Ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΔΕΛΤΑ ΔΙΝΕΙ ΜΙΑ ΑΝΑΣΑ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ

Ο Μιχάλης Δέλτα είναι ένας σπάνιος δημιουργός, αλλά ακόμη περισσότερο, ένας σπάνιος άνθρωπος. Ευγενικός βαθιά, σε μια συνεχή αναζήτηση, προσωπική και παν-ανθρώπινη, με βλέμματα που ξεφεύγουν από το προφανές και όσα μπορούμε να αγγίξουμε. Ενας καλλιτέχνης που κάνει τη ζωή μας καλύτερη και προσπαθεί να δώσει μία χείρα βοηθείας σε όποιον ψάχνει απαντήσεις για να ανασάνει βαθυτέρα. Ατόφια και ακατέργαστα. Ο Μιχάλης δεν δίνει απαντήσεις, υποκινεί ερωτήματα, νέα και διαχρονικά, και συνδράμει στην ανακούφιση που αναζητούμε όταν όλα γύρω μοιάζει να σκοτεινιάζουν. Εκείνος ανοίγει ένα φως και μια λάμψη του ακουμπά την ψυχή μας.

Ετσι λοιπόν, η διορατική προσέγγιση και οι αναλογικοί ηλεκτρονικοί ήχοι του Μιχάλη Δέλτα πλαισιώνονται μουσικά επί σκηνής από τα μελωδικά μοτίβα και τα ηχοχρώματα του τσέλου και του πιάνου. Δίνουν «Πνοή» στους συναισθηματικούς κραδασμούς των έργων του Takis και των ενεργειακών τους πεδίων. Μια σύγχρονη μουσική διερεύνηση στην ομορφιά και στα άδυτα της καινοτόμου τέχνης του Takis, ενσαρκωμένη από ένα μουσικό τρίο το οποίο υπόσχεται μια αξέχαστη εμπειρία. Στην εκλεκτή παρέα, η σοπράνο Σοφία Καρβουνά και ο εικαστικός και σκηνογράφος Ανδρέας Γεωργιάδης, ο οποίος επιμελείται καλλιτεχνικά το οπτικό περιεχόμενο, δημιουργώντας έναν διάλογο ανάμεσα στον ήχο και την εικόνα.

Στην παράσταση θα ακουστούν αποσπάσματα ποιημάτων του συγγραφέα Ευγένιου Γιαρένη. Η παράσταση «Πνοή» εντάσσεται στο πλαίσιο των παράλληλων εκδηλώσεων της έκθεσης Takis 1∞ που διοργανώνει το Ίδρυμα Β&Ε Γουλανδρή στα δυο μουσεία του, στην Αθήνα και στην Άνδρο, έως τις 2 Νοεμβρίου.

Πώς έγινε η προσέγγιση και αυτή η συνεργασία;

Πρέπει να ήταν μέσα Ιουλίου όταν με πήρε τηλέφωνο ο Ανδρέας Γεωργιάδης, ο εξαιρετικός αυτός εικαστικός καλλιτέχνης για να με ενημερώσει ότι θα ήθελε να μου κάνει μία πρόταση σχετικά με ένα αφιέρωμα του Μουσείου Γουλανδρή για τον Τάκη. Η πρόταση ήταν να οργανώσουμε ένα μουσικό δρώμενο, ως κλείσιμο του μεγάλου αφιερώματος για τα εκατό χρόνια Takis που γίνεται σε Αθήνα και Άνδρο.
Σκέφτηκα αμέσως πως θα ήθελα να κάνω κάτι πρωτότυπο, να μην παρουσιάσω απλώς ένα προηγούμενο έργο μου.

Παρακολουθούσες πάντα τη δουλειά του;

Με τον Τάκη έχω μια ιδιαίτερη σύνδεση από την εποχή του τέλους της εφηβείας μου – όταν ουσιαστικά τον γνώρισα μέσα από τον Τζιακομέτι και το κίνημα του Μπάουχαους. Είχα μια σχέση με το έργο του, ήξερα τι έκανε και πάντα μου άρεσε. Βέβαια, δεν γνώριζα κάποιες λεπτομέρειες, τις οποίες έμαθα αργότερα, μελετώντας τον πιο συστηματικά, με μια πιο στέρεη και ουσιαστική ενασχόληση με το έργο του.

Οπότε, ήρθε αμέσως η έμπνευση;

Νομίζω ότι και η σύλληψη από μόνη της έχει πολύ ενδιαφέρον, γιατί ουσιαστικά αυτή η παράσταση – την οποία ονόμασα Πνοή – είναι δύο παράλληλοι δρόμοι, δύο παράλληλες διαδρομές. Η μία είναι του Τάκη και η άλλη είναι η δική μου, του Δέλτα. Δεν συγκλίνουν απαραίτητα· όμως υπάρχουν πάρα πολλές κοινές αναφορές, κι αυτές ήταν που λειτούργησαν έτσι ώστε να εμπνευστώ και να θεωρήσω τον Τάκη συνολικά ως μία από τις βασικές μου επιρροές.

Όμως δεν είναι μόνο ο Τάκης· είναι και το παρόν μου, το «τώρα» μου. Είναι ο τόπος όπου ζω, οι ανάγκες που έχω, η ανάγκη για μια ανάσα. Όπως εσύ, που μιλάμε τώρα, έχεις ανάγκη από μια ανάσα, έτσι κι όλοι μας έχουμε ανάγκη από μια πνοή. Αυτό θέλω να δώσει η παράσταση: μια ανάσα, μια πνοή στον κόσμο, μέσα από τους βίους και τη συνάντηση δύο ανθρώπων, δύο δημιουργών.

Νιώθεις και κάπως σαν μεταφυσική τη σύνδεσή σας;

Αυτό που ένιωσα σαν δημιουργός ήταν ότι «χτύπησα την πόρτα του». Τον «συνάντησα» στην Άνδρο – το λέω χαριτολογώντας, γιατί όταν ήμουν εκεί ένιωσα πως είχα έναν εσωτερικό διάλογο μαζί του, από τον οποίο μάλιστα προέκυψε κι ένα κείμενο που έγραψα και θα δημοσιευθεί. Προφανώς πρόκειται για μυθοπλασία αλλά εγώ το έζησα σαν αληθινό. Έμεινα στο αρχοντικό της οικογένειας Γουλανδρή, που ήταν στενοί φίλοι του και οι βασικοί του υποστηρικτές στα καλλιτεχνικά δεδομένα στην Ελλάδα.

Τι σε αγγίζει περισσότερο στο έργο και τη ζωή αυτού του πραγματικά τεράστιου και ιδιαίτερου πολυπράγμονα καλλιτέχνη;

Αυτό που με συγκίνησε δημιουργικά – και αφορά το έργο του Τάκη – ήταν η αφετηρία του: το τραυματικό παιδικό του παρελθόν στα χρόνια της Κατοχής. Ταλαιπωρήθηκε πάρα πολύ και αυτό το κουβάλησε βαριά, τον στοίχειωνε σε όλη του τη ζωή. Κι όμως κατάφερε να το μετασχηματίσει. Και εγώ είχα μια πολύ σκληρή παιδική και για αυτό μας θεωρώ, και τον εαυτό μου μαζί, μεγάλους αλχημιστές και μάγους. Το εννοώ αυτό· και ο ίδιος το έλεγε: «Είμαι μάγος».

Οι περισσότεροι γελούσαν, γιατί δεν γνώριζαν ότι ο Τάκης είχε σχέση με ερμητισμό και εσωτερισμό. Κάπως έτσι, με την εσωτερική του δύναμη κατάφερε να μετουσιώσει το πολεμικό υλικό – σφαίρες, χειροβομβίδες, άρματα – σε λουλούδια και μαγνητικά πεδία. Φαντάζομαι ότι ήξερε πολύ καλά τι έκανε· είχε συνείδηση της αυτοΐασης και της δύναμης της ενέργειας. Είχε περάσει πολλές ασθένειες και χρησιμοποιούσε μαγνήτες για να ανακουφίζεται. Ήταν τεράστια μορφή ο Τάκης.

Και, με την ευρύτερη έννοια, όλοι οι καλλιτέχνες είμαστε μάγοι: παίρνουμε το ακατέργαστο υλικό —το δικό μας ή των άλλων— και το μετουσιώνουμε σε χρυσάφι συνείδησης, σε θεραπεία, σε ίαση. Αυτό κάνουμε οι καλλιτέχνες. Έτσι κι εγώ, μέσα από τη μουσική και τη γραφή μου, πιο συνειδητά πλέον, αντιστοίχως λειτουργώ.

Εχετε πάντως κοινά και ως φιλοσοφία και ως προσωπικότητες.

Ναι, και εγώ κατάφερα μέσα από τη δύναμη της θέλησής μου και την αγάπη μου για τη ζωή – την ίδια τη ζωή και μετά για τα πρόσωπα: τη μητέρα μου, τον πατέρα μου, εμένα τον ίδιο – να βρω δρόμο. Και ακόμη κάτι: ο Τάκης, παρά την τεράστια αξία του, βρέθηκε εκτός των ακαδημαϊκών καλλιτεχνικών κύκλων, επειδή ήταν αυτοδίδακτος. Το ίδιο βίωσα κι εγώ σε μεγάλο βαθμό· λειτούργησα αρκετά ως αυτοδίδακτος μουσικός, πριν σπουδάσω και αποκτήσω επίσημη εκπαίδευση. Πήγε λοιπόν στις μεγάλες πόλεις και εκεί αναγνωρίστηκε, πρώτα απ’ όλα, για τη δαιμόνια εφευρετικότητά του.

Ποια πιστεύεις ότι ήταν η σημαντικότερη παρακαταθήκη που άφησε;

Για μένα, το σπουδαιότερο που πρόσφερε στον χώρο της τέχνης ήταν ότι έδωσε κίνηση στη γλυπτική μέσω του μαγνητισμού. Αλλά και υπονόησε τόσα σημαντικά για τον άνθρωπο και το σύμπαν. Στο Μουσείο Γουλανδρή της Αθήνας – στο καινούργιο αυτό υπέροχο κτίριο – όπως μπαίνεις, βλέπεις το γκονγκ. Εγώ, όμως, δεν είδα το γκονγκ. Εγώ είδα τον ίδιο τον Τάκη. Γιατί ο Τάκης έλεγε: «Δεν δημιουργώ μηχανές· δημιουργώ το αόρατο. Δημιουργώ τη μουσική του υπερπέραν. Θέλω να δημιουργήσω τη μουσική των σφαιρών».

Ουσιαστικά πήρε την ιερή γεωμετρία του σύμπαντος και, μέσα από τα έργα του, προσπάθησε να εκφράσει τις δονήσεις της. Έγινε κανάλι, συν-δημιουργός στη δημιουργία που μας περιβάλλει. Έτσι το αισθάνομαι κι εγώ. Και πάντα να θυμόμαστε πως έφερε την τεράστια καινοτομία με την τέχνη του της ένωσης του «πάνω» με το «κάτω», όπως έλεγε.

Επίσης, προσκαλούσε σε αυτό τους άλλους.

Ασφαλώς! Προσπαθούσε να δώσει στον κόσμο λίγη χαρά. Σήμερα επίσης κανείς δεν ζει με χαρά και είναι αποκαλυπτικό το πόσο τα πράγματα επανέρχονται -τα ίδια ακριβώς που συνέβαιναν τότε, συμβαίνουν και τώρα. Εκείνος λοιπόν έδινε τη δυνατότητα της διάδρασης· είχε έργα όπου μπορούσες, σαν μικρό παιδί, να πετάξεις τα καρφιά πάνω σε έναν μαγνήτη για παράδειγμα. Ουσιαστικά αυτό προσπαθούσε – ή τουλάχιστον αυτή ήταν η πρόθεσή του: να συμπράξει, να κάνει τα έργα του διαδραστικά και κυρίως να έχουν έναν κραδασμό προς τον αποδέκτη, έναν κραδασμό καθαρά ενεργειακό.

Έχω την αίσθηση Μιχάλη ότι -κι αυτό ισχύει και για σένα- ότι παρά το ότι η τέχνη του δεν ήταν «εμπορική» ή «εύκολη», έφτασε στον κόσμο. Ήταν φανταστικό αυτό που κατάφερε: ενώ ήταν βαθιά εσωτερική, με μια επαφή σχεδόν κοσμική, εξω–συμπαντική, ταυτόχρονα παρέμενε πολύ ανθρώπινη. Ήταν σαν να ήθελε όλοι εμείς να συμμετάσχουμε σε αυτήν και να μπούμε στο δικό μας «ταξίδι», ο καθένας όπως θα το εκλάμβανε.

Απλώς να πω ότι, δημιουργικά, αυτός ο άνθρωπος έφερε μια τεράστια καινοτομία με την τέχνη του: ουσιαστικά ένωνε το «πάνω» με το «κάτω», όπως έλεγε. Κι αυτή είναι η φιλοσοφία του ερμητισμού. Και καλά κάνεις εσύ που το γειώνεις, γιατί αυτός ήταν ο στόχος: να μπορέσουμε να εισέλθουμε στην τέχνη του. Παρότι ήταν αρκετά, λοιπόν, εγκεφαλική, δεν της έλειπε το συναίσθημα. Αυτό προσπαθώ κι εγώ με την Πνοή – να δώσω το από πίσω συναίσθημα, αυτό που υπάρχει βαθιά. Αν υποθέσουμε ότι η ζωή του Τάκη είναι ένας κύκλος με μια τελεία στο κέντρο – όπως το γκονγκ, που είναι ιερό σύμβολο – από αυτήν την τελεία ξεκινούν πολλές ακτίνες συναισθημάτων: βαθύς πόνος, αγωνία επιβίωσης, φοβερές συγκρούσεις με πολιτικά και καλλιτεχνικά καθεστώτα, και ανταγωνισμοί και συναγωνισμοί.

Ο Τάκης έκανε τεράστιο αγώνα για να αναγνωριστεί ως ένας αυθεντικός καλλιτέχνης και μάλιστα πρωτοπόρος και καινοτόμος. Όλα τούτα δημιούργησαν μια συναισθηματική παλέτα πλούσια σε «χρώματα». Κι αυτό τον έκανε βαθιά ανθρώπινο, σαν όλους εμάς. Μόνο που εκείνος είχε τη δύναμη να μετουσιώνει όλη αυτή την εμπειρία και να μας προσκαλεί να συμμετάσχουμε στα έργα του -να παίξουμε, να γίνουμε ξανά παιδιά και να κατανοούμε ότι όλο αυτό μας περιβάλλει είναι μια πνοή που μας δίνει ζωή. Είναι το σύμπαν ολόκληρο. Μιλούσε για τους ρυθμούς της φύσης και το πόσο σημαντικό είναι να ερχόμαστε σε επαφή μαζί της.

Μιλούσε τόσο πολύ για τη φύση, αλλά ταυτόχρονα ασχολήθηκε βαθιά με την επιστήμη, με τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία, με τα φυτά… Πράγματα που φαίνονται ξένα με τη φύση, και όμως τα ένωσε. Ένας συνδυασμός περίεργος, όπως και στη δική σου μουσική: είναι πολύ συναισθηματική αλλά και τεχνικά άρτια, τολμηρή.

Εγώ μπορεί να μην έχω άμεση σχέση με την επιστήμη πια, αλλά η τεχνολογία επιστήμη είναι. Η ηλεκτρονική μουσική είναι παράγωγο της επιστήμης της τεχνολογίας. Οσον αφορά το έργο του Τάκη, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι έζησε σε μια εποχή τεράστιων αλλαγών. Η μεταπολεμική περίοδος ήταν μια «γέφυρα» ανάμεσα σε δύο κόσμους. Δεν νομίζω ότι τότε το έργο του μπόρεσε να γίνει κατανοητό από το ευρύ κοινό. Ίσως μόνο μέσα σε συγκεκριμένους κύκλους, ανθρώπων της ελίτ ή με κάποια ιδιαίτερη καλλιέργεια. Γι’ αυτό και βρέθηκε σε κύκλους υψηλής κοινωνίας. Ήταν πολύ δύσκολο τότε για τον κόσμο να αποκωδικοποιήσει ένα τέτοιο έργο.

Ο κόσμος ήθελε να φάει, να έχει δουλειά, να ζήσει, να βρει πού να μείνει.
Έτσι, με μια έννοια, ο Τάκης έβλεπε μπροστά από την εποχή του, ήταν διορατική η τέχνη του. Κάτι παρόμοιο αισθάνομαι ότι έκανα κι εγώ μισό αιώνα αργότερα.

Πες μας λίγο για την Πνοή.

Πρόκειται ουσιαστικά για ένα πρωτότυπο μουσικό έργο, διάρκειας μίας ώρας και δέκα λεπτών, που δημιούργησα από τον Ιούλιο μέχρι σήμερα. Ήταν μια υπέρβαση, μια υπεράνθρωπη προσπάθεια από μέρους μου. Υπάρχει μόνο ένα κομμάτι από την παλιά μου δισκογραφία, που οπωσδήποτε θα το έβαζα, από το Forbidden Poetry ένα σόλο για τσέλο, που το ενσωμάτωσα ξανά από το μηδέν. Για να το θέσω πιο σωστά, ο Τάκης ήταν το ερέθισμα αυτή την περίοδο που είχα ανάγκη να φτιάξω κάτι καινούργιο να το ενσαρκώσω και να το ολοκληρώσω μέσα από το πολύ προσωπικό μου βίωμα από αυτή την «πνοή» που έχω ανάγκη να προσφέρω καλλιτεχνικά σε όλον τον κόσμο γιατί όλοι έχουμε ανάγκη να πάρουμε μία ανάσα.

Και αυτό θα τελειώσει εκεί ή θα έχει συνέχεια;

Κατ’ αρχάς με τις αδελφές Κουτσομάλλη – ψυχή του Μουσείου – που είχαμε καταπληκτική συνεργασία έχουμε συζητήσει το ενδεχόμενο να πάει του χρόνου και στην Ανδρο. Επίσης, προϋπόθεση ήταν να γίνει και ένα βινύλιο.

Συντελεστές

Μιχάλης Δέλτα: Synthesizers, Υπολογιστές
Σταύρος Παργινός: Τσέλο
Μένιος Γούναρης: Πιάνο
Σοφία Καρβουνά: Σοπράνο
Ευγένιος Γιαρένης: Ποίηση
Ανδρέας Γεωργιάδης: Visuals
Ηχολήπτης: Κωνσταντίνος Seleznioff | Φωτισμοί: Δημήτρης Κουτάς
Οργάνωση παραγωγής: Μικρή Άρκτος | Διεύθυνση παραγωγής: Βιβή Γερολυμάτου
Φωτογραφίες: Μαρία Κουτσομάλλη-Moreau