Ο ΧΟΣΕ ΜΟΥΧΙΚΑ ΑΦΗΣΕ ΟΡΦΑΝΟ ΕΝΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΟΡΑΜΑ ΕΛΠΙΔΑΣ

Ο Χοσέ Μουχίκα ήθελε να δώσει στους οπαδούς του χρόνο να επεξεργαστούν την πιο πικρή από όλες τις εμπειρίες: τον θάνατο. Ο πρώην πρόεδρος μας αποχαιρέτησε νωρίς, στις 9 Ιανουαρίου, όταν ανακοίνωσε ότι ο καρκίνος του είχε εξαπλωθεί. Ο θάνατός του δημιουργεί ένα κενό ιδεολογίας στο κυβερνών κόμμα της Ουρουγουάης, Frente Amplio (FA), αλλά αφήνει και μια σπουδαία παρακαταθήκη που δεν θα πεθάνει ποτέ. Μια παρακαταθήκη που θα ήταν υπέροχα ουτοπικό, αν την έκαναν πράξη πολλοί ηγέτες ανά τον πλανήτη.

Ο Μουχίκα ήταν ο πνευματικός αρχιτέκτονας της σημερινής κυβέρνησης της Ουρουγουάης. Έγινε αγαπητός από τους πολίτες της χώρας του, όχι επειδή αυτοπροσδιοριζόταν “επιδερμικά” Αριστερός, ή Σοσιαλιστής, αλλά γιατί υποστήριξε με την ίδια του τη ζωή, τις πράξεις του. Πράγμα σπάνιο, ειδικά όταν μιλάμε για πολιτική. Ή πωλητική. Η φωνή του Μουχίκα είχε βαρύτητα. Τα λόγια του είχαν απήχηση ακόμη και στην αντιπολίτευση. Ακριβώς γιατί δεν δίσταζε να συμβολοποιεί με τις καθημερινές του συνήθειες τα όσα πρέσβευε, δίνοντας το καλύτερο παράδειγμα εγγύτητας στο κοινό.

Χαρακτηρίστηκε ως “ο πιο φτωχός αρχηγός κράτους στον κόσμο” λόγω του τρόπου ζωής του. Άλλωστε, δώριζε το 90% του μισθού των 12.000 δολαρίων, σε φιλανθρωπίες και απόρους.

Ο Μουχίκα και ο Βραζιλιάνος Λουίζ Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα, ήταν επίσης οι μοναδικοί πολιτικοί που επιβίωσαν ως προοδευτικοί στη λαίλαπα συντηρητισμού που διαπερνά τη Λατινική Αμερική σήμερα. Η φήμη του έγινε παγκόσμια κατά τις ομιλίες του το 2012 στη Διάσκεψη κορυφής για τον πλανήτη Ρίο +20, με τους λόγους του να γίνονται viral στο YouTube.

“Ευπρόσδεκτες οι επενδύσεις σας. Βάζετε τα λεφτά σας για να κερδίσετε. Θα έχετε φορολογικές διευκολύνσεις, αλλά θα δεσμευτείτε ότι το μεροκάματο των εργαζομένων στις επιχειρήσεις που θα στήσετε, θα είναι αξιοπρεπές. Όπως και οι συνθήκες εργασίας” δήλωνε τότε.

Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΠΟΡΕΙΑ

Εκλεγμένος βουλευτής το 1989 και αργότερα γερουσιαστής, ο Μουχίκα υπηρέτησε ως υπουργός Κτηνοτροφίας, Γεωργίας και Αλιείας (2005-2008) πριν εκλεγεί πρόεδρος της Ουρουγουάης το 2010. Αφού αποχώρησε από την προεδρία το 2015, ο Μουχίκα επέστρεψε στη Γερουσία, αλλά παραιτήθηκε το 2020, επικαλούμενος λόγους ηλικίας και υγείας. “Αγαπώ την πολιτική, αλλά αγαπώ περισσότερο τη ζωή”, σημείωνε.

Κατά τη διάρκεια της θητείας του, η οικονομία της Ουρουγουάης αναπτύχθηκε με μέσο ετήσιο ρυθμό 5,4%, η φτώχεια μειώθηκε και η ανεργία παρέμεινε χαμηλή. Η Ουρουγουάη προσέλκυσε επίσης την παγκόσμια προσοχή για τους κοινωνικούς νόμους που ψηφίστηκαν από το κοινοβούλιο εκείνα τα χρόνια.

Η κυβέρνησή του αύξησε σημαντικά τις δημόσιες δαπάνες, διευρύνοντας το δημοσιονομικό έλλειμμα και οδηγώντας τους αντιπάλους του να τον κατηγορούν για σπατάλη. Ωστόσο, σε αντίθεση με άλλους ηγέτες στην περιοχή, δεν κατηγορήθηκε ποτέ για διαφθορά ή για υπονόμευση της δημοκρατίας της χώρας του.

Μέχρι το τέλος της κυβέρνησής του, ο Μουχίκα είχε υψηλό ποσοστό δημοτικότητας στο εσωτερικό, κοντά στο 70%, πράγμα καθόλου τυχαίο.

ΕΝΑΣ ΣΤΩΙΚΟΣ ΤΗΣ ΑΠΛΗΣ ΖΩΗΣ

Στο τελευταίο του μήνυμά προς τη νεολαία της Ουρουγουάης, ο Μουχίκα υπερασπίστηκε με πάθος τον αλληλέγγυο και διαρκή αγώνα. “Αν υπάρχει θυμός, μετατρέψτε τον σε ελπίδα και αγωνιστείτε για την αγάπη. Μην ξεγελιέστε από το μίσος και μην παγιδεύεστε από τα ναρκωτικά. Μην αφήνεστε μόνοι. Κανείς δεν σώζεται μόνος του”, ήταν τα λόγια ενός ανθρώπου που έβλεπε τη ζωή του να φεύγει, αντιμετωπίζοντας το τέλος στωικά αλλά και γεμάτος. Με πλήρη ικανοποίηση από τη συνειδητότητα των πράξεων που όρισαν το πέρασμά του.

Ο άλλοτε αντάρτης, κρατούμενος και μετέπειτα πρόεδρος της Ουρουγουάης, καθιερώθηκε ως σύμβολο της λατινοαμερικανικής Αριστεράς, υποστηρίζοντας όμως πως πάνω απ’ όλα ήταν αγρότης και λάτρης της φύσης. Πόσο σημαντικό μήνυμα είναι αυτό σήμερα, σε έναν κόσμο που οι ηγέτες στρέφονται όλο και περισσότερο υπέρ της “άμυνας”, των οικονομικών ανταγωνισμών και η προστασία του κλίματος μένει σε δεύτερη μοίρα; Και η ίδια η Ευρώπη άλλωστε άλλαξε τις προτεραιότητές της από την πράσινη ανάπτυξη, στους αμυντικούς εξοπλισμούς.

Στο μικρό του αγρόκτημα στα περίχωρα της πρωτεύουσας της Ουρουγουάης, Μοντεβιδέο, ο πρώην πρόεδρος, που έφυγε από τη ζωή στα 90 του χρόνια – πλήρης ημερών και εμπειριών – υπογράμμιζε πως η μεγαλύτερη απόλαυσή του ήταν να ταΐζει τα κοτόπουλά του και να οδηγεί το τρακτέρ του. Σας θυμίζει κάτι αυτό; Εμένα τίποτα, σε επίπεδο πολιτικής ηγεσίας. “Η επαφή με τη φύση είναι ό,τι πιο συναρπαστικό μπορεί να σου συμβεί”, έλεγε στο Reuters μιλώντας από το απλό, μονώροφο σπίτι του.

Είναι το ίδιο σπίτι με τσιμεντένια στέγη όπου επέλεξε να ζήσει καθ’ όλη τη διάρκεια της προεδρίας του από το 2010 έως το 2015, έχοντας αρνηθεί να μετακομίσει στην προεδρική κατοικία. Το παλιό VW Beetle που οδηγούσε από το αγρόκτημα ως τη δουλειά, δηλαδή την προεδρία, εξακολουθεί να είναι σε καταπληκτική κατάσταση. “Αλλά στο τρακτέρ που πάνε όλα πιο αργά, έχεις χρόνο να σκεφτείς”.

Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΠΑΡΑΚΑΤΑΘΗΚΗ

Οι προοδευτικές θέσεις του Μουχίκα είναι αυτές που τον μεταμόρφωσαν από ένα αγόρι που βοηθούσε τη μητέρα του να καλλιεργεί λουλούδια και λαχανικά, σε έναν φάρο της πολιτικής αριστεράς στη Νότια Αμερική. Κατά τη διάρκεια της προεδρίας του, ο γάμος μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου, οι αμβλώσεις και η κάνναβη νομιμοποιήθηκαν, μια σημαντική τομή για ολόκληρη την Αμερική.

Για τον Μουχίκα, η κλιματική κρίση είναι η “μεγαλύτερη τραγωδία” που βιώνουμε, τόσο σε επίπεδο καθημερινότητας, όσο και σε επίπεδο πολιτικής αντιμετώπισης στις μέρες μας, όπως υποστήριζε. “Η πολιτική δεν σέβεται τις συστάσεις της επιστήμης”, δήλωνε στο Reuters, μιλώντας μαζί με τη σύζυγό του Λουτσία Τοπολάνσκι, που και εκείνη είχε ασχοληθεί με τα κοινά.

Η εν λόγω συνέντευξη ήταν μια από τις τελευταίες που έδωσε, όταν είχε αρχίσει να λαμβάνει ακτινοθεραπεία. Ο “Πέπε”, όπως έγινε γνωστός, έλεγε πως “είμαι πλέον πολύ μεγάλος. Είναι θαύμα που είμαι ακόμη εδώ”.

Ο Μουχίκα φυλακίστηκε τέσσερις φορές τις δεκαετίες του 1970 και του 1980 επειδή ήταν ηγέτης της ακροαριστερής αστικής ανταρτικής ομάδας Τουπαμάρος* κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής δικτατορίας της Ουρουγουάης που αποτυπώνεται υπέροχα στην ταινία “Μία νύχτα, 12 χρόνια”. Κατάφερε να δραπετεύσει δύο φορές. “Είχα μια περίπλοκη ζωή, αρκετούς τραυματισμούς, και σταδιακά έπρεπε να φροντίσω παραπάνω τον εαυτό μου”, απαντούσε, δείχνοντας την κάβα με το ρούμι στο σπίτι του.

Μεγάλα διαστήματα των 14 χρόνων που πέρασε στη φυλακή, τα έζησε σε απομόνωση, έχοντας μόνο μυρμήγκια για παρέα. Εκεί έμαθε να μιλάει με τον εαυτό του. Αυτός είναι και ο λόγος που απαρνήθηκε τα κινητά τηλέφωνα, γιατί του “στερούσαν αυτή την ελευθερία”. Ποτέ δεν ήταν θετικά διακείμενος για τον Μαδούρο, κρατώντας αποστάσεις, αλλά ήταν στενός φίλος του Τσάβες. “Εκείνος είχε χάσει τις εκλογές και αποδέχθηκε το αποτέλεσμα”, τόνιζε με νόημα.

Ο Μουχίκα κυβέρνησε ως μετριοπαθής, διατηρώντας διάλογο με τους αντιπάλους της κεντροδεξιάς, προσκαλώντας τους σε τακτικά μπάρμπεκιου στο σπίτι του. Άλλοι τακτικοί επισκέπτες στο αγρόκτημα ήταν ο πρώην πρόεδρος της Βολιβίας Έβο Μοράλες και ο Βραζιλιάνος Λουίζ Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα. “Δεν μπορούμε να προσποιούμαστε ότι συμφωνούμε σε όλα. Πρέπει να συμφωνούμε με ό,τι υπάρχει, όχι με ό,τι μας αρέσει”, κατέθετε, ως λάτρης της δημιουργικής συναίνεσης υπέρ του πολίτη.

Πέρυσι, ο Λούλα επισκέφθηκε το σπίτι του Μουχίκα στο Μοντεβιδέο, έχοντας κερδίσει τις τρίτες του εκλογές σε μια εκπληκτική πολιτική “επιστροφή” μετά από ποινή φυλάκισης για κατηγορίες διαφθοράς. Ο Μουχίκα δήλωνε πως ο Αργεντίνος Μιλέι ψηφίστηκε μόνο και μόνο λόγω των υψηλών ποσοστών πληθωρισμού στην Αργεντινή. “Ο υπερπληθωρισμός τρελαίνει τους ανθρώπους”.

Μιλώντας για την Ευρώπη παρατηρούσε πως κινήθηκε λάθος γιατί “κατάφερε να χαρίσει τη Ρωσία στην Κίνα”. “Η Ευρώπη έπρεπε να προσπαθήσει να φέρει κοντά της την “αρκούδα”, να τη φέρει στην πλευρά της”, σχολίαζε, επιρρίπτοντας όμως σαφείς ευθύνες στον Πούτιν για την εισβολή στην Ουκρανία. Για τη γνωριμία του με τον Πούτιν, έλεγε πως “είναι σαν να μιλάς σε ένα άγαλμα. Δεν έχει εκφράσεις”.

Ο Μουχίκα κέρδισε ακόμη την υποστήριξη ηγετών της Λατινικής Αμερικής για τη νομιμοποίηση της κάνναβης, καθώς ο “πόλεμος κατά των ναρκωτικών” θεωρούνταν όλο και περισσότερο αποτυχημένος. Μια πιο πρόσφατη έξαρση της βίας που σχετίζεται με τα ναρκωτικά, η οποία έχει εξαπλωθεί σε χώρες όπως η Κόστα Ρίκα, ο Ισημερινός και η ίδια η Ουρουγουάη, έχει οδηγήσει σε νέα ερωτήματα σχετικά με τον τρόπο αντιμετώπισης του οργανωμένου εγκλήματος.

Ο Μουχίκα συνέχιζε μέχρι τέλους να υποστηρίζει την αποποινικοποίηση “υπό αυστηρό κρατικό έλεγχο”, αλλά τόνισε το μεγαλύτερο πρόβλημα της αντιμετώπισης του εθισμού στα ναρκωτικά. “Δεν υπερασπίζομαι τη χρήση ναρκωτικών. Αλλά δεν μπορώ να υπερασπιστώ την απαγόρευση όπως έχει, επειδή τώρα έχουμε δύο προβλήματα: την εξάρτηση από ναρκωτικά, η οποία είναι ασθένεια, και την εμπορία ναρκωτικών, η οποία είναι χειρότερη”.

Κλείνοντας τη συνέντευξη, που αποτύπωνε εν πολλοίς όλο το πνεύμα του, με ηρεμία: “Το κακό είναι πως σήμερα ο κόσμος διοικείται από ηλικιωμένους, που ξεχνούν πώς ήταν, όταν υπήρξαν νέοι”.

ΤΙ ΠΙΣΤΕΥΕ ΓΙΑ ΤΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Έτοιμος να φύγει από τη ζωή, δεν άλλαξε τις απόψεις του για τη θρησκεία. Όπως έλεγε στο Associated Press “είτε πιστεύεις είτε δεν πιστεύεις, θεωρώ όλες τις θρησκείες πολύ αλαζονικές επειδή το μέγεθος του σύμπαντος είναι τόσο τεράστιο, κι όμως εκείνες προσπαθούν να τοποθετήσουν τους ανθρώπους ως επίκεντρο. Γιατί το σύμπαν να εκτιμά την ανθρώπινη ζωή περισσότερο από τη ζωή ενός μυρμηγκιού; Ωστόσο σέβομαι τις θρησκείες. Οι άνθρωποι έχουν ανάγκη να πιστεύουν σε κάτι. Οι θρησκείες επιτελούν μια “υπηρεσία” οηθώντας στη ζωή και τον θάνατο”. Υποστήριζε ακόμη πως παρότι στο όνομα “του Θεού” έχουν διαπραχθεί εγκλήματα, “οι θρησκείες βοηθούν στα όρια, βοηθούν στον περιορισμό ορισμένων αρνητικών τάσεων των ανθρώπων”.

Για το πώς αντιμετώπιζε τη Ζωή, δήλωνε: “Όταν ήμουν φυλακισμένος αυτό που με βοήθησε να προχωρήσω ήταν όχι ότι επρόκειτο να φύγω από εκεί για να συνεχίσω να αγωνίζομαι. Ξέρεις γιατί; Γιατί ποτέ δεν ένιωσα πως ηττήθηκα, με την έννοια της συντριβής, ή ότι όλα χάθηκαν. Όχι, υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που ακόμη κι αν κερδίσουν το λαχείο, βλέπουν μόνο τη σκοτεινή πλευρά της ύπαρξης. Κι άλλοι θέλουν να ζήσουν αυθεντικά με ό,τι έχουν”.

Για την άνοδο της τεχνολογίας και την αλόγιστη χρήση της, έλεγε πως υπάρχει ο κίνδυνος της αλλοτρίωσης. “Η έλλειψη ταπεινότητας – η αλαζονεία να πιστεύουμε ότι έχουμε όλα τα κλειδιά για την ανθρώπινη ζωή. Αυτή είναι μια χυδαία απλοποίηση στην οποία μπορούμε να πέσουμε, αλλά φαίνεται ότι αυτή είναι η εξέλιξη προς την οποία οδεύει η ανθρωπότητα”.

“Είμαστε προγραμματισμένοι να θέλουμε να ζήσουμε. Αλλά δεν είναι μια διανοητική απόφαση. Η οργάνωση της ζωής είναι ένας σκληρός δίσκος που η φύση βάζει μέσα μας – να αγαπάμε τη ζωή. Και θέλουμε να ζήσουμε όσο περισσότερο μπορούμε. Και ξέρουμε ότι πεθαίνουμε. Συνειδητοποιείτε ότι πρόκειται για μια βάναυση αντίφαση; Πιστεύω ότι προερχόμαστε από το τίποτα. Ο παράδεισος, αλλά και η κόλαση, είναι ακριβώς εδώ. Όπως κάποιοι έχουν χτίσει θρησκείες, κάποιοι από εμάς έχουμε χτίσει σκοπούς“, σημείωνε, αναδεικνύοντας το δόγμα του. Την Πίστη του.

Για τον Ιησού, όπως διδάσκεται, είχε πει πως “ήταν ένας σπουδαίος πολιτικός αγωνιστής. Μας έφερε μια αίσθηση ισότητας, μια αγάπη για τη ζωή. Τον βλέπω ως ιστορικό σύντροφο. Και αυτό ξεπέρασε τα όρια της θρησκείας”.

Για το πώς θα ήθελε να τον θυμούνται, ανέφερε: “Έχω ένα δέντρο, μια σεκόγια … και από κάτω, έθαψα τον σκύλο μου, τη Μανουέλα, που ήταν σύντροφός μου για 22 χρόνια. Όταν πεθάνω, πρέπει να με κάψουν και να με θάψουν εκεί. Έτσι είναι η ζωή: υπάρχει πάντα ένα τέλος. Μερικές φορές με ρωτούν: «Πώς θέλεις να σε θυμούνται;» Ματαιοδοξία των ματαιοδοξιών! Ο Αμενχοτέπ Δ΄ έβαλε 300.000 ανθρώπους να χτίζουν τον τάφο του για 20 χρόνια. Αλλά ποιος θυμάται τον Αμενχοτέπ Δ΄; Ίσως κάποιοι λάτρεις της Ιστορίας”.

“ΦΤΩΧΟΣ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΟΣ ΠΟΥ ΒΑΔΙΖΕΙ ΜΟΝΟΣ”

Για το γιατί τον σέβονται, απαντούσε: “Ζω όπως σκέφτομαι, απλά. Αν αρχίσω να ζω διαφορετικά, θα σκέφτομαι το πώς ζω και αν είμαι χαρούμενος με αυτό. Φτωχός είναι αυτός που δεν έχει κοινότητα, δεν έχει σύντροφο στη ζωή, που περπατάει μόνος του. Όταν έχουμε συντρόφους, δεν είμαστε φτωχοί. Έχουμε το πιο σημαντικό πράγμα: την αλληλεγγύη των συντρόφων. Ηγέτες στον κόσμο με έλεγαν “καημένο πρόεδρο”. Αλλά αυτοί είναι οι “καημένοι”. Αν πρέπει να ζεις σε μια έπαυλη τεσσάρων ορόφων, εγώ λέω “με τίποτα”. Προτιμώ ένα μικρό σπίτι που καθαρίζω όποτε μπορώ με την ηλικιωμένη σύντροφό μου. Δεν είμαι φτωχός, είμαι άνετος – είναι διαφορετικό. Στη ζωή, πρέπει να μάθεις να περπατάς ελαφρά, μέσα στις αποσκευές σου”.

Ο Μουχίκα αποσύρθηκε από την πολιτική το 2020, αν και παρέμεινε κεντρική προσωπικότητα στην Ουρουγουάη. Ο πολιτικός του κληρονόμος, Γιαμαντού Όρσι, εξελέγη πρόεδρος της Ουρουγουάης τον Νοέμβριο του 2024 και η ομάδα του εντός του Frente Amplio απέκτησε τον μεγαλύτερο αριθμό κοινοβουλευτικών εδρών από την επιστροφή της χώρας στη δημοκρατία.

* Το Κίνημα των Τουπαμάρος ξεκίνησε την αντάρτικη δράση του εξαπολύοντας σειρά επιθέσεων σε τραπεζικά ιδρύματα, καταστήματα εμπορίας όπλων και άλλες επιχειρήσεις στις αρχές της δεκαετίας του ’60, μοιράζοντας εν συνεχεία τα κλεμμένα τρόφιμα και όσα χρήματα δεν κρατούσε για τις ανάγκες της οργάνωσης στους φτωχούς του Μοντεβιδέο. Κεντρικό του σύνθημα ήταν: Οι Λέξεις μάς χωρίζουν, η Δράση μάς ενώνει. Στην αρχή της δράσης του, απείχε από ένοπλες συρράξεις, καθότι αρχική του στρατηγική στόχευση ήταν να αποτελέσει ένα δυναμικό, μεταρρυθμιστικό πολιτικό κίνημα. Η οποιαδήποτε χρήση βίας θα καθοριζόταν από τις εξελίξεις, τη στρατηγική σε κατοπινά στάδια και τις όποιες μελλοντικές δυνατότητες επίτευξης των σκοπών του.