ΜΙΑ ΕΙΚΟΝΑ 1000 ΛΕΞΕΙΣ: Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΗΣ ΜΠΕΤΑΛΑ

750 εφημερίδες σε όλο τον πλανήτη έχουν επιλέξει να φιλοξενήσουν την συγκεκριμένη φωτογραφία στο εξώφυλλο τους λίγο μετά από την σφαγή της Μπεταλά στην Αλγερία. Ο άνθρωπος που κατάφερε να την φέρει στο φως, ο ανταποκριτής του Γαλλικού πρακτορείου, Χοσίν Ζαουράρ απέσπασε για την δουλειά του αυτή το “όσκαρ” της φωτοειδησιογραφίας, το World Press Award για το 1997.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Ένα στρατιωτικό πραξικόπημα μετά από τον πρώτο γύρο των εκλογών το 1992 και η εξώθηση εκτός νόμου του ισλαμιστικού κόμματος έφερε τον εμφύλιο στην πρώην γαλλική αποικία. Η κατάσταση ήταν έκρυθμη για πάνω από πέντε χρόνια με τον λαό να είναι διχασμένος. Οι κάτοικοι της Μπαταλά, μίας μικρής κωμόπολης στα νότια του Αλγερίου, είχαν ταχθεί σαφώς υπέρ των ανταρτών. Λίγο πριν από τα μεσάνυχτα της 21ης προς την 22η Σεπτεμβρίου του 1997 ακούστηκαν οι πρώτες εκρήξεις στην γειτονιά Χάι ελ Ντζιλαλί. Η Ένοπλη Ισλαμιστική Ομάδα (GIA) εφόρμησε στην Μπεταλά και με μεθοδικότητα και απίστευτη αγριότητα ξεκίνησε την επιχείρηση εκκαθάρισης.

Ντυμένοι με μαύρες στολές και ισλαμικές μαντίλες πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι και σκότωναν όποιον έβρισκαν μπροστά τους χωρίς καμία εξαίρεση. Η αγριότητα τους απίστευτη. Χτυπούσαν μωρά στους τοίχους και τα πολτοποιούσαν. Βίαζαν, διαμέλιζαν, ακρωτηρίαζαν. Περιφερικά της πόλης ήταν τοποθετημένοι άντρες της ομάδας που σκότωναν όποιον προσπαθούσε να ξεφύγει.

Σύμφωνα με μάρτυρες μετά από ώρες την εμφάνιση του έκανε και ο κυβερνητικός στρατός ο οποίος δεν παρενέβη, παρακολουθώντας την σφαγή από τους λόφους.

Την ανάληψη της ευθύνης μπορεί να ανέλαβε η GIA όμως αρκετοί είναι αυτοί που πιστεύουν ότι υπήρχε κυβερνητική ανοχή αν όχι συμμετοχή. Η σφαγή διήρκεσε όλο το βράδυ και περισσότεροι από 200 άνθρωποι έχασαν την ζωή τους με τον πιο άγριο τρόπο.

Όλα αυτά δεν θα γινόταν γνωστά αν ο Χοσίν Ζαουράρ ο οποίος εργαζόταν για λογαριασμό του AFP στην Αλγερία δεν είχε την υπομονή και την επιμονή να πάρει έστω και μία λήψη έξω από το νοσοκομείο του Ζμίρλι όπου μεταφέρθηκαν τα θύματα και οι τραυματίες από την σφαγή στην Μπεταλά. Τόσο οι φύλακες του νοσοκομείου όσο και οι αστυνομικοί που είχαν συγκεντρωθεί με εντολή να αποτρέψουν στους δημοσιογράφους και τους φωτογράφους να μεταφέρουν ντοκουμέντα από τι ακριβώς είχε συμβεί, του απαγόρευσαν την είσοδο. Περιφερόμενος στον περίβολο άκουσε μία γυναίκα που ούρλιαζε και στην συνέχεια ακούμπησε στον εξωτερικό τοίχο του νοσοκομείου και κατέρρευσε. Λίγες στιγμές πριν είχε διαβάσει στις λίστες που ανανέωναν συνεχώς ότι και τα οκτώ παιδιά της είναι νεκρά. Ο Χοσίν, πλησίασε σε ανύποπτο χρόνο, την στιγμή που οι αστυνομικοί είχαν στρέψει την προσοχή τους κάπου αλλού, και κατέγραψε με τον φακό του τις στιγμές που θα έκαναν παγκοσμίως γνωστή την σφαγή στην Μπεταλά. Στην συνέχεια με προσοχή, αφαίρεσε το φιλμ από την μηχανή, το τοποθέτησε στον σάκο του και το αντικατέστησε με ένα νέο. Στάθηκε ιδιαίτερα τυχερός γιατί λίγες στιγμές αργότερα οι αστυνομικοί πήραν την φωτογραφική του και του αφαίρεσαν το (άχρηστο) φιλμ.

Αυτό με τις φωτογραφίες – ντοκουμέντα μέσα σε λιγότερες από 24 ώρες βρέθηκε στο Παρίσι και σε χρόνο ρεκόρ άρχισε να δημοσιεύεται σε εφημερίδες και σε περιοδικά σε όλο τον κόσμο. Εδώ αξίζει να αναφέρουμε ότι εκείνο το διάστημα η ειδησιογραφική φωτογραφία είχε την τιμητική της αλλά ταυτόχρονα βαλλόταν για τα ποια είναι τα όρια της. Είχε προηγηθεί το δυστύχημα της πριγκίπισσας Νταϊάνα στο Παρίσι το οποίο και μονοπωλούσε την επικαιρότητα μέχρι την δημοσίευση αυτή της φωτογραφίας που ήρθε να δώσει ξανά ώθηση στις διεθνείς εξελίξεις.

Στο πρόσωπο της γυναίκας από την Μπεταλά κάποια αναγνώρισαν τον πόνο της Παναγίας στην κορύφωση του Θείου δράματος και κάποιοι άλλοι φιγούρες από την Γκουέρνικα. Ο ίδιος ο Χοσίν δήλωσε ότι δεν περίμενε τόσο την αναγνώριση όσο και την επιτυχία της φωτογραφίας. “Εμείς (σ.σ. οι φωτογράφοι) δεν μπορούμε να ξέρουμε τι θα γίνουν οι φωτογραφίες μας μετά. Αν θα καταλήξουν στο καλάθι των αχρήστων ή θα δημοσιευθούν σε μία – δύο εφημερίδες ή θα κάνουν παγκόσμια επιτυχία”.

Η συγκεκριμένη πάντως έκανε παγκόσμια επιτυχία στοιχείο που δεν άρεσε καθόλου στην κυβέρνηση της Αλγερίας. Μπορεί οι κυβερνητικές δυνάμεις να μην ήταν κατηγορούμενες για την συγκεκριμένη ενέργεια – μέρος των πραγματικών υπαίτιων συνελήφθη και άλλοι εκτελέστηκαν και άλλοι παρέμειναν για χρόνια στην φυλακή – όμως απέφευγαν με κάθε τρόπο οποιαδήποτε προβολή που παρουσίαζε αρνητική εικόνα για την χώρα. Στον Χοσίν αν και Αλγερινός απαγορεύτηκε να εργαστεί ξανά στην χώρα ενώ ξεκίνησε και ένα χρόνο αργότερα δίκη παρωδία που δεν οδήγησε πουθενά με την κυβέρνηση να βάζει την Ουμ Σαάντ – την γυναίκα της φωτογραφίας – να καταφέρεται κατά του Γαλλικού Πρακτορείου για εκμετάλλευση του ανθρώπινου πόνου, για διάδοση ψευδών ειδήσεων – ότι δεν έχασε τα 8 παιδιά της αλλά 3 συγγενείς της – αλλά κυρίως για την προσωνύμιο που της είχε δοθεί, η “Παναγία της Μπεταλά”. Ως μουσουλμάνα δεν επιθυμούσε να ταυτιστεί με ένα χριστιανικό πρόσωπο.

 

Δείτε εδώ το γαλλικό ντοκιμαντέρ (με αγγλικούς υπότιτλους) για την φωτογραφία.