης, αλλά και για να δούμε ξανά την “Κόρης της Θήρας”, το εξαιρετικό αρχαϊκό άγαλμα ύψους σχεδόν 2,5 μέτρων, που αποκαλύφθηκε το 2000 στη νεκρόπολη της Αρχαίας Θήρας και βρήκε πλέον τη μόνιμη θέση της στο Μουσείο. Μάλιστα το βλέμμα όλων τράβηξε η ειδικά σχεδιασμένη αντισεισμική της βάση – ένα εξαιρετικό τεχνικό επίτευγμα, που διασφαλίζει ότι η Κόρη θα εκτίθεται με απόλυτη ασφάλεια.

Εγκαίνια για το ανακαινισμένο Αρχαιολογικό Μουσείο Θήρας

Το Μουσείο, όπως μας ενημέρωσε ο διευθυντής της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, Δημήτρης Αθανασούλης χρειάστηκε εκτενείς εργασίες ανακαίνισης και εκσυγχρονισμού, ώστε να διατηρηθεί και να αναδειχθεί ο ιδιαίτερος αρχιτεκτονικός χαρακτήρας του, εμπνευσμένος από τον μοντερνισμό και το τοπίο της Σαντορίνης. Το μουσείο σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα Κωνσταντίνο Δεκαβάλλα ως μέρος ενός ευρύτερου συνόλου κτιρίων που το κράτος επένδυσε να κατασκευαστούν μέσα σε πέντε χρόνια, μετά τον σεισμό του 1996.  Ήταν ένα από τα παλαιότερα περιφερειακά αρχαιολογικά μουσεία της Ελλάδας, με έτος ίδρυσης το 1902.

Το μουσείο σχεδιάστηκε από τον Δεκαβάλλα με συγκεκριμένη φιλοσοφία – ήθελε να προσφέρει στο κτίριο τη δυνατότητα να «συνομιλεί» με το κυκλαδικό φως. Για παράδειγμα οι φεγγίτες είχαν σχεδιαστεί έτσι ώστε να επιτρέπουν την είσοδο του φωτός, υπό γωνία, με απόλυτη ακρίβεια, ώστε να αποφευχθεί ο δυνατός ενοχλητικός ήλιος. Η τωρινή του ανακαίνιση – όπως μας είπε ο  κ. Αθανασούλης – έγινε με σεβασμό σε όλα τα βασικά αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά του κτιρίου και ήταν ένα έργο δύσκολο και απαιτητικό.

Το υπέροχο μωσαϊκό των 60ς, οι πλάγιοι φεγγίτες, το αίθριο που πήρε ζωή με οπτικές διαφυγές προς την καλντέρα, τα παράθυρα που άλλοτε έβλεπαν μέχρι την Ανάφη, ενώ σήμερα καλύπτονται διακριτικά για να κρατήσουν την τουριστική ανάπτυξη μακριά από τα εκθέματα… Όλα συνυπολογίστηκαν με σεβασμό και φροντίδα.

Όπως μας ανέφερε ο Επιστημονικός Διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, Δρ Παναγιώτης Ιωσήφ – που συνεπιμελήθηκε την έκθεση μαζί με τον ομόλογό του στο ίδρυμα, Δρ Ιωάννη Φάπα και μαζί με τον Δημήτρη Αθανασούλη- απαιτήθηκαν εργώδεις προσπάθειες από δεκάδες ανθρώπους που “δούλεψαν χωρίς ωράριο, για να αποδώσουν στο κοινό, στους πολίτες και στους επισκέπτες του μουσείου την Κόρη και τις Κυκλαδίτισσες.”

Η “Κόρη της Θήρας” δεν φοβάται πλέον τους σεισμούς

Η “Κόρης της Θήρας” βρήκε το νέο της σπίτι και μάλιστα είναι ένα σπίτι με… αντισεισμική προστασία. Η βάση πάνω στην οποία στέκει το εντυπωσιακό άγαλμα είναι ειδικά σχεδιασμένη από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, σε συνεργασία με το Μουσείο της Ακρόπολης, και όπως με χιούμορ μας εξήγησε ο κ. Αθανασούλης μπορεί όλα να γκρεμιστούν και το άγαλμα απλά να μετακινηθεί από τη θέση του.

Το ζητούμενο ήταν μία βάση που η τοποθέτησή της να μην προκαλέσει φθορά στο άγαλμα και ταυτόχρονα να το προστατεύσει από δυνατούς σεισμούς.

“Η κατασκευή μπορεί να αντέξει σεισμό πολλαπλάσιας έντασης από οποιοδήποτε γνωστό ακραίο φαινόμενο που έχει καταγραφεί στη Σαντορίνη. Είναι σχεδιασμένη ώστε να μην συνεργάζεται στατικά με το κτίριο. Το κτίριο έχει τη δική του λειτουργία, η Κόρη τη δική της. Είναι η πρώτη φορά που εφαρμόζεται μια τόσο πρωτοποριακή προσέγγιση – προϊόν μελέτης από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και συγκεκριμένα από πολιτικούς μηχανικούς” μας είπε ο κ. Αθανασούλης. Ο επισκέπτης βλέπει ένα απλό σκούρο κουτί στη βάση του αγάλματος!

Λίνα Μενδώνη: “Αρχαιολογικό Μουσείο Θήρας – Το 27ο που αποδίδεται στο κοινό από τον Ιούλιο του 2019”

Για το νέο σπίτι της Κόρης της Θήρας μίλησε και η Υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη στη συνέντευξη Τύπου στη Σαντορίνη, αναφέροντας -μεταξύ άλλων- κάποια οικονομικά μεγέθη:

«Το Αρχαιολογικό Μουσείο Θήρας είναι το 27ο μουσείο που αποδίδεται στο κοινό – είτε καινούριο είτε ανακαινισμένο – από τον Ιούλιο του 2019. Μια προσπάθεια συλλογική, με τη συνδρομή όλων των υπηρεσιών του Υπουργείου, του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου, και των τοπικών αρχών.

Το έργο εντάσσεται σε μια στρατηγική αναβάθμισης της πολιτιστικής υποδομής των Κυκλάδων, σε μια περιοχή με παγκόσμιας σημασίας αρχαιολογικό απόθεμα, που συμβάλλει ουσιαστικά στην οικονομική και τουριστική ανάπτυξη. Το συνολικό κόστος ανακαίνισης του μουσείου ανήλθε στις 750.000 ευρώ, εκ των οποίων οι 550.000 καλύφθηκαν από το Υπουργείο Πολιτισμού και οι υπόλοιπες από τον Δήμο Θήρας. Μέσω της προγραμματικής σύμβασης με τον Δήμο, προβλέπονται και επιπλέον έργα συντήρησης και ανάδειξης πολιτιστικών μνημείων του νησιού.”

Με τη σειρά του ο δήμαρχος Θήρας, Νίκος Ζώρζος, χαρακτήρισε τη μέρα της επαναλειτουργίας του μουσείου ως “εξαιρετική” για το νησί, υπογραμμίζοντας τη σημασία της απόδοσης αυτού του εμβληματικού πολιτιστικού χώρου στο κοινό. Όπως σημείωσε, ο Δήμος Θήρας έχει προσανατολιστεί διαχρονικά σε δύο βασικούς άξονες: την προστασία του φυσικού και πολιτιστικού τοπίου του νησιού και την ανάδειξη της πλούσιας πολιτιστικής του κληρονομιάς.

Ο κ. Ζώρζος έθιξε και την πρόταση ανέγερσης νέου μουσείου κοντά στον αρχαιολογικό χώρο του Ακρωτηρίου, ένα θέμα που η υπουργός Πολιτισμού απέρριψε καθέτως, τονίζοντας πως πρόκειται για αρχαιολογική περιοχή που έχει ανασκαφεί σε ελάχιστο βαθμό και ως εκ τούτου – όσο και αν θα το ήθελε η τοπική κοινότητα που δεν αντιλαμβάνεται συχνά το οικονομικό εύρος των έργων –  η προτεραιότητα δίνεται στη συντήρηση των υφιστάμενων μνημείων και αρχαιολογικών χώρων του νησιού.

Οι Κυκλαδίτισσες συνεχίζουν να λένε τις ιστορίες τους

Η έκθεση “Άγνωστες ιστορίες γυναικών των Κυκλάδων” αποκτά νέα δυναμική στη Σαντορίνη. Η έκθεση επιχειρεί να επανατοποθετήσει τη γυναίκα στο κέντρο της ιστορικής αφήγησης, αναδεικνύοντας αφανείς ρόλους και αποσιωπημένες εμπειρίες από την πρώιμη προϊστορία έως τα μέσα του 19ου αιώνα.

Σε δώδεκα θεματικές ενότητες, ο επισκέπτης έρχεται αντιμέτωπος όχι μόνο με την αρχαιολογία αλλά και με την πολιτισμική και ανθρωπολογική διάσταση της γυναικείας παρουσίας στον νησιωτικό χώρο. Στη Σαντορίνη φιλοξενούνται 180 έργα, τα περισσότερα από τα οποία δεν έχουν ταξιδέψει ποτέ εκτός Κυκλάδων και εκτός του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης.

Από την πανέμορφη Κόρη της Θήρας μέχρι τις τοιχογραφίες του Ακρωτηρίου και το άγαλμα της Αφροδίτης Σανδαλίζουσας, η έκθεση προσφέρει μια πολυεπίπεδη ανάγνωση της γυναικείας ταυτότητας στον χώρο και τον χρόνο. 

Ο επιστημονικός διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Radboud της Ολλανδίας, Πάνος Ιωσήφ, μας ξεκαθαρίζει ότι: “Είναι μια νέα έκθεση. Όσοι είδαν την εκδοχή της στην Αθήνα, θα διαπιστώσουν πως έχουν αλλάξει αρκετά πράγματα – όχι μόνο οι συσχετισμοί. Υπάρχει διαφορετική διαχείριση του κυκλαδικού φωτός που διαφοροποιεί εντελώς την παρουσίαση, και σε συνδυασμό με τη διαρρύθμιση του ίδιου του κτιρίου – το οποίο είναι εξαιρετικό, αλλά δύσκολο να το διαχειριστείς – προσδίδει μοναδικότητα στην έκθεση.

Η αφηγηματική γραμμή παραμένει σε μεγάλο βαθμό ίδια, με κάποιες ελαφρές διαφοροποιήσεις. Όμως το επίκεντρο παραμένει. Μέσα από τα μάτια τα δικά μας, μέσα από τα μάτια των Κυκλάδων, αναδεικνύεται η γυναίκα. Αυτές οι γυναίκες διηγούνται τις άγνωστες ιστορίες τους. Κάποιες ήταν τόσο άγνωστες που μόνον ελάχιστοι μελετητές τις γνώριζαν.”

Δύο στοιχεία που ξεχωρίσαμε στην ξενάγησή μας είναι ότι το ταφικό μνημείο της Παρθενίκας, έχει τοποθετηθεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να βρίσκεται σε άμεση οπτική επαφή – και να “συνομιλεί” – με το πρωτότυπο μνημείο στο αίθριο του μουσείου – ενώ στα εκθέματα έχει προστεθεί το άγαλμα της Αφροδίτης Σανδαλίζουσας από το Αρχαιολογικό Μουσείο Θήρας. 

Την έκθεση συνοδεύει ένα “κόσμημα”, που είναι ο 950 σελίδων εξαιρετικής ποιότητας κατάλογος (Δ. Αθανασούλης – Π. Ιωσήφ (επιμ.), Κυκλαδίτισσες. Άγνωστες ιστορίες γυναικών των Κυκλάδων. Δοκίμια των έργων της έκθεσης, Αθήνα, 2025, 960 σελ.) με πλήρη φωτογραφική τεκμηρίωση όλων των ενοτήτων της έκθεσης. Είναι από μόνος του ένα επίτευγμα και σημείο αναφοράς στις αρχαιολογικές και ιστορικές έρευνες των Κυκλάδων για τα επόμενα χρόνια.

Πληροφορίες και εκπαιδευτική διάσταση

Η έκθεση στη Σαντορίνη θα παραμείνει ανοιχτή έως τις 31 Οκτωβρίου 2025, εκτός αν δοθεί παράταση, και στη συνέχεια θα παραχωρήσει τη θέση της στην παρουσίαση της μόνιμης συλλογής του μουσείου – με την Κόρη της Θήρας να παραμένει “στη δική” της αίθουσα.

Ένα ακόμη σημαντικό στοιχείο είναι πως κατά τη διάρκεια της έκθεσης θα πραγματοποιούνται εκπαιδευτικά προγράμματα για τα σχολεία της Σαντορίνης, σε στενή συνεργασία με τον Δήμο του νησιού. Με αυτόν τον τρόπο, ακόμη και τα παιδιά θα έχουν την ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με την ιστορία και τον πολιτισμό των Κυκλάδων. Γιατί όπως τόνισε και η Πρόεδρος και Διευθύνουσα Σύμβουλος του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, Σάντρα Μαρινοπούλου: είναι υποχρέωση του Μουσείου να επιστρέφει στην κοινωνία, στην οποία, σε μεγάλο βαθμό, οφείλει και την ίδια την ύπαρξή του.

*Επιμελητές της έκθεσης είναι ο Δρ Δημήτρης Αθανασούλης, Διευθυντής Εφορείας Αρχαιοτήτων
Κυκλάδων και οι Επιστημονικοί Διευθυντές του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης Δρ Παναγιώτης Ιωσήφ,
Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Radboud της Ολλανδίας και Δρ Ιωάννης Φάππας, Επίκουρος Καθηγητής
Προϊστορικής Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Η μουσειογραφική μελέτη
της έκθεσης εκπονήθηκε από τους τρεις επιμελητές και τις αρχιτεκτόνισσες Δέσποινα Τσάφου και
Κατερίνα Αποστόλου.

Info

«Κυκλαδίτισσες: Άγνωστες ιστορίες γυναικών των Κυκλάδων»
21 Ioυνίου 2025 μέχρι 31 Οκτωβρίου 2025
Aρχαιολογικό Μουσείο Θήρας
Ώρες λειτουργίας:
Δευτέρα: κλειστό, Τρίτη-Παρασκευή, Κυριακή: 08:30-15:30, Σάββατο: 09:00-21:00