Η ΤΡΙΛΟΓΙΑ “AVATAR” ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΚΑΠΟΙΟ ΑΠΟΓΕΙΟ ΤΟΥ ΣΙΝΕΜΑ

Στο φινάλε της Βαβυλώνας του Ντέιμιεν Σαζέλ –ένα επικό φιλμ πάνω στον κυνισμό και τα όνειρα πίσω από την κινηματογραφική μαγεία– ο Μάνι επιστρέφει στο Λος Άντζελες μετά από χρόνια μακριά.

Η οικογένειά του πάει σε ένα ξενοδοχείο, αλλά ο ίδιος κλείνεται σε μια σκοτεινή αίθουσα που παίζει το Τραγουδώντας στη Βροχή, το εμβληματικό μιούζικαλ που έχει εμφανέστατα αποτελέσει τεράστια έμπνευση για τη δημιουργία της ίδιας της ταινίας που βλέπουμε – αμφότερες πάνω στα θεμέλια του κινηματογράφου σε μια περίοδο ραγδαίας τεχνολογικής αλλαγής, τη μετάβαση δηλαδή από το βωβό στο ομιλών σινεμά.

Παρακολουθώντας την ταινία, ο Μάνι βιώνει αντικρουόμενα συναισθήματα θλίψης, νοσταλγίας, γέλιου και δακρύων. Οι αναμνήσεις μιας ζωής και μιας καριέρας έρχονται ξανά στην επιφάνεια, το σινεμά ζωντανό με όλες τους τις αντιφάσεις, τις σκοτεινές του πλευρές, την επαναφορά παλιότερων ιδεών σε νέο περιτύλιγμα. Και στο κέντρο, η ίδια η εξέλιξη – ένα άλογο που ποτέ δε σταματά να τρέχει.

Μπροστά στα μάτια του, αρχίζει να παίζει ένα μοντάζ που ξεφεύγει από την κλασική ταινία με τον Τζιν Κέλι και μας ταξιδεύει από την αρχή ως το (ένα κάποιο) απόγειο του σινεμά: από το Horse in Motion, ένα φιλμ τριών δευτερολέπτων από το 1878, και μια από τις πρώτες περιπτώσεις οπτικής καταγραφής κίνησης, μέχρι το Ταξίδι στη Σελήνη του Ζορζ Μελιές, τον Μπέργκμαν, τον Γκοντάρ.

Και το Avatar, του Τζέιμς Κάμερον.

***

Στο όραμα του Μάνι, το φιλμ του Κάμερον αντιπροσωπεύει την ύστατη τεχνολογική εξέλιξη του μέσου που ξεκίνησε με εκείνο το άλογο σε κίνηση: Μια πλήρως ψηφιακή παλέτα, μια νέα γλώσσα, μια νέα κίνηση.

Στα Avatar του Κάμερον, ταινίες θεόρατου μπάτζετ που δείχνουν κάθε ξοδεμένο σεντ περήφανα στην οθόνη, τα εφέ δεν είναι εκεί για να γεμίσουν την αφήγηση, δεν είναι εκεί ως συντόμευση ή ευκολία. Είναι εκεί ως νέα χρώματα.

Ο Κάμερον, πάντα στην τεχνολογική αιχμή πίσω από την εξέλιξη του σινεμά, πάντα δημιουργούσε ταινίες στο απόλυτο σύνορο του τι είναι εφικτό. Από τα stop motion του πρώτου Εξολοθρευτή μέχρι το CGI υγρό σώμα του δεύτερου, κι από τα βαθυσκάφη που δημιουργήθηκαν για να γυριστεί η Άβυσσος μέχρι την σχεδόν πλήρους μεγέθους και ακρίβειας ρέπλικα που χτίστηκε για να γυριστεί ο Τιτανικός, ο Κάμερον πάντα λειτουργούσε στο απόλυτο σύνορο – ή και λίγο πέρα από αυτό.

Ποια ιστορία μπορεί να ειπωθεί σε αυτό το άκρο; Υπάρχει η τεχνολογία; Μπορεί να αναπτυχθεί;

Τα Avatar εκπροσωπούν αυτή την προσέγγιση τραβηγμένο στο μέγιστο. Αν έχουμε βουτήξει στα πιο απύθμενα βάθη, αν έχουμε ταξιδέψει στο διάστημα, αν έχουμε επαναδημιουργήσει το παρελθόν, αν έχουμε φανταστεί το μέλλον – τώρα τι; Τώρα μπορούμε να φανταστούμε έναν εντελώς διαφορετικό κόσμο; Κι αν τον φανταστούμε, μπορούμε να τον σχεδιάσουμε; Να τον χτίσουμε; Να τρέξουμε μέσα τους και να τον εξερευνήσουμε;

Σε ένα καλλιτεχνικό μέσο του οποίου η τεχνολογία (τα πινέλα) αλλά και ο καμβάς διαρκώς εξελίσσονται κι αλλάζουν, το Avatar εκπροσωπεί ένα πραγματικό νέο κεφάλαιο – ένα τέλος θα πουν οι πιο κυνικοί, μια νέα αρχή θα πουν οι πιο αισιόδοξοι ταξιδευτές, και τα δύο μαζί θα πω προβλέψιμα εγώ.

Ο Κάμερον χτίζει επί χρόνια τις εγκαταστάσεις και την τεχνολογική πλαισίωση ώστε να μπορέσει να δημιουργήσει κάτι που είναι ταυτοχρόνα: α) εμβυθιστικό και β) ανύπαρκτο. Η θάλασσα είναι CGI – όχι πως φαίνεται. Τα περιβάλλοντα είναι κατά βάση άδειες αποθήκες και κοντέινερ νερού. Οι χαρακτήρες είναι παιγμένοι από ηθοποιούς σε εξεζητημένο motion capture που έχει ένα απίστευτα ρεαλιστικό αποτέλεσμα που αφήνει πίσω τη φρίκη της uncanny valley (βλέπε ταινίες τύπου Πολικό Εξπρές) και δίνει ψυχή σε ψηφιακά μάτια.

Είναι κάτι που ονειρεύτηκε, και τώρα το σχεδιάζει σε μια άδεια παλέτα.

Αφοσιωμένος σε τέτοιο βαθμό στον κόσμο που κατασκεύασε, ο Κάμερον πέρασε μετέπειτα δύο σίκουελ εξερευνώντας τον – ποιος μπορεί να τον ψέξει για αυτό; Αυτές οι ταινίες είναι σαν ένας παράλογος συνδυασμός ζωγραφικής, ντοκιμαντέρ και CGI υπερθεάματος. Και κάτι του οποίου η ίδια η ύπαρξη, κάποια στιγμή έμοιαζε με επιστημονική φαντασία.

«Αυτή η επιστημονική περιέργεια με έχει οδηγήσει να πάω σε όλο τον κόσμο. Να βουτήξω παντού, να χτίσω υποβρύχια, να πάω βαθιά», μου έλεγε ο Κάμερον όταν τον συνάντησα στο Λονδίνο πριν 3 χρόνια, λίγο πριν την κυκλοφορία του Avatar: The Way of Water. «Έχω μια άσβεστη δίψα για να καταλάβω πώς λειτουργεί ο ωκεανός. Πώς λειτουργεί ο φυσικός κόσμος γενικότερα, αλλά οπωσδήποτε ο ωκεανός», εξηγεί.

Αυτή η άσβεστη δίψα του, τραβάει μαζί της και το ίδιο το σινεμά. Στο ονειρικό, κινηματογραφικό μοντάζ του Μάνι στην Βαβυλώνα, το Avatar είναι εκεί επειδή το σινεμά πάντα προχωρά, πάντα εξελίσσεται, πάντα αλλάζει. Και το Avatar είναι ένα κάποιο απόγειο.

***

Πριν λίγες μέρες στη Στέγη, ο μεγάλος γερμανός σκηνοθέτης Βιμ Βέντερς παρουσίασε ένα masterclass πάνω στην απεικόνιση της οικογένειας στο έργο του. Στην πορεία, αναφέρθηκε συγκεκριμένο στο έργο δύο σκηνοθετών: Στο σύνολο της φιλμογραφίας του Όζου, που αναγνώρισε ως τη σημαντικότερη ίσως επιρροή πάνω του, και στον Κάμερον.

«Όταν βγήκα από το Avatar 2 του Τζέιμς Κάμερον – μια εκπληκτική 3D εμπειρία σε έναν μακρινό πλανήτη – συνειδητοποίησα ότι μόλις είχα δει ένα οικογενειακό δράμα επιστημονικής φαντασίας, που βασικά ασχολούνταν με γονείς που δεν ήξεραν πια πώς να ελέγξουν τους επαναστατημένους έφηβους τους. Ένα απολύτως βασικό, καθημερινό οικογενειακό πρόβλημα», είπε ο Βέντερς στο κοινό.

Στην καρδιά τους, τα φιλμ του Κάμερον πάντα ήταν για εντελώς αναγνωρίσιμες συγκρούσεις τοποθετημένες μέσα σε ένα οριακό περιβάλλον επικείμενης καταστροφής και περιπέτειας. Φονικά ρομπότ από το μέλλον, τεράστια πλοία που βουλιάζουν, απειλητικοί εξωγήινοι, αισθηματίες εξωγήινοι, μακρινοί κόσμοι: Όλα αυτα περιτριγυρίζουν ιστορίες οικογενειακής επανασύνδεσης, καταδικασμένου πάθους, επιβίωσης υπό corporate και ιμπεριαλιστικές εισβολές.

Συχνά πολλοί θα κοροϊδέψουν το πόσο στοιχειώδεις είναι οι ιστορίες που λέει ο Κάμερον, αλλά αυτό είναι που τις κάνει τόσο μεγάλες και επιδραστικές. Τα πιο αναγνωρίσιμα στοιχεία, συναισθήματα και επιθυμίες, εξαπλώνονται μέσα σε ένα περιβάλλον διαρκούς εξέλιξης. Βοηθώντας έτσι το ανοίκειο της καινοτομίας, να μοιάζει ως το πιο φυσικό πράγμα του κόσμου.

Οι ταινίες του Τζέιμς Κάμερον δεν είναι τεράστιες εμπορικές επιτυχίες επειδή είναι χιλιοειπωμένες ιστορίες μέσα ένα πλαίσιο «κενού εντυπωσιασμού»: Είναι οι μεγαλύτερες επιτυχίες στην ιστορία του μέσου επειδή λένε διαχρονικές ιστορίες επανεφευρίσκοντας διαρκώς την οπτική και τεχνολογική γλώσσα με τις οποία τις λέμε.

Το πιο εντυπωσιακό δεν είναι μόνο ότι ο Κάμερον έχει αυτή τη στιγμή που μιλάμε, σκηνοθετήσει 3 από τις 4 μεγαλύτερες εμπορικές επιτυχίες στην ιστορία του σινεμά (κάτι ήδη παλαβό). Είναι ότι αυτές οι επιτυχίες καταφέρνουν και παλιώνουν στην κορυφή. Έχει τις δύο παλιότερες ταινίες του εμπορικότερου τοπ-30 (Avatar του 2009 και Τιτανικός του 1997).

Δεν υπάρχει εδώ τίποτα το κενό ή το ευκαιριακό – και πουθενά αυτό δεν φαίνεται περισσότερο από ό,τι στον τρόπο με τον οποίο προσέγγισε τη σάγκα της Πανδώρας. Ο Μάνι, κλαίγοντας εκεί στο 1952 βλέποντας τον Τζιν Κέλι να χορεύει, σίγουρα θα συμφωνούσε.

Ο ΤΖΕΪΜΣ ΚΑΜΕΡΟΝ ΣΤΟ NEWS24/7

Τον Δεκέμβριο του 2022, λίγο πριν το Avatar: The Way of Water κυκλοφορήσει 13 χρόνια μετά το πρώτο Avatar μέσα σε ένα κλίμα έντονης αμφισβήτησης («ποιος ζήτησε αυτή την ταινία;;;») και δυσοίωνων προβλέψεων για το απογοητευτικό επικείμενο άνοιγμα της ταινίας (που εν τέλει έγινε η 3η εμπορικότερη ever), είχαμε ταξιδέψει στο Λονδίνο για να συναντήσουμε τον θρυλικό σκηνοθέτη από κοντά.

Εκεί σε μια πολύ μεγάλη συνέντευξη μίλησε μαζί μας για το πώς δημιούργησε τον κόσμο της Πανδώρας, για τη σχέση του με την τεχνολογία, για την άσβεστη επιθυμία του να εξερευνά, και για το ενδιαφέρον του το σώμα και την ψυχή. Εδώ, κάποια από τα όσα μας είχε πει τότε.

Για την τεχνολογία…

«Μακάρι όλοι να συνειδητοποιήσουν ότι το τελευταίο πράγμα για το οποίο θέλω να μιλήσω είναι η τεχνολογία. Είμαι συγγραφέας και θέλω να μιλήσω για χαρακτήρες, για ηθοποιούς, για το καστ, πώς ερμήνευσαν τους χαρακτήρες, για τη δραματική και συναισθηματική επίδραση που δημιουργεί αυτό. Βαρέθηκα με την τεχνολογία! Δεν μπορώ να φανταστώ κανέναν να κάθεται σπίτι και να λέει “αγάπη μου, πάμε σινεμά, έχουν μια νέα τεχνολογία!” [γελάμε]»

Για τα μοτίβα επιστημονική φαντασίας…

«Ο Τζέικ έχει κάνει το άλμα να γίνει πλήρως Να’βι σε ένα γενετικά επεξεργασμένο σώμα. Αυτά είναι μοτίβα επιστημονικής φαντασίας που μας πάνε πίσω στην αυγή της ΕΦ στα ‘20s, στα ‘30s. Αυτή η ιδέα της ταυτότητας και της σωματικής μορφής, που μπορεί να είναι δύο διαφορετικά μεταξύ τους πράγματα. […] Το φιλμ παίζει με αυτή την ιδέα, της συνείδησης και της ταυτότητας ως κάτι διαφορετικό από το ίδιο το σώμα, το σωματικό δοχείο. Αλλά αυτές είναι ιδέες επιστημονικής φαντασίας που πάντα με συνάρπαζαν, από παιδί».

«Το βλέπουμε με τον Κουάριτς, τον χαρακτήρα του Στίβεν Λανγκ. Είναι ο νέος dude; Είναι ο παλιός dude; Βρίσκει τα ανθρώπινα οστά του και καταστρέφει το ίδιο του το κρανίο. Υπάρχει μια απόρριψη, δεν είμαι αυτός ο τύπος, είμαι οτιδήποτε επιλέγω να είμαι. Κάτι που είναι υπαρξιακό κόνσεπτ. Και δεν εννοώ τη νέα, τωρινή, λανθασμένη χρήση της λέξης που συνδέεται με το να ζεις ή να μη ζεις. Αλλά με όρους υπαρξιακής φιλοσοφίας: Ότι φτιάχνω τους κανόνες μου και ζω σύμφωνα με αυτούς».

Για την επαφή του με τις κουλτούρες από τις οποίες εμπνέεται στην ταινία…

«Έχω κάνει έρευνα σε αυτή την περιοχή. Άρχισε αθώα πριν πολύ καιρό, όταν πήγα Νέα Ζηλανδία το 1994, στον δρόμο μου για τον Νότιο Πόλο. Τότε άρχισα να σκέφτομαι αυτά στοιχεία που οδήγησαν σε αυτό το Avatar. Μου είχαν κάνει εντύπωση οι ταμπέλες στο δρόμο κι η γλώσσα. Είδες πολλές ταμπέλες στα μαορί και μου αρέσει πολύ κι ο ήχος της γλώσσας. Οπότε δούλεψα με γλωσσολόγο για να δημιουργήσω τη γλώσσα των Να’βι».

«Και είπα πως πρέπει να ενσωματωθούν γλώσσες της κεντρικής Αμερικής, της Αφρικής… να είναι απ’όλα. Αν το απλώσουμε αρκετά τότε τιμά όλους χωρίς να αποσπά τα πάντα από μια συγκεκριμένη κουλτούρα, κάτι δηλαδή υπερβολικά συγκεκριμένο. Από κάπου πρέπει να εμπνευστούμε! Και προσπαθούμε να τιμάμε τους αρχαίους τρόπους. Τους φύλακες της σοφίας».

Για το πότε είναι έτοιμο ένα CGI πλάνο…

«Κοίταγα το πλάνο κι έλεγα στον υπεύθυνο των εφέ ότι, well, είτε είναι τέλειο ή δεν ξέρω τι να κάνω. Αυτά είναι τα μόνα δύο κριτήρια σύμφωνα με τα οποία εγκρίνω ένα πλάνο για να πάει και να συνεχίσει την διαδικασία. Γιατί μετά υπάρχει μια διαδικασία δύο βδομάδων ακόμα για το κάθε πλάνο. Οπότε μαζεύτηκαν πολλά εκεί στο τέλος που περίμεναν την σειρά τους. Έτσι πήγαινε λοιπόν. Είτε έλεγα πως είναι τέλειο, είτε ότι δεν έχω ιδέα τι να κάνω για να το φτιάξω. Πρέπει να ισχύει ένα από αυτά τα δύο».

Για την επιθυμία και την περιέργεια που τον κινούν…

«Αυτή η περιέργεια κι η επιθυμία, αυτή η επιστημονική περιέργεια με έχει οδηγήσει να πάω σε όλο τον κόσμο. Να βουτήξω παντού, να χτίσω υποβρύχια, να πάω βαθιά. Και να δουλέψω με επιστήμονες σε όλα αυτά. Έχω μια άσβεστη δίψα για να καταλάβω πώς λειτουργεί ο ωκεανός. Πώς λειτουργεί ο φυσικός κόσμος γενικότερα, αλλά οπωσδήποτε ο ωκεανός. Αυτό μου έχει δώσει τρομερό βαθμό εμπειρίας στο να δουλεύω δίπλα ή μέσα στο νερό».

Για το πώς γυρίστηκαν οι σκηνές στο CGI νερό…

«Το 95% του νερού που βλέπετε στην ταινία είναι CG. Όλες τις κινήσεις τις έχουμε καταγράψει μέσα σε νερό γιατί θέλαμε να είναι σωστή η φυσική και σωστές οι αλληλεπιδράσεις του σώματος με τα πάντα. Και δεν είναι καθόλου αυτόματη διαδικασία. Γίνεται από καλλιτέχνες κι εγώ επιβλέπω από πολύ κοντά».

«Έχουμε 10 υπεύθυνους τμημάτων ψηφιακών εφέ στην WETA και καθένας είναι μια ομάδα 40 ανθρώπων υπό την ευθύνη του, κι ύστερα έχεις την υπόλοιπη δομή της WETΑ… 1.300 άνθρωποι σχεδόν δουλεύουν σε αυτό. Οπότε κάθε μέρα περνούσα ώρες δουλεύοντας με τους 10 υπεύθυνους και καθένας μου έδειχνε πλάνα κι έλεγα ας πούμε, αυτό το κύμα μοιάζει να μην είναι σωστό, χρειάζεται κάτι περισσότερο, ή η κατάσταση της θάλασσας δεν είναι συνεπής από το ένα πλάνο στο άλλο».

«Κι είναι λεπτομέρειες όλα αυτά. Αλλά η εμπειρία του να γυρίζω στο νερό τα προηγούμενα 30-40 χρόνια μου επέτρεψε να το κάνω αυτό και να οδηγήσω προς ένα τελικό αποτέλεσμα».

Για τις δικές του οικογένειες…

«Κάποτε ήμουν κι εγώ ένας έφηβος που δεν με καταλάβαινε ο πατέρας μου καθόλου. Ο πατέρας μου ήταν καλός τύπος, ένα στιβαρός εργάτης που έφερνε το ψωμί σπίτι, σκληραγωγημένος άντρας των ‘60s, δούλευε σκληρά, στήριζε 4 παιδιά. Τρελός σεβασμός για εκείνον τώρα πια, σεβασμός που δεν είχα εκείνη την εποχή, γιατί τότε δεν μπορούσα να εκτιμήσω και την άλλη πλευρά του νομίσματος».

«Αλλά. Δεν με καταλάβαινε καθόλου. Απλά δεν με έπιανε καθόλου. Ήμουν σαν συνδυασμός των δύο γιων του Τζέικ. Δεν έχει καλή σχέση με τον Λο’ακ, καθόλου. Οπότε υπάρχει αυτή η ένταση στη δυναμική πατέρα και γιων, και ανάμεσα στον Λο’ακ και τον αδερφό του, που είναι ας πούμε τέλειος στα μάτια των γονιών του. Στη δική μου οικογένεια δεν υπήρχε κανείς «τέλειος» τον οποίο να ανταγωνίζομαι. Αλλά πάντα ένιωθα πως υπήρχε ένας αδερφός-φάντασμα, που ήταν εκείνος που ο πατέρας μου πραγματικά ήθελε».

«Δεκαετίες μετά είμαι πατέρας εφήβων, αγοριών και κοριτσιών. […] Και τα παιδιά περνάνε ιδιαίτερα άσχημα τώρα. Αυτό θα πει να έχεις μια ταινία που προσγειώνεται σε τελείως διαφορετικό zeitgeist από τότε που την συνέλαβα. Τα παιδιά περνάνε πολύ δύσκολα τώρα. Οι στατιστικές είναι όλες εκεί. Εφηβική κατάθλιψη, άγχος, αυτοκτονίες… δεν είναι μόνο λίγο πάνω, αλλά πολύ».

«Οπότε θα ήθελα να ελπίζω, απλά το ελπίζω πραγματικά πολύ, ότι το φιλμ θα είναι πετυχημένο, ότι θα το δουν παιδιά και θα παρατηρήσουν ότι μπορεί και 200 χρόνια από τώρα, σε έναν πλανήτη 4.6 έτη φωτός μακριά, τα παιδιά να περνάνε ακόμα τα ίδια σκατά. Είναι παγκόσμια πράγμα, είναι ανθρώπινη εμπειρία και δεν είναι ποτέ μόνα. Είναι ένα νορμάλ κομμάτι της διαδικασίας. Εγώ το ελπίζω».

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΙΣ ΑΝΑΛΥΤΙΚΕΣ ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΙΣ ΤΡΕΙΣ ΤΑΙΝΙΕΣ:

• Avatar (2009)
• Avatar: The Way of Water (2022)
• Avatar: Φωτιά και Στάχτη (2025)