ΣΤΟ “PLURIBUS”, Ο ΚΟΣΜΟΣ ΔΕΝ ΤΕΛΕΙΩΝΕΙ ΜΕ ΜΙΑ ΕΚΡΗΞΗ, ΑΛΛΑ ΜΕ ΕΝΑ ΧΑΜΟΓΕΛΟ

Το 1993, ο Βέρνον Βιντζ έγραφε: «Μέσα σε 30 χρόνια θα έχουμε τις τεχνολογικές δυνατότητες να δημιουργήσουμε υπερανθρώπινη νοημοσύνη. Σύντομα μετά, η ανθρώπινη εποχή θα τελειώσει».

To 2019, στο σύγχρονο κλασικό κόμικ του House of X / Powers of X, ο Τζόναθαν Χίκμαν συνέθετε φιλοσοφικές επιστημονικές ιδέες για να παρουσιάσει την απόλυτη ιδέα για το Αύριο: Μια εξελικτική διαδικασία κατά την οποία το ανθρώπινο είδος δημιούργησε τα εργαλεία για την εξέλιξη πέρα από αυτό, φτάνοντας έτσι σε ένα σημείο που δεν έχουμε καν τη δυνατότητα να κατανοήσουμε το βαθμό –και την κοσμική συλλογικότητα– της εν λόγω εξέλιξης.

Όσο εστιασμένα ή μακροσκοπικά κι αν θες να το κοιτάξεις, αυτός ο βαθύς υπαρξιακός φόβος πάντα υπάρχει μέσα στις ιστορίες και στα οράματα του ανθρώπινου είδους: Πως θα έρθει η μέρα που ο κόσμος μας, που η τεχνολογία μας, που το περιβάλλον μας (όπως θες εξερεύνησέ το και πες το) θα συνθέσει και θα οδηγηθεί σε κάτι που μας αφήνει πίσω. Η εξέλιξη μπορεί να είναι έτσι… ποια είναι η λέξη που ψάχνω… α, ναι – απάνθρωπη.

Το ενδιαφέρον του Pluribus δεν βρίσκεται ακόμα σε αυτή την εξελικτική πλευρά των πραγμάτων, αν και φλερτάρει με την ιδέα: Παρουσιάζει έναν κόσμο πολύ πιο πρακτικό, λειτουργικό, ειρηνικό, έτοιμο να γίνει ένα με ό,τι άλλη νοημοσύνη υπάρχει Εκεί Έξω. Ναι, το επόμενο εξελικτικό βήμα δε θα έχει χώρο για τον άνθρωπο, τουλάχιστον όχι τον άνθρωπο όπως τον αντιλαμβανόμαστε σήμερα – με ατομικότητα, με νεύρα, με μεταπτώσεις, ένα ον απρόβλεπτο, εγωκεντρικό, βίαιο, εύθραυστο.

Αν λοιπόν αυτός είναι ένας τρόπος να αφήσει η εξέλιξη πίσω τον ίδιο τον άνθρωπο, τότε τι έχει ο άνθρωπος να πει για όλα αυτά;

Στο Pluribus, η Ρέα Σίχορν παίζει την Κάρολ Στούρκα, μια κυνική συγγραφέα ρομάντσων φαντασίας, η οποία είναι από τους ελάχιστους ανθρώπους παγκοσμίως που επιδεικνύουν ανοσία σε έναν εξωγήινο νοητικό ιό. Ένα εξωγήινο σήμα που μετατρέπει κάθε ανθρώπινο νου σε μέρος μιας παγκόσμιας νοητικής κολεκτίβας, μες στα χαμόγελα και την ευτυχία. Τώρα, οι πάντες είναι ένα: ένα μικρό αγόρι μπορεί να χειρουργήσει, ένας ασκούμενος δημοσιογράφος μπορεί να πετάξει αεροπλάνο, ένας 90χρονος απομονωμένος άντρας μπορεί να να χρησιμοποιήσει το TikTok.

Όχι όμως η Κάρολ, κι όχι ένα μάτσο ακόμα άνθρωποι που για άγνωστους λόγους, παραμένουν αμόλυντοι.

Στον απίστευτο πιλότο της σειράς, γραμμένο και σκηνοθετημένο από τον Βινς Γκίλιγκαν (Breaking Bad, Better Call Saul, The X-Files) σαν κάποιο εντυπωσιακό εφιάλτη του Τζον Κάρπεντερ ή κάποιο μοντέρνο ριμέικ του Invasion of the Body Snatchers, η Κάρολ βλέπει σταδιακά τους πάντες γύρω της να ακινητοποιούνται σε εφιαλτικές τρεμουλιαστές πόζες, καθώς ένα μετά το άλλο, κάθε άτομο παραδίδεται στο συλλογικό νου. Σε μια παγκόσμια, συντονισμένη κατάσταση απόλυτης ευτυχίας, και απόλυτου σεβασμού σε κάθε μορφή ζωής.

Είναι κατά τη διάρκεια αυτής της μετάβασης που η γυναίκα της Κάρολ, Έλεν, πεθαίνει, δημιουργώντας της έτσι και ένα βαθύ προσωπικό σοκ και θρήνο πάνω στο ήδη υπάρχον τραύμα επιβίωσης.

Η στρυφνή Κάρολ είναι τώρα μόνη στον κόσμο, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Η Έλεν ήταν το άτομο που δημιουργούσε έναν συναισθηματικό πόλο για αυτήν, όπως βλέπουμε σταδιακά μέσα από συζητήσεις και exposition για τον χαρακτήρα της, αλλά και σε σκηνές όπως την εναρκτήρια του 3ου επεισοδίου, σε ένα ξενοδοχείο φτιαγμένο από πάγο. Η Έλεν ήταν εκεί για να απορροφά την αρνητικότητα της Κάρολ και να της δίνει τον χώρο να νιώσει ικανή να είναι στοιχειωδώς ευτυχισμένη.

Αυτή η δυναμική είναι και το κλειδί για μια ύπαρξη με –όπως το αντιλαμβανόμαστε εμείς– νόημα. Άνθρωποι που λειτουργούν ως αντίθετοι πόλοι ένας του άλλου, διοχετεύοντας συναισθήματα και ένστικτα μέσα από τις αντιθέσεις τους, και γεννώντας, βασικά, ηλεκτρισμό.

Στον ευτυχισμένο συλλογικό νου που καταλαμβάνει την Γη στο Pluribus, αυτό λείπει: Ηλεκτρισμός. Ρεύμα. Ζωή.

Και γι’αυτό η Κάρολ αρνείται να αποδεχτεί αυτό που έχει συμβεί. Όσο κι αν ο συλλογικός νους της εξηγεί πως αν ενωθεί μαζί τους, δε θα νιώσει ξανά μέρα άγχους. Καμία αγωνία. Όλες οι μέρες και οι στιγμές θα μοιάζουν σαν την αγαπημένη σου ανάμνηση. Είναι ένα ζωντανό San Junipero: Ένα best of των πιο ζεστών σου συναισθημάτων – αλλά τότε, πού είναι η αιχμή, πού είναι ο ηλεκτρισμός;

Δεν είναι κάποιο πρωτοφανές συμπέρασμα, αλλά το Pluribus το διατυπώνει μέσα σε μια ιστορία θεματικά πολυεπίπεδη και αφηγηματικά αραιή, τόσο ώστε να σε προσκαλεί ως θεατής να προβάλεις διαρκώς δικές σου αναφορές και συναισθήματα σε αυτό που βλέπεις. Και δε μπορείς παρά να σκεφτείς: Είναι η βία και η ανισότητα, δομικά στοιχεία της ανθρώπινης εμπειρίας και κατάστασης; Είναι αυτά ακριβώς που θα αφήσει πίσω της η μετα-ανθρώπινη εξέλιξη;

Προς το παρόν, η Κάρολ είναι πάρα, πάρα, πάρα πολύ θυμωμένη.

Συναντιέται με μερικούς από τους άλλους ανθρώπους που δεν προσβλήθηκαν από τον εξωγήινο ιό της ευτυχίας. Κι η αντίδρασή τους, την θυμώνει ακόμα πιο πολύ: Γιατί να μην μας αρέσει αυτό που συμβαίνει; Γιατί να μη θέλουμε την ειρήνη και την παγκόσμια σύνδεση; Γιατί να μην θέλουμε την ευτυχία;

Έχουμε εκπαιδευτεί από όλες τις αντίστοιχες ταινίες «εισβολής», να παίρνουμε αυτομάτως τη θέση της αντίστασης, της επιστροφής στο status quo. «Φυσικά και θα κάνουμε τα πάντα για να γυρίσουμε τον κόσμο στην κατάσταση που ήταν πριν» – αλλά γιατί; Το Pluribus δεν παίρνει αντίθετη θέση από αυτήν, αλλά σε κάνει να παλέψεις για να την αγκαλιάσεις πλήρως.

Ομολογώ πως έβαλα αρκετά τον εαυτό μου σε αυτή τη θέση, και αναρωτήθηκα: Τι θα έκανα; Τι θα ήθελα; Ξεκάθαρα θα πέρναγα το πρώτο διάστημα τρώγοντας όλα τα αγαπημένα μου φαγητά και συμπληρώνοντας ό,τι συλλογές έχω στη μέση με ό,τι σπάνιο κομμάτι τους λείπει. ΟΚ! Και μετά όμως;

Πρέπει να πω ότι ελάχιστες φορές τα τελευταία χρόνια έχω συναντήσει στην μυθοπλασία της οθόνης πιο relatable χαρακτήρα από ό,τι η Κάρολ. Είναι έξαλλη, θυμωμένη με τον κόσμο, δεν μπορεί να καταλάβει γιατί οι πάντες δεν είναι εξίσου έξαλλοι – δεν καταλαβαίνει, σε ένα βαθύτερο επίπεδο, πώς είναι δυνατόν ο κόσμος να συνεχίζει απλώς να γυρίζει, μέρα μετά τη μέρα. Είναι σαν αυτές τις φορές που νιώθεις ως ο μόνος λογικός άνθρωπος, κι αυτό σε αποτρελαίνει ακόμα περισσότερο.

Θα ήταν ψέματα αν έλεγα πως ειδικά τα τελευταία αυτά χρόνια, δεν έχω νιώσει έτσι πολλές φορές ξυπνώντας το πρωί.

Παράλληλα, υπάρχει και κάτι συναρπαστικό στην απεικόνιση της ανθρώπινης ανάγκης για επαφή. Στο φανταστικό 3ο επεισόδιο, η Κάρολ καλεί μέσα για ένα ποτό την Ζόσια – μια φιγούρα φτιαγμένη σχεδόν κατά παραγγελία για την Κάρολ από τον συλλογικό νου, επειδή παραπέμπει στα προσχέδια του κεντρικού χαρακτήρα των βιβλίων της. «Πίνετε τίποτα εσείς τα φρικιά;», της λέει και την καλεί να αράξουν.

Η Ζόσια – ένα απλό κέλυφος του ευρύτερου συλλογικού νου που δεν διαφέρει πρακτικά σε τίποτα απολύτως από κάθε άλλο άτομο που περπατάει και αναπνέει – προσπαθεί να κάνει χαλαρό τσιτ τσατ αλλά καταλήγει να εκστομίζει ανούσια τρίβια. Είναι σα να προσπαθείς να κάνεις κουβεντούλα με ένα Α.Ι.. Κι όπως συμβαίνει και με πολύ κόσμο και το Α.Ι. (που του απαντάνε ευγενικά, του σχηματίζουν διακριτή προσωπικότητα, κλπ), έτσι κι η Κάρολ παρά τα όσα συνειδητά γνωρίζει, νομίζω πως σε κάποιο βαθμό προσπαθεί να εξανθρωπίσει μέσα της τη Ζόσια. Στο τέλος της μέρας, ο άνθρωπος πάντα θα αναζητά την ατομικότητα – στον ίδιο του τον εαυτό, και στους αντικατοπτρισμούς που συναντά γύρω του στη μορφή των άλλων.

(Ο Γκίλιγκαν έχει αρνηθεί πως έγραψε τη σειρά ως ευθεία αλληγορία για το Α.Ι., αλλά δε χρειάζεται να το έχει κάνει συνειδητά. Ειδικά μέσα στο παραπάνω συλλογιστικό context, είναι δύσκολο να μη διαβάσεις και μια τέτοια πτυχή σε αυτή την ιστορία. Εξάλλου, τα 30 χρόνια που προέβλεψε ο Βιντζ έχουν μόλις περάσει.)

Η Κάρολ αρχίζει σταδιακά και αναλύει μεθοδικά τον τρόπο λειτουργίας, αλλά και την ηθική, αυτού του συλλογικού νου κι αυτό, εικάζουμε, θα οδηγήσει στο αναπόφευκτο σχέδιο δράσης της. Έτσι κι αλλιώς δε θα επεκταθώ σε αυτά τα πρακτικά – αυτό που επί της παρούσης βρίσκω συναρπαστικό στη σειρά είναι το πόσο πολύ αναλώνεται στις λεπτομέρειες της καθημερινότητας.

Στο πώς ο συλλογικός νους επανα-εγκαινιάζει το αγαπημένο μπακάλικο της Κάρολ μέσα από ένα απόκοσμης συμμετρίας χορογραφημένο νούμερο. Στο πώς η Κάρολ περνά τις μέρες της λιώνοντας σε μαραθώνιους παλιών σειρών που έχει ακόμα σε DVD (αυτά του streaming ξεχάστε τα). Στην επιστημονικότατη έρευνα που κάνει για να αποκλείσει δεδομένα.

Θα μπορούσα να βλέπω τη σειρά αυτή, με αυτό το ρυθμό και αυτή την αραιή αφήγηση, για χρόνια. Ο Γκίλιγκαν έχει πάρει τη σοφή απόφαση να μην γεμίσει τη σειρά με περιττές παράπλευρες πλοκές ή με στοιχεία ‘μυθολογίας’ μόνο και μόνο για να έχουμε πράγματα να μας αποσπούν και να τρενάρουν το κεντρικό μυστήριο. Αντ’αυτού, θυμίζοντας κάτι από τον ρυθμό και την εικονογραφία του Breaking Bad, παίρνει το χρόνο του για να μας συστήσει χαρακτήρες, καταστάσεις και concepts. Με σκηνές που αναπνέουν και με χορταστικά κάδρα που μας μεταδίδουν πολλαπλή πληροφορία.

Ξέρω πως το κεντρικό ερώτημα αφορά εκ των πραγμάτων την Κάρολ και την αντίδρασή της σε όλα αυτά. Θα καταφέρει να αντιστρέψει αυτή την εισβολή; Και πώς; Και γιατί; Αλλά απολαμβάνω τον τρόπο με τον οποίο η σειρά μας καθοδηγεί στις επιμέρους, μικρές και μεγάλες, στιγμές. Καταφέρνει και κοιτάζει μεγάλες ιδέες της ανθρώπινης ύπαρξης και της ανθρώπινης φύσης, χωρίς να χάνει την επιμέρους καθημερινότητα.

Ακόμα κι αν αναγνωρίσεις, έτσι, την μεγάλη ιδέα και το πιθανώς αναπόφευκτο της μετα-ανθρώπινης εξέλιξης – το τέλος της ανθρώπινης εποχής– δε μπορείς παρά να θες να μείνεις σε μια κατάσταση ανάμεσα στη ζοχάδα και την ευτυχία, και να απολαύσεις… το οτιδήποτε. Κάθε τι, μικρό και μεγάλο, ποιητικό και σκληρό, εκστατικό και επίπονο – που σε κάνει ζωντανό.