Η “RIVIERA” ΚΑΙ 7 ΣΠΟΥΔΑΙΕΣ ΤΑΙΝΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ GENTRIFICATION ΣΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ

Ένας άρρωστος φοίνικας, ένα καταδικασμένο καλοκαιρινό ειδύλλιο, και μια μητέρα που θέλει να τα αφήσει όλα πίσω της. Αυτό θα είναι

Το τελευταίο καλοκαίρι της Άλκηστης στην αθηναϊκή Ριβιέρα θα συνδέεται για πάντα με έναν άρρωστο φοίνικα, ένα καταδικασμένο καλοκαιρινό ειδύλλιο και μια μητέρα που θέλει να τα αφήσει όλα πίσω της.

Παντού γύρω, αλλαγές. Αλλάζουν οι σχέσεις των ανθρώπων μεταξύ τους, αλλάζουν κι οι ίδιοι, αλλάζουν κι οι τόποι που κάποτε γνώριζαν. Συνδέοντας την παραδοσιακή ταινία ενηλικίωσης με μια ευρύτερη ματιά πάνω στην αλλοίωση που επιφέρει το gentrification, o Ορφέας Περετζής μας ξεναγεί σε μια καλοκαιρινή περιπέτεια που δεν μοιάζει με τις άλλες.

Καθώς η “Ριβιέρα” ετοιμάζεται για την κυκλοφορία της στις αίθουσες, ζητήσαμε από τον σκηνοθέτη Ορφέα Περετζή να μας ξεναγήσει στον κόσμο της ταινίας του, αλλά και σε εκείνα τα καθοριστικά φιλμ που αποτύπωσαν κινηματογραφικά τις ταξικές εντάσεις και την διαδικασία ορμητικής αλλαγής σε τόπους και ανθρώπους.

Κείμενο: Ορφέας Περετζής
Επιμέλεια: Θοδωρής Δημητρόπουλος

Η “ΡΙΒΙΕΡΑ” ΚΑΙ Η ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΝΟΤΙΩΝ ΠΡΟΑΣΤΙΩΝ

«Η Riviera, είναι ένας γεωγραφικός όρος, βγαίνει από το λατινικό ripa που σημαίνει ακτογραμμή. O όρος Riviera έχει συνδεθεί με έναν γκλάμουρους τρόπο ζωής: σκάφη, μαρίνες, κλαμπ και πλούτο. Τώρα βλέπουμε ακόμα και κτίρια, υποδομές, όπως ο περιβόητος Riviera Tower που ανασηκώνεται στο κέντρο της παραλιακής, να πλασάρονται ως σύμβολα ευημερίας για τις επόμενες δεκαετίες.

Μιλάμε για το gentrification των πιο γοητευτικών προαστίων της Αθήνας και για την περιθωριοποίηση μιας άλλοτε αστικής τάξης που οδεύει προς αφανισμό μαζί με τη μεσαία τάξη που αδυνατεί να σταθεί μπροστά στη νέα δυναμική της παγκόσμιας οικονομίας, όπως και η οικογένεια της ταινίας μας.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο της μεταμόρφωσης των Νοτίων Προαστίων ξεδιπλώνεται η ιστορία της νεαρής ηρωίδας της “Riviera”. Τα πράγματα αλλάζουν γύρω της και κάπως η ενηλικίωση, κάπως αυτό το αβέβαιο καλοκαίρι, κάπως αυτή η μέτρια κατάθλιψη, όλη αυτή η ματαιότητα μοιάζει σαν το τέλος του κόσμου σε έναν τόπο που ψάχνει για μια νέα ταυτότητα μαζί με τους ανθρώπους που μεγάλωσαν σε αυτόν.

Η ταινία μας γυρίστηκε στην παραλιακή από τον Άγιο Κοσμά μέχρι και τη Σαρωνίδα. Σε δρόμους που ήταν υπό κατασκευή, σε αδιέξοδα, κλειστά με λαμαρίνες εργοταξίου, σε εγκαταλελειμμένα beach bars, άδεια πάρκινγκ και κλειστά κέντρα διασκέδασης. Όλα σε αναμονή της νέας τάξης πραγμάτων. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον οι χαρακτήρες της “Riviera” αντιμετωπίζουν τα δικά τους υπαρξιακά αδιέξοδα με περίσσιο μαύρο χιούμορ. Βρίσκονται σε μια παράλληλη διαδρομή με τις αντιφάσεις της ‘ανάπτυξης’. Άλλοι ψάχνοντας διαφυγή, άλλοι προσκολλημένοι σε ένα ένδοξο παρελθόν».

ΣΙΝΕΜΑ, GENTRIFICATION ΚΑΙ ΟΙ ΠΙΕΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΤΟΠΙΚΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΕΣ

«Παρακάτω μερικές από τις αγαπημένες μου ταινίες που καταπιάνονται με τον έναν ή τον άλλον τρόπο με τις αλλαγές και τις πιέσεις που δέχονται οι τοπικές κοινωνίες, που επαναπροσδιορίζουν τη σχέση μας με τον Τόπο, τη μνήμη και το μέλλον».

Αγέλαστος Πέτρα

(Φίλιππος Κουτσάφτης, 2000)
Τοποθεσία: Ελευσίνα, Ελλάδα

Για 10 χρόνια(;!), ο σκηνοθέτης παρακολουθεί την αλλαγή στην περιοχή της Ελευσίνας και παράλληλα μοιράζεται την αγωνία του με έναν μυστήριο χαρακτήρα, για τον ολοκληρωτικό αφανισμό της αρχαίας πόλης της Ελευσίνας που πάνω της τώρα χτίζονται πολυκατοικίες.

Μια από αυτές τις λίγες ταινίες που είχα συγκινηθεί όταν τις έβλεπα χωρίς να μπορώ να καταλάβω τον λόγο. Σε μια σκηνή αρχαιολόγοι που προσπαθούν να διασώσουν ότι προλαβαίνουν, ανακαλύπτουν ανάμεσα στις νεόδμητες πολυκατοικίες τα οστά μιας γυναίκας θαμμένης με τον καθρέφτη της. Καθώς ανασηκώνουν τον καθρέφτη για πρώτη φορά μετά από χιλιάδες χρόνια εκείνος αντανακλά το φως στον φακό της κάμερας και όπως λέει και ο αφηγητής/σκηνοθέτης είναι σαν να αποκαλύπτει όλες εκείνες τις εικόνες που έκρυβε κάτω από το χώμα μέσα στους αιώνες.

The Goonies

(Ρίτσαρντ Ντόνερ, 1985)
Τοποθεσία: Αστόρια, Όρεγκον, HΠΑ

Δεν ξέρω αν θυμάται κανείς πως η αφορμή για τα Goonies να ξεκινήσουν το κυνήγι του θησαυρού, στο σενάριο που συνυπογράφει ο Στίβεν Σπίλμπεργκ, ήταν πως η γειτονιά τους θα μετατρεπόταν σε γήπεδα του γκολφ. Με αυτή την αφετηρία και την κοινωνική πίεση τα Goonies ενηλικιώνονται γρήγορα με τρόπο άκρως περιπετειώδη.

Όλη η δραματουργία της ταινίας βασίζεται στους κυρίως χαρακτήρες της, παιδιά εργατικής τάξης που θέλουν να πάρουν τον νόμο στα χέρια τους για να σώσουν την γειτονιά τους από τον νέο τρόπο ζωής που απειλεί την Αστόρια του Όρεγκον. Μια παραθαλάσσια περιοχή με παρόμοιο κλίμα με της Ελλάδας, που την δεκαετία του ’80 ήρθε αντιμέτωπη με κοινωνικές αλλαγές και από τα σπλάχνα της βγήκε μια από τις πιο αναγνωρίσιμες ταινίες ενηλικίωσης όλων των εποχών.

Παράσιτα

(Μπονγκ Τζουν-χο, 2019)
Τοποθεσία: Σεούλ, Νότιος Κορέα

Η έννοια του gentrification στον κινηματογράφο έχει προεκτάσεις ειδικά όταν πρόκειται για κοινωνικές ομάδες που οπτικοποιούνται παρουσιάζοντας ακραίες οικονομικές ανισότητες. Εδώ έχουμε ένα reverse gentrification όπου μια φτωχή οικογένεια, οι Κιμ, που διαμένει σε ένα ημιυπόγειο, το οποίο ενίοτε και πλημμυρίζει όταν βρέχει, αρχίζει να εκμεταλλεύεται την εύπορη οικογένεια των Παρκ. Μια ιστορία που μέσα από την αντίθεση του φτωχού αστικού ιστού και των πλούσιων προαστίων, αφηγείται τη διαφθορά της ανθρώπινης ψυχής από τις κακουχίες του αχαλίνωτου καπιταλισμού.

After Hours

(Μάρτιν Σκορσέζε, 1985)
Τοποθεσία: Σόχο, Νέα Υόρκη, ΗΠΑ

Σε αυτή την ιδιότυπη κωμωδία το gentrification του άλλοτε βιομηχανικού Σόχο της Νέας Υόρκης αποκτάει υπαρξιακές διαστάσεις αφού ο πρωταγωνιστής χάνεται, παραλογίζεται και ζει έναν καφκικό εφιάλτη σε μια γειτονιά που γέμισε ξαφνικἀ αβανγκάρντ γκαλερί, μαγαζιά και εύπορους εκκεντρικούς χαρακτήρες. Αυτή η ραγδαία αλλαγή φέρνει στην επιφάνεια την ανασφάλεια και την αίσθηση πως από εδώ και πέρα οι κάτοικοι του Σόχο είναι outsiders και, όπως εξελίχθηκε αργότερα το Σόχο, παντοτινά φυγάδες από μια γειτονιά που υπήρξε στα ’70s το σπίτι ανεξάρτητων δημιουργών και καλλιτεχνών.

Gimme Shelter

(Άλμπερτ & Ντέιβιντ Μέιλς, Σαρλότ Σβέριν, 1970)
Τοποθεσία: Αυτοκινητόδρομος Άλταμοντ, Καλιφόρνια, ΗΠΑ

Πίσω από τη βία και τη ψυχεδέλεια του ντοκιμαντέρ για τους Rolling Stones κρυβόταν τότε το τεράστιο ζήτημα προαστιοποίησης της Αμερικής και ειδικότερα μιας εκροής τάξης από την πόλη σε αναζήτηση καλύτερων συνθηκών που όμως η επαρχία δεν είχε την υποδομή να προσφέρει.

To rockumentary με εντελώς κινηματογραφικό τρόπο σε αφήνει – μάλλον σε πετάει! – να βιώσεις τον αναβρασμό, τον ρατσισμό και τις κοινωνικές ανισότητες μέσα από μια συναυλία των Rolling Stones. Η λανθασμένη διαχείριση του πλήθους δημιουργεί ένα εκρηκτικό κοκτέιλ αναταραχής και βίας προϊδεάζοντάς και αργότερα την προβληματική αστικοποίηση της Αμερικής αλλά και γενικότερα των αναπτυσσόμενων τότε οικονομικά χωρών.

Chinatown

(Ρόμαν Πολάνσκι, 1974)
Τοποθεσία: Λος Άντζελες, ΗΠΑ

Αυτό το εμβληματικό αστυνομικό θρίλερ με πρωταγωνιστή τον Τζακ Νίκολσον, βασίζεται σε μια συνομωσία για την απαλλοτρίωση περιοχών στο Λος Άντζελες όπου η λειψυδρία γίνεται πρόφαση για να υποβιβαστεί η αξία της γης. Η ταινία αποτελεί και ένα από τα πρώτα δείγματα climate fiction, να πούμε κλιματικής μυθοπλασίας(;), όπου τα αποθέματα νερού και η διαχείρισή του, συνδέονται άμεσα με την πλοκή.

Mέγαρα

(Σάκης Μανιάτης, Γιώργος Τσεμπερόπουλος, 1974)
Τοποθεσία: Mέγαρα, Ελλάδα

Αυτό είναι ίσως και το πρώτο ελληνικό οικολογικό ντοκιμαντέρ με θέμα την προσπάθεια της Χούντας να απαλλοτριώσει μεγάλες εκτάσεις για την κατασκευή διυλιστηρίου στην περιοχή των Mεγάρων και τη σθεναρή αντίσταση των αγροτών της περιοχής, που ενώνουν δυνάμεις με τους φοιτητές του Πολυτεχνείου και καταφέρνουν να καθυστερήσουν την βιομηχανοποίηση της περιοχής.

Πίσω από την καθαρή κινηματογραφική ματιά και την αφοπλιστική ειλικρίνεια των ανθρώπων που εμφανίζονται στο ντοκιμαντέρ κρύβεται μια μεγάλη καταστροφή που δυστυχώς άλλες περιοχές δεν κατάφεραν να εμποδίσουν, όπως το Μεσολόγγι το οποίο υποτάχθηκε σε μια εντελώς λανθασμένη οικολογική ασυνειδησία και μπαζώθηκε ώστε να δημιουργηθούν οικόπεδα καταστρέφοντας την πολεοδομική του συνοχή και υποβαθμίζοντας την περιοχή και το Τοπίο.