ΟΙ ΚΟΥΚΛΕΣ ΤΩΝ REDICOLO ΔΙΔΑΣΚOΥΝ ΕΝΣΥΝΑΙΣΘΗΣΗ – 2 ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ

Το κουκλοθέατρο κουβαλά μια σπάνια αμεσότητα. Κάθε κούκλα ξεκινά από απλά υλικά, όμως πάνω στη σκηνή αποκτά προσωπικό βλέμμα, βάρος και ρυθμό, ανοίγοντας χώρους φαντασίας και συγκίνησης.

Καθοριστικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία έχουν οι άνθρωποι πίσω από τις κούκλες, οι εμψυχωτές.
Με το σώμα και τη φωνή τους, με ροή στην κίνηση και διαρκή εγρήγορση, δίνουν πνοή στο άψυχο υλικό, δημιουργώντας μια σχέση εμπιστοσύνης με τον θεατή. Η επιδεξιότητά τους δεν περιορίζεται στην τεχνική. Αφορά την ικανότητα να αφουγκράζονται κάθε μικρή αντίδραση, κάθε αλλαγή ρυθμού, σε ένα κοινό που σταδιακά γίνεται ενεργό μέρος της αφήγησης.

Πρόκειται για μια πολυεπίπεδη συνάντηση, που αγγίζει τα παιδιά με απόλυτη φυσικότητα και βρίσκει εξίσου ουσιαστική ανταπόκριση στους ενήλικες, ενεργοποιώντας μνήμες και οικεία συναισθήματα. Η δουλειά της ομάδας Redicolo κινείται ακριβώς σε αυτό το μεταίχμιο: εκεί όπου η χειροποίητη λεπτομέρεια συναντά το συναίσθημα και η σκηνή μετατρέπεται σε χώρο σιωπηλής, ουσιαστικής ανταλλαγής ιδεών.

Η Δέσποινα Καλπενίδου και ο Γιάννης Μόμτσιος, μαζί με τους συνεργάτες τους, ανεβάζουν εδώ και 15 χρόνια παραστάσεις σύγχρονου κουκλοθεάτρου, με σταθερή παρουσία και ξεκάθαρη καλλιτεχνική ταυτότητα. Το κοινό της Αθήνας τους γνώρισε και μέσα από τον Μικρό Πρίγκιπα, μια παράσταση που μας ταξίδεψε στη σημασία της φιλίας, της αγάπης και της ανθρωπιάς.

Το σαββατοκύριακο 20 και 21 Δεκεμβρίου οι Redicolo θα παρουσιάζουν δύο παραστάσεις στο Athens Science Festival στο Ωδείο Αθηνών, τον “Κύκλο με την Κούκλα” και τον “Πινόκιο- ένα διαφορετικό αγόρι”.  Με αφορμή αυτά τα ραντεβού με το κοινό, η εμψυχώτρια Δέσποινα Καλπενίδου μας μίλησε για τα σύμβολα και τις ιστορίες που μεταφέρουν οι (ανθρώπινου μεγέθους) κούκλες της ομάδας, σε μια εποχή όπου τα παιδιά χρειάζονται περισσότερο από ποτέ θετικά σημεία αναφοράς.

Δέσποινα Καλπενίδου: “Το κουκλοθέατρο βοηθά τα παιδιά να διαχειριστούν δύσκολα συναισθήματα”

Η συζήτηση ξεκινά από τον Πινόκιο, τον ήρωα του Κάρλο Κολόντι: μια ξύλινη κούκλα που αναζητά τη θέση της στον κόσμο των ανθρώπων. Παρότι συχνά μένουμε στο στερεότυπο του ψέματος που κάνει τη μύτη να μεγαλώσει, ο χαρακτήρας αυτός έχει πολλά περισσότερα να αφηγηθεί.

“Ο Πινόκιο πρωτοανέβηκε το 2016, αλλά τα τελευταία τέσσερα χρόνια εστιάσαμε σε άλλες παραστάσεις και δεν τον ανεβάσαμε” μας λέει η Δέσποινα. “Γενικά προσπαθούμε οι παραστάσεις μας να μένουν ενεργές όσο γίνεται και φέτος τον ανανεώσαμε, προσθέτοντας έναν νέο ηθοποιό. Πλέον παίζουμε τρεις εμψυχωτές: εγώ, ο Γιάννης (Μόμτσιος) και ο Νίκος Ραφαηλίδης. Στη διαδρομή των χρόνων έχουν αλλάξει πρόσωπα, αλλά η παράσταση παραμένει ζωντανή και εξελίσσεται. Ο Πινόκιο είναι μια ξύλινη κούκλα που ζει σε έναν κόσμο ανθρώπων. Ένα διαφορετικό παιδί που ονειρεύεται να ενταχθεί, να βρει τη θέση του. Η ιστορία μας γίνεται ένα ταξίδι προς την ενηλικίωση και την αυτογνωσία. Nα ανακαλύψει ποια είναι όλα αυτά που τον κάνουν σημαντικό. Να καταλάβει ότι είναι αποδεκτό να είναι διαφορετικός.

Το στοιχείο του ψέματος υπάρχει, αλλά στη δική μας εκδοχή ο Πινόκιο λέει ψέματα κυρίως στον εαυτό του. Δεν έχουμε ούτε νεράιδα ούτε γρύλο. Πρέπει μόνος του να ανακαλύψει τον δρόμο του. Κάναμε μια διασκευή που συνομιλεί με τη σημερινή εποχή, λαμβάνοντας υπόψη όσα γνωρίζουμε πια για την ψυχολογία και την ανάπτυξη των παιδιών.”

– Στην περιγραφή της παράστασης αναφέρεστε έντονα στη διαφορετικότητα και την ενσυναίσθηση…
Ένα σημαντικό δίπολο που κρατήσαμε είναι αυτό της ανθρωπιάς και της γαϊδουριάς. Ο Πινόκιο συναντά το Φυτίλι, ένα παιδί επίσης περιθωριοποιημένο. Μαζί πηγαίνουν στην Παιχνιδοχώρα, έναν τόπο που τους μαθαίνει να σκέφτονται μόνο τον εαυτό τους. Εκεί μεταμορφώνονται σε γαϊδουράκια. Όχι επειδή έκαναν κάτι μαγικό, αλλά επειδή έπαψαν να νοιάζονται ο ένας για τον άλλον. Αργότερα καταλήγουν σε ένα τσίρκο, όπου ο Πινόκιο τα πάει καλά και ευνοείται, ενώ το Φυτίλι δυστυχώς μένει… νηστικό. Εκεί θέτουμε στα παιδιά το ερώτημα αν αυτή η συμπεριφορά είναι σωστή. Μέσα από τη δράση ο Πινόκιο καταλαβαίνει, υπερασπίζεται τον φίλο του και αυτό οδηγεί στη μεταμόρφωσή του.

– Γιατί επιλέξατε τον Πινόκιο;
Η αφετηρία μας ήταν η διαφορετικότητα. Μας αρέσει να πιάνουμε κλασικούς ήρωες και να τους διαβάζουμε με σύγχρονη ματιά. Προσωπικά είχα μεγαλώσει με την ιαπωνική animated σειρά του ’80, που ήταν σκληρή και απαιτητική. Θυμάμαι ως παιδί μου έκανε φοβερή εντύπωση το ότι με έβαζε σε τόσο δύσκολες σκέψεις. Γιατί όλα όσα περνάει ο Πινόκιο είναι πολύ δύσκολα. Μου αρέσει όμως αυτή η προσέγγιση. Δηλαδή να σε βάζουν τα παραμύθια σε μια διαδικασία να σκεφτείς δύσκολα πράγματα. Παλαιότερα γινόταν πιο πολύ.

– Είναι έτοιμα τα παιδιά να διαχειριστούν τέτοια “δύσκολα” θέματα;
Το θέατρο είναι ένα πολύτιμο εργαλείο για να βοηθήσει τα παιδιά να διαχειριστούν δύσκολα συναισθήματα. Το περιβάλλον της σκηνής τα ευνοεί να έρθουν σε επαφή με αυτά τα θέματα βλέποντάς τα να βιώνονται από μια κούκλα, κάτι που τους δίνει μια αναγκαία απόσταση και τα βοηθά να σκεφτούν πιο ήρεμα. Άλλωστε, βρίσκονται σε μια ηλικία όπου έτσι κι αλλιώς προσπαθούν να ανακαλύψουν και να διαχειριστούν όσα νιώθουν. Το θέατρο, και ειδικά το κουκλοθέατρο, προσφέρει έναν ασφαλή χώρο για αυτή τη διαδικασία. Το βλέπω και στο δικό μου παιδί, αλλά και καθημερινά στη δουλειά μας ως εμψυχωτές.

Εκεί στο δημοτικό τα παιδιά βρίσκονται σε μια κομβική φάση. Αρχίζουν να διαλέγουν φίλους, να διαχωρίζονται σε ομάδες, να συγκρίνονται και να υιοθετούν πρότυπα, να σκέφτονται «εμείς είμαστε έτσι, οι άλλοι αλλιώς». Είναι η περίοδος που προσπαθούν να καταλάβουν ποιοι είναι και πού ανήκουν. Σε αυτή τη διαδικασία, το κουκλοθέατρο, η δημιουργικότητα και το θεατρικό παιχνίδι λειτουργούν ως ένα ασφαλές πλαίσιο, μέσα στην ίδια τους την τάξη – τη μικρή κοινωνία όπου κινούνται καθημερινά – για να ανοιχτούν, να εκφραστούν και να μιλήσουν για όσα τους απασχολούν.

– Θα πρότεινες σε γονείς και εκπαιδευτικούς να προετοιμάσουν τα παιδιά πριν δουν την παράσταση;
“Θα προτιμούσα η συζήτηση να γίνεται μετά την παράσταση. Συχνά βλέπουμε τους γονείς να προσπαθούν να προετοιμάσουν τα παιδιά λέγοντάς τους πράγματα που δεν χρειάζεται να γνωρίζουν εκ των προτέρων. Η έκπληξη της στιγμής είναι σημαντική· είναι ωραίο τα παιδιά να ανακαλύπτουν την ιστορία εκείνη την ώρα, χωρίς προκαταβολικές πληροφορίες. Αυτό που έχει πραγματική αξία είναι η κουβέντα μετά: να ρωτήσουν τα παιδιά τι κατάλαβαν, πώς ένιωσαν και τι τους απασχόλησε.”

– Ποια σημεία της παράστασης βλέπετε να συγκινούν περισσότερο τα παιδιά;
“Υπάρχουν πολλά σημεία, που συγκινούν όχι μόνο τα παιδιά, αλλά και εμάς τους εμψυχωτές. Το τέλος είναι πάντα πολύ δυνατό, γιατί στη δική μας ιστορία – spoiler – ο Πινόκιο δεν γίνεται αληθινό αγόρι. Στο φινάλε ζητά την αποδοχή των παιδιών για αυτό που είναι. Υπάρχει έντονο στοιχείο συμμετοχής, με παιδιά να ανεβαίνουν στη σκηνή. Ο ίδιος αποδέχεται ότι είναι ξύλινη κούκλα και ρωτά τα παιδιά αν θα τον ήθελαν στο σχολείο τους. Όλα φωνάζουν “ναι” και αυτή η αποδοχή – το γεγονός ότι τον δέχονται γι αυτό που είναι – είναι βαθιά συγκινητική.”

Αναφορικά με τις κούκλες στον Πινόκιο θα δούμε τρεις κούκλες σε ανθρώπινο μέγεθος: τον Πινόκιο, το Φυτίλι και τον Αρλεκίνο. Χρησιμοποιούνται μεγάλες θεατρικές μάσκες, διαφορετικές τεχνικές για τα γαϊδουράκια, για τη φάλαινα, καθώς και μικτές τεχνικές.

Κάθε παράσταση των Redicolo έχει τον δικό της διάκοσμο. “Προσπαθούμε κάθε φορά να πειραματιζόμαστε. Οι κούκλες μας είναι συνήθως αρκετά μεγάλες, αλλά αλλάζουμε τεχνικές, μεγέθη και τρόπους εμψύχωσης. Θέλουμε να παραμένουμε ανοιχτοί και να πειραματιζόμαστε” μας λέει η Δέσποινα, ενώ τη ρωτάμε και για ένα από τα δυνατά σημεία των παραστάσεων της ομάδας που είναι η… μουσική: “Η μουσική μας είναι πρωτότυπη και έχει γραφτεί από τον Γιάννη (Μόμτσιο). Κάθε παραγωγή μας έχει τη δική της μουσική. Τη διασκευή, τη σκηνοθεσία, τα σκηνικά, τα κοστούμια και τις μάσκες κάναμε εγώ, ο Γιάννης και η Βίκυ Γούσιου”.

Ο μπρεχτικός “Κύκλος με την κούκλα”- Η πρώτη παράσταση

– Πες μου λίγα λόγια και για τον “Κύκλο με την κούκλα”
“Η παράσταση αυτή δεν παίζεται συνεχώς. Υπάρχουν περίοδοι που μπαίνει στην άκρη και φάσεις που την ξαναπιάνουμε από την αρχή. Έχει τύχει, μάλιστα, να φτιάξουμε όλες τις κούκλες ξανά, γιατί με τα χρόνια είχαν φθαρεί και χρειάζονταν ανανέωση. Διαρκώς διορθώνουμε και αλλάζουμε πράγματα. Παρ’ όλα αυτά, παραμένει η πρώτη και η πιο πολυταξιδεμένη μας παράσταση – και ίσως η πιο ευέλικτη: έχει παιχτεί σε σχολεία, σε πλατείες, σε χριστουγεννιάτικα φεστιβάλ, σε πολύ διαφορετικούς χώρους.

Τη χαρακτηρίζω «μπρεχτική», καθώς βασίζεται στον “Κύκλο με την Κιμωλία”. Η διασκευή είναι του Ισπανού συγγραφέα Αλφόνσο Σάστρε, του οποίου το παιδικό βιβλίο είχα κι εγώ όταν ήμουν μικρή. Με έναν απλό και έξυπνο τρόπο, η ιστορία μεταφέρεται στον κόσμο των παιδιών: δύο κορίτσια διεκδικούν μια κούκλα, όπως στον “Κύκλο με την κιμωλία” δύο μητέρες διεκδικούν ένα παιδί. Ένα πλούσιο κορίτσι πετά την παλιά του κούκλα, ένα φτωχό κορίτσι τη βρίσκει, τη φτιάχνει και τη φροντίζει, μέχρι που το πρώτο επιστρέφει και τη ζητά πίσω. Εκεί θέτουμε στα παιδιά το “σολομώντειο” ερώτημα του δικαίου: ποια πιστεύουν ότι πρέπει να κρατήσει την κούκλα και, κυρίως, γιατί. Θέλουμε να ακούσουμε τα επιχειρήματά τους.”

– Πώς βλέπεις το κουκλοθέατρο σήμερα στην Ελλάδα;
“Υπάρχει σίγουρα μια άνθιση από την πλευρά των δημιουργών και των εμψυχωτών. Πολλοί νέοι καλλιτέχνες προσεγγίζουν το κουκλοθέατρο πιο σφαιρικά, πέρα από το παραδοσιακό του πλαίσιο, το οποίο πάντα είχε τη θέση του. Βλέπω έναν κόσμο που ενδιαφέρεται να γνωρίσει τις σύγχρονες τάσεις του κουκλοθέατρου και να πειραματιστεί με διαφορετικές τεχνικές.

– Αυτό που λείπει, όμως, είναι η ουσιαστική στήριξη από το κράτος και τους φορείς

Η αίσθηση που έχουμε είναι ότι παλεύουμε σε μεγάλο βαθμό μόνοι μας για να αναδείξουμε αυτή την τέχνη. Γνωρίζουμε από συναδέλφους που ζουν στη Γερμανία ή τη Γαλλία πόσο μεγαλύτερη στήριξη υπάρχει εκεί και πόσο πιο εύκολα διαδίδεται το κουκλοθέατρο. Στην Ελλάδα γίνονται αξιόλογες προσπάθειες, κυρίως σε επίπεδο ομάδων και μεμονωμένων ανθρώπων. Σημαντικό ρόλο παίζουν και τα δύο διεθνή φεστιβάλ κουκλοθέατρου, στην Καλαμάτα και στο Κιλκίς, που φέρνουν ομάδες από το εξωτερικό και μας επιτρέπουν να δούμε πόσο πλούσια και πολυμορφική μπορεί να είναι αυτή η τέχνη.”

– Τι επόμενο να περιμένουμε;
“Ετοιμάζουμε μια παράσταση για ενήλικες. Είναι ακόμα σε αρχικό στάδιο και θα χρειαστεί χρόνο. Σίγουρα όχι φέτος, πιθανότατα την επόμενη χρονιά. Προς το παρόν, θα παίξουμε και τις τέσσερις παραστάσεις μας στη Θεσσαλονίκη, στο Θέατρο Αμαλία, τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο. Οι δύο παίζονται και για σχολεία όλη τη χρονιά” (Πληροφορίες στο redicolo.com)