ΠΡΩΤΟΠΑΠΠΑ – ΞΑΦΗΣ – ΛΕΚΚΑΣ: ΔΙΝΟΥΝ ΣΑΡΚΑ ΚΙ ΟΣΤΑ ΣΕ ΜΙΑ “ΠΑΡΕΞΗΓΗΜΕΝΗ” ΑΝΔΡΟΜΑΧΗ

Η Μαρία Πρωτόπαππα παίρνει το σκηνοθετικό της βάπτισμα στην Επίδαυρο, καθοδηγώντας ένα εξαιρετικό υποκριτικό ανσάμπλ σε μια τολμηρή δραματουργική ανάγνωση μίας Ευριπίδειας τραγωδίας που δεν παίζεται συχνά, της “Ανδρομάχης”. Μία τραγωδία πολύ παρεξηγημένη, που στην ουσία συνιστά ένα πολιτικό θρίλερ, όπου η ένταση δεν προέρχεται μόνο από την ηρωική εποχή της Τροίας, αλλά από τις σύγχρονες κοινωνικές και πολιτικές αναλογίες.

Σε αυτή την αντιστροφή της ηρωικής Ιλιάδας, ο Ευριπίδης στηλιτεύει την αλαζονεία των Ελλήνων και την ψευδαίσθηση της ανωτερότητας του πολιτισμού τους. Οι προπολεμικές υποσχέσεις για μια ενωμένη, ισχυρή χώρα διαψεύδονται σε ένα τοπίο φθοράς, γήρατος, φόβου και φθόνου. Η ευθύνη βαραίνει όχι μόνο τους πρωτεργάτες, αλλά και όσους τους πίστεψαν και συνέβαλαν στον ευτελισμό των αξιών με την ανοχή τους. Η νέα γενιά πληρώνει το τίμημα.

Η ίδια η σκηνοθέτιδα θα κρατήσει τον ρόλο της Γυναίκας, ο Αργύρης Ξάφης θα ενσαρκώσει την Ανδρομάχη και ο Τάσος Λέκκας την Ερμιόνη. Η απόδοση γυναικείων τραγικών ρόλων από άνδρες ηθοποιούς – και τον γυναικείο χορό θα τον ερμηνεύσουν άνδρες – δεν είναι απλώς μια αισθητική επιλογή, αλλά λειτουργεί ως εργαλείο ανατροπής των προσδοκιών και ανάδειξης των διαχρονικών ζητημάτων εξουσίας, ταυτότητας και κοινωνικής θέσης που θέτει το έργο. Το στοιχείο αυτό ενισχύει τη σύνδεση του έργου με τη σύγχρονη κοινωνία, αναδεικνύοντας τις καθολικές αλήθειες γύρω από την εξουσία και τις διαπροσωπικές σχέσεις σε κάθε εποχή.

Συναντήσαμε τη Μαρία Πρωτόπαππα, τον Αργύρη Ξάφη και τον Τάσο Λέκκα στο θέατρο Θησείον λίγο πριν ξεκινήσουν την πρόβας τους. Η συζήτησή μας αποδείχθηκε άκρως διαφωτιστική, καθώς μοιράστηκαν τις σκέψεις τους για την πρόκληση των ρόλων τους, τις αναγνώσεις του έργου και τη σύνδεση του Ευριπίδη με τη σύγχρονη πραγματικότητα.

Γιατί Ανδρομάχη;

Πώς προέκυψε η επιλογή της Ανδρομάχης;

Μαρία Πρωτόπαππα: Γιατί είναι ένα έργο που δεν παίζεται συχνά και αυτό ήταν ένα από τα βασικά μου κίνητρα. Αρχικά, με ενδιέφερε επειδή είχε γυναικείο θέμα. Ωστόσο, καθώς το μελετούσα πιο βαθιά, βρήκα πολλά «θησαυρούς» μέσα του. Δεν ήταν απλώς μια ανακάλυψη, αλλά ένα ταξίδι κατανόησης που εξελίχθηκε με τον χρόνο. Πλέον για μένα το έργο αυτό είναι ένα αριστούργημα. Το έχω ερωτευτεί απρόσμενα πολύ.

Αργύρης Ξάφης: Το είχα διαβάσει στη σχολή, αλλά δεν θυμόμουν τίποτα. Είχα μια τελείως λανθασμένη εντύπωση για το τι πραγματικά συμβαίνει στο έργο, δεν ήξερα αν είναι καλό ή αν είναι απλώς παρεξηγημένο.

Τάσος Λέκκας: Ειδικά στην Ανδρομάχη πίστευαν ότι ο Ευριπίδης πειραματιζόταν και αναζητούσε νέες μορφές.

Δύο άνδρες σε δύο πρωταγωνιστικούς γυναικείους ρόλους και ένας γυναικείος εξαμελής χορός που επίσης παίζεται από άνδρες. Πώς προέκυψε αυτή η επιλογή;

Μαρία Πρωτόπαππα: Ήθελα να δημιουργήσω μια αρμονία με ανδρικά ηχοχρώματα. Αυτό συνδέεται με το ποιοι είναι οι χαρακτήρες και τι συμβολίζουν. Για μένα, το έργο μιλά για έναν πόλεμο που αφορά τους άντρες. Τα θύματα, βέβαια, είναι άντρες, γυναίκες και παιδιά, αλλά στην πραγματικότητα οι άντρες διαχειρίζονται την πολιτική, την οικογένεια και την ιδιωτική ζωή, οπότε στην ουσία μιλούν για τις αξίες τους, την εξουσία τους, για το πώς διαχειρίζονται την κοινωνία.

Παράλληλα, όταν βλέπω άντρες να υπερασπίζονται γυναικεία θέματα, όπως τη μητρότητα ή τη θυματοποίηση των γυναικών, συγκινούμαι πολύ περισσότερο. Εμείς οι γυναίκες ηθοποιοί συνήθως προσεγγίζουμε τα συναισθηματικά θέματα με το θυμικό μας. Το έργο αυτό όμως δεν εστιάζει στην Ανδρομάχη σαν πρωταγωνίστρια, εστιάζει στο βλέμμα της, στο υποκειμενικό της στοιχείο, στην αίσθηση που έχει για τον κόσμο γύρω της. Και αυτός ο κόσμος, αν και νίκησε σε έναν πόλεμο, δεν έχει τη σωστή νοοτροπία.

Αργύρης Ξάφης: Στο έργο αναδεικνύεται η νοοτροπία του νικητή, ο οποίος, εξαιτίας της νίκης του, πιστεύει ότι είναι αήττητος και αθάνατος. Αυτή η αλαζονεία του είναι που τον οδηγεί στην πτώση του.

Μαρία Πρωτόπαππα: Ναι, το έργο θίγει την ανυπαρξία τελικά του πολεμικού ήθους.

Αργύρης Ξάφης: Συχνά κουβαλάμε μια ρομαντική εικόνα του αρχαίου πολέμου, ειδικά αν δεν έχουμε εμβαθύνει στις ιστορικές αφηγήσεις. Φανταζόμαστε ένα παρελθόν όπου οι αντίπαλοι μάχονταν με ευγενές πνεύμα, πετυχαίνοντας νίκες χωρίς να καταφεύγουν στα πιο σκοτεινά βάθη της ανθρώπινης συμπεριφοράς για να εξασφαλίσουν τους στόχους τους.
Όμως, η πραγματικότητα είναι πιο σύνθετη. Ακόμα και η διαχείριση μιας Πύρρειας νίκης, έχει τη δική της σειρά από θύματα. Και η σύγχρονη δραματουργία ασχολείται με την τραγωδία που ακολουθεί μετά την τραγωδία.

Και ακριβώς εδώ λάμπει η ιδιοφυΐα του Ευριπίδη που ανέλυε αυτά ακριβώς τα θέματα πριν από δυόμισι χιλιάδες χρόνια και δεν επέτρεπε στο κοινό του την πολυτέλεια της απόστασης.

Μαρία Πρωτόπαππα: Ο Ευριπίδης μοιάζει να «ψάχνει τις ευθύνες των αδύναμων», γυρνώντας τον καθρέφτη προς εμάς. Περιγράφει μια κατάσταση που φαντάζει γνώριμη: μια επαρχία που συμμαχεί με μια μεγάλη δύναμη. Σε καιρό ειρήνης, όλα φαίνονται ιδανικά, τα προνόμια είναι δελεαστικά. Όμως, ακόμη και αυτά κρύβουν μια υποτέλεια.

Και εδώ είναι το κρίσιμο σημείο: όταν είσαι υποτελής, δεν μπορείς να φωνάξεις για την αδικία, δεν μπορείς να πεις τη γνώμη σου. Και η Ανδρομάχη θέτει ξεκάθαρα το ζήτημα αυτής της υποτέλειας και των συνεπειών της. Ουσιαστικά, ο Ευριπίδης μας βάζει μπροστά σε ένα δίλημμα: Πώς θα διαχειριστούν οι άνθρωποι τον εαυτό τους; Με ποιον θα πάνε;

Τάσος Λέκκας: Αυτό που με συγκινεί στο έργο είναι ότι ο πραγματικός άρχοντας, ο Νεοπτόλεμος, λείπει και αυτή η απουσία δημιουργεί πολιτική αναταραχή. Μου θυμίζει πολλές σύγχρονες κοινωνίες, όπου, παρά την ύπαρξη μιας θεωρητικής αρχής, αυτή δεν είναι πραγματικά παρούσα.

Μαρία Πρωτόπαππα: Στην πραγματικότητα κανείς δεν αναλαμβάνει ευθύνες.

Αργύρης Ξάφης: Και σήμερα, οι πολιτικοί είναι απορροφημένοι σε θέματα ανούσια. Το βασικό τους καθήκον θα έπρεπε να είναι η βελτίωση και η επιβίωση των πολιτών, στην πραγματικότητα όμως ασχολούνται κυρίως με τα social media, τις δημόσιες εμφανίσεις και θέματα που αφορούν το φαίνεσθαι. Δεν φέρνουν τίποτα νέο στο τραπέζι, απλώς φροντίζουν το προσωπικό τους συμφέρον, σαν να έχουν εκλεγεί για να κάνουν αυτό και μόνο.

Παλιότερα, ένας ηγέτης, όπως τουλάχιστον το δείχνει η ιστορία από τον Όμηρο και μετά, δεν θα έβαζε πρώτα το σπίτι του, αλλά την πατρίδα του. Σήμερα, όμως, βλέπουμε ξεκάθαρα ότι τα δεδομένα έχουν ανατραπεί: Το σπίτι και η προσωπική ζωή, θεωρούνται πιο σημαντικά από τη χώρα.

Μαρία Πρωτόπαππα: Τον ηγέτη τον απασχολεί και η “αθανασία” του.

Αργύρης Ξάφης: Ναι, το πως θα συνεχίσει το επίθετό του; Όταν βρίσκεσαι σε μια χώρα που λειτουργεί ως προτεκτοράτο, όπου δεν έχεις το δικαίωμα να μιλήσεις, και εσύ ο ίδιος ανήκεις στην συνομοταξία των αδύναμων, τότε νιώθεις μια τρομερή πίεση. Αυτή η πίεση σε ωθεί, όπως ωθείται και η Ανδρομάχη, στο να κάνεις μια μεγάλη πράξη. Μια πράξη που πηγάζει από την απόγνωση, αλλά και από την ανάγκη να διατηρήσεις την αξιοπρέπειά σου.

Αυτή η αίσθηση είναι διάχυτη και σήμερα. Το 80% των πολιτών αυτής της χώρας νιώθει πως δεν έχει καμία δυνατότητα να κάνει κάτι. Υπάρχει η επιταγή να μην μιλάμε, γιατί “η χώρα θα φάει ξύλο”. Μας λένε να μη διαμαρτυρόμαστε για την Παλαιστίνη για να μην θεωρηθούμε αντισημίτες, να μη μιλάμε για τα προβλήματα στο θέατρο, να μη μιλάμε γενικά.
Ε ας μας πουν τι θέλουν, και σας ορκίζομαι ότι θα κάνω το καλύτερο δυνατό να βρω τις χαραγματιές μέσα σ αυτό το οικοδόμημα που μας προσφέρουν.

Τάσος Λέκκας: Η Ανδρομάχη λέει μία φράση που σκέφτομαι συχνά: “πικρή εκδοχή ζωής μου αφήνεις, να ζήσω και να ντρέπομαι το φως”. Σε αυτά τα διλήμματα που αναφέρεται ο Αργύρη, του να μην μιλήσω για κάτι που με αφορά, νιώθω σαν αυτή την ατάκα. Θα ζήσω και θα ντρέπομαι το φως. Δεν ξέρω πως μπορεί ένας άνθρωπος να μην παίρνει θέση, έστω για τον εαυτό του.

Το χρέος προς το έργο…

Η Μαρία Πρωτόπαππα τονίζει πως… “Νομίζω ότι έχουμε ένα μικρό χρέος με αυτό το έργο. Νιώθω πως δεν έχει ανακαλυφθεί πλήρως στην Ελλάδα. Και οι μεταφράσεις που υπάρχουν δεν το φωτίζουν όπως θα έπρεπε. Το κάνουν να μοιάζει με μικρό ερωτικό δράμα, κάτι σαν βραζιλιάνικο έργο, αλλά αυτό δεν ισχύει. Εμείς βασιστήκαμε στη μετάφραση του Τσοκόπουλου, αλλά έκανα και εγώ μια εκ νέου απόδοση με τον τρόπο που πιστεύω ότι του αξίζει”.

Και συνεχίζει “στην Ανδρομάχη, οι χαρακτήρες προσπαθούν να προασπίσουν το μέλλον τους, την επιβίωσή τους. Ο Ευριπίδης μιλά τόσο ξεκάθαρα, τόσο έξω από τα δόντια, που σε κάνει να απορείς. Βάζει στο κέντρο μια ξένη γυναίκα, μια δούλα από ένα εχθρικό μέρος να λέει στους Έλληνες: “Κοιτάξτε τι είστε”.

Δύο άντρες λοιπόν που υποδύονται δύο γυναίκες που συμβολίζουν δύο χώρες…

Τάσος Λέκκας: Ξεχνάμε ότι αυτές οι δραματουργίες συνυπάρχουν με τη δημοκρατία και ότι το θέατρο γεννιέται στην εποχή εκείνη. Και το παραβλέπουμε, ενώ υπάρχει η παρουσία του χορού, ο οποίος αναδεικνύει τον δημόσιο χαρακτήρα των γεγονότων. Όλα όσα διαδραματίζονται αφορούν το σύνολο της πολιτείας και αποτελούν μια από γραφής μια πολιτική πράξη. Δεν μπορεί το διακύβευμα να είναι απλώς δύο γυναίκες (Ανδρομάχη- Ερμιόνη) που έχουν κάποιο προσωπικό πρόβλημα μεταξύ τους.

Είναι πιο εύκολο να το κατανοήσουμε αν το δούμε υπό το πρίσμα δύο συγκρουόμενων χωρών ή αν σκεφτούμε την έννοια της ελευθερίας και της συνέχειας. Δηλαδή, ο πολιτισμός μας πρέπει να υπάρχει και στο μέλλον. Γιατί και η Ανδρομάχη έχει ένα παιδί, που σημαίνει τη συνέχεια της Τροίας, μιας Τροίας που δεν υπάρχει πια.

Για πάμε να σκιαγραφήσουμε λίγο τι και πως αισθάνεστε και εσείς μέσα στους ρόλους σας. Την Ερμιόνη και την Ανδρομάχη…

Τάσος Λέκκας: Μου αρέσει να σκέφτομαι κάθε ρόλο με την έννοια του ότι δεν υπάρχει “κακός”. Έτσι, και στην περίπτωση της Ερμιόνης, πιστεύω ότι έχει δίκιο. Δρα σύμφωνα με τα πιστεύω της και με τον τρόπο που έχει μεγαλώσει. Δεν πρέπει να ξεχνάμε από πού κατάγεται. Οι γονείς της είναι ο Μενέλαος και η Ελένη. Η Ερμιόνη κουβαλάει τα λάθη δύο γενεών και το γνωρίζει. Υπάρχουν πράγματα που την επηρεάζουν, πράγματα πολύ μεγαλύτερα από την ίδια και δεν μπορεί να ξεφύγει από αυτά.

Κουβαλάει δύο τεράστια βάρη: το βάρος της γενιάς των Ατρειδών και το βάρος της Ελένης. Στην πραγματικότητα, έχει μια αποστολή: να καταφέρει να εκπληρώσει τα δικά της θέλω. Όλοι την θεωρούν αρνητική ηρωίδα, αλλά στην πραγματικότητα έχει το δικό της δίκιο.

Μαρία Πρωτόπαππα: Και φανταστείτε πως η Ερμιόνη είναι παιδί που στάλθηκε εκεί.

Τάσος Λέκκας: Η Ερμιόνη έρχεται στη μέση μιας δίνης γεγονότων, που περιλαμβάνει από κοινωνικοπολιτικά μέχρι ιστορικά ζητήματα. Παρασύρεται και το μόνο λάθος που θα μπορούσα να της αναγνωρίσω, το οποίο είναι πολύ ανθρώπινο, είναι ότι δρα εν βρασμώ ψυχής.
Το παιδί αυτό γεννήθηκε με το βάρος ότι είναι η κόρη της Ελένης. Και αυτό είναι ντροπή. Πώς να μην έρθεις σε ρήξη με τον κόσμο όταν είσαι συνεχώς δακτυλοδεικτούμενη και μάλιστα κόρη ανθρώπων που καταγόταν από “χρυσές γενιές” . Είναι εξαιρετικά δύσκολο να ξεφύγεις από αυτό.

Αργύρης Ξάφης: Η Ανδρομάχη είναι ανθεκτική. Και αυτό με συγκινεί βαθιά. Είναι μια γυναίκα που έχει επιβιώσει από τη μεγαλύτερη βαρβαρότητα και αδικία. Έχει ένα παιδί που αποτελεί προϊόν βιασμού που το αποκαλεί «οφθαλμό του βίου της». Εναποθέτει όλη της την ελπίδα για το μέλλον σε αυτό. Αυτός ο τρόπος ύπαρξης με συγκινεί πολύ. Είναι πιο σπουδαίο από οποιονδήποτε ηρωισμό πολεμάρχων ή στρατηγών.
Αυτή η γυναίκα ήταν βασίλισσα και συνεχίζει να είναι παρά την πτώση της. Δεν ξέρει να υπάρξει διαφορετικά. Αυτό είναι τρομερά ενδιαφέρον για έναν ηθοποιό. Και βέβαια, είναι και μια συνθήκη του έργου, που την ωθεί σε μια πράξη η οποία τελικά φαίνεται ότι είναι το μόνο που μπορεί να κάνει. Δεν θα είχε ακολουθήσει άλλο δρόμο, δεν θα είχε φύγει ήσυχα.

Πάντως κουβαλά και αυτή το βάρος της…. Όλη τη θυμόμαστε τη στιγμή που στην Οδύσσεια την βλέπουμε στα φλεγόμενα τείχη…

Αργύρης Ξάφης: Εγώ αισθάνομαι ότι η σύνδεση με αυτό το παρελθόν είναι απελευθερωτική. Η Ανδρομάχη είναι σίγουρα μια ενήλικη γυναίκα που τον έρωτά της με τον Έκτορα τον έχει τοποθετήσει σε ένα πολύ υψηλό σημείο. Το ίδιο ισχύει και για την Τροία. Αυτός ο δεσμός με το παρελθόν λειτουργεί σαν παρηγοριά για αυτήν. Ο λόγος που ελπίζει και πιστεύει ότι η ύπαρξή της μπορεί να συνεχιστεί μέσω του γιου της είναι ακριβώς αυτό το παρελθόν, το οποίο της δίνει το νόημα για το μέλλον.
Το έργο αυτό μοιάζει με πολιτικό θρίλερ, που εκτυλίσσεται σε πραγματικό χρόνο μέσα στο ίδιο το έργο. Οι συγκρούσεις και οι διακυβεύσεις που παρουσιάζονται θυμίζουν πολύ την ένταση των έργων του Σαίξπηρ,

Τάσος Λέκκας: Εγώ σκεφτόμουν πως η Ανδρομάχη έχει αυτό το παρελθόν ως φτερά. Παρά το γεγονός ότι έχει ζήσει την πιο σκληρή πραγματικότητα, με τον γιο της να πεθαίνει, αυτό το παρελθόν το χρησιμοποιεί ως βενζίνη για να προχωρήσει. Αυτό το τραγικό γεγονός, αντί να την καταστρέψει, της δίνει τη δύναμη να συνεχίσει και να προσπαθήσει για το μέλλον του παιδιού της.

Τι κληροδοτουμε στις επόμενες γενιές;

Αργύρης Ξάφης: Το έργο έχει και μια άλλη διάσταση που αφορά τις γενιές. Καταπιάνεται με το τι έχουμε κάνει εμείς ως κοινωνία και τι κληροδοτούμε στις επόμενες γενιές. Η επερχόμενη γενιά στο έργο είναι ο Ορέστης, η Ερμιόνη και ο Μολοσσός, οι οποίοι καλούνται να συνεχίσουν την κληρονομιά που άφησαν οι Μενέλαος, η Ελένη, ο Αγαμέμνων και ο Πηλέας — γενιές γεμάτες από συγκρούσεις και λάθη. Μάλιστα, ο Πηλέας, ο “καλός” της ιστορίας, είναι αυτός που φαίνεται να προσπαθεί να σώσει την κατάσταση, αλλά και εκείνος κουβαλάει την πραγματικότητα ενός φόνου, καθώς έχει σκοτώσει τον αδερφό του.

Η γενιά της Ανδρομάχης και όλων των προηγούμενων, έχει αφήσει πίσω της πλάσματα ρημαγμένα, που περιφέρονται προσπαθώντας να βρουν την κατεύθυνσή τους, χωρίς καμία ρίζα και χωρίς μέλλον.
Για μένα, αυτό το κομμάτι είναι απολύτως κεντρικό στην αφήγηση του έργου, καθώς αναδεικνύει την καταστροφή που προκαλείται όταν οι γενιές παραδίδουν στους επόμενους τα λάθη και τις πληγές τους, χωρίς να αφήνουν τίποτα σταθερό ή θετικό πίσω τους.

Μαρία Πρωτόπαππα: Να προσθέσω άλλο ένα νευραλγικό κομμάτι. Ο χορός αποτελείται από γυναίκες αυτόχθονες, που έχουν αντέξει. Είναι αυτές που δουλεύουν τη γη. Το πραγματικό θέμα εδώ είναι το ταξικό, διότι οι ζωές αυτών των γυναικών παραμένουν αόρατες. Παρ’ όλα αυτά, μέσα από τη φωνή τους, το τραγούδι τους, την αντοχή τους και τον μόχθο τους, συνεχίζουν να προχωρούν τη ζωή, παρά το γεγονός ότι έχουν χάσει παιδιά, άντρες και έχουν μείνει με άδεια χέρια, έχοντας θάψει άδεια φέρετρα.

Ο ρόλος της γυναίκας που υποδύεσαι εσύ Μαρία ποιος είναι;

Μαρία Πρωτόπαππα: Η γυναίκα που υποδύομαι είναι μια αφηγήτρια, μια γυναικεία πινελιά. Αισθάνομαι ότι η παρουσία της λειτουργεί ως εισαγωγή σε αυτόν τον κόσμο, σαν να φωτίζω την αρχή για να μπορέσουμε όλοι μαζί να συντονιστούμε.
Ωστόσο, ακολουθούμε κανονικά τη δομή και το γράψιμο του βιβλίου.

Τάσος Λέκκας: Έχει και μια πρακτική ο ρόλος της Μαρίας. Το κοινό των αρχαίων χρόνων γνώριζε τους μύθους αυτούς, Ήταν κομμάτι της ιστορίας τους. Σήμερα δεν έχουμε αυτή τη γνώση.

Μαρία Πρωτόπαππα: Ναι, υπάρχουν ποιητικές μεταφορές ή αναφορές που δεν ξέρουμε να αναγνωρίσουμε.

Τάσος Λέκκας: Οπότε, μπαίνοντας ένα πρόσωπο ως αφηγητής, υπενθυμίζει τι σημαίνει αυτός ο κόσμος και συνδέει τον σύγχρονο θεατή με αυτά τα πρόσωπα.

Μαρία Πρωτόπαππα: Έχει και πρακτική σκοπιμότητα όλο αυτό. Εγώ το βιώνω ως μια μεταφυσική ένωση με τους δύο άντρες που υποδύονται τις γυναίκες. Είναι σαν να δίνουμε τα χέρια. Νιώθω πως ενώνoμαι με αυτούς, ανταλλάσσουμε κομμάτια ψυχής, και αυτή η σύνδεση για μένα είναι πολύτιμη.

Η κάθαρση που βρίσκεται στο έργο αυτό;

Τάσος Λέκκας: Ο καθένας μπορεί να τη βρει αλλού. Εγώ με τα δικά μου μάτια νιώθω πως μια σύγκρουση αφορούσε τους ανθρώπους τότε. Αυτή μεταξύ της έννοιας της μοίρας και της ανθρώπινης επιλογής. Ακόμη και ο Οιδίποδας θα μπορούσε να δράσει αλλιώς και εν τέλει όλα όσα του συνέβησαν ήταν δικές του αποφάσεις.

Μου αρέσει που έρχεται κάποιος υπόλογος με τις επιλογές του, όποιες κι αν είναι αυτές. Και στην Ανδρομάχη συμβαίνει αυτό.