Η ΑΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑ ΓΙΝΕΤΑΙ ΜΟΝΙΜΗ ΣΥΝΤΡΟΦΟΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ

Η εικόνα του εργαζόμενου που χτυπάει κάρτα στις 9 το πρωί και σχολάει στις 5 το απόγευμα ανήκει, ολοένα και περισσότερο, στο παρελθόν. Στη θέση της ανεβαίνει ένα νέο μοντέλο εργασίας: gig economy, ελεύθεροι επαγγελματίες, αυτοαπασχολούμενοι, χωρίς σταθερό ωράριο ούτε εγγυημένη σύμβαση εργασίας. Η υπόσχεση; Ευελιξία και ανεξαρτησία. Η πραγματικότητα όμως συχνά αποδεικνύεται διαφορετική.

Τα τελευταία χρόνια, ένας ολοένα και μεγαλύτερος αριθμός εργαζομένων εγκαταλείπει το παραδοσιακό μοντέλο απασχόλησης με μόνιμη σύμβαση και σταθερό ωράριο. Η λεγόμενη gig economy -η οικονομία της πλατφόρμας και των περιστασιακών δουλειών- έχει αλλάξει ριζικά το εργασιακό τοπίο. Από τους διανομείς μέχρι τους προγραμματιστές και τους γραφίστες που εργάζονται απομακρυσμένα, η νέα γενιά εργαζομένων κινείται σε ένα πεδίο χωρίς σαφή όρια, αλλά με πολλές ευκαιρίες και ακόμα περισσότερες αβεβαιότητες.

Η υπόσχεση της ελευθερίας

Για πολλούς νέους εργαζόμενους, το freelancing και οι ευέλικτες μορφές απασχόλησης παρουσιάστηκαν ως μια διέξοδος. «Είσαι το αφεντικό του εαυτού σου», «δουλεύεις όποτε θες», «επιλέγεις τα πρότζεκτ που σε ενδιαφέρουν» -αυτά είναι τα πιο συνηθισμένα συνθήματα της νέας αγοράς. Δεν είναι τυχαίο ότι μετά την πανδημία, με την εξάπλωση της τηλεργασίας, η ιδέα της εργασιακής ελευθερίας απέκτησε ακόμα μεγαλύτερη απήχηση. Και πράγματι, υπάρχουν εργαζόμενοι που βρίσκουν στον κόσμο του freelancing μια ευκαιρία για μεγαλύτερο έλεγχο στη ζωή τους, ειδικά σε κλάδους όπως η τεχνολογία, η δημιουργία περιεχομένου ή το design. Η δυνατότητα να συνεργάζεσαι με πελάτες από όλο τον κόσμο, να τιμολογείς με δικούς σου όρους και να αποφεύγεις την καθημερινή μετακίνηση στο γραφείο ακούγεται ιδανική.

Όμως πίσω από την εικόνα της ελευθερίας, κρύβεται μια νέα μορφή ανασφάλειας. Οι περισσότεροι freelancers και gig workers δεν έχουν πρόσβαση σε βασικά εργασιακά δικαιώματα: σταθερό εισόδημα, ασφάλιση, πληρωμένες άδειες, επιδόματα. Η εργασία τους εξαρτάται από τις διαθέσεις των πλατφορμών ή από την τυχαία ροή νέων πελατών.

Οι διανομείς φαγητού αποτελούν χαρακτηριστικό παράδειγμα. Οι μεγάλες εταιρείες πλατφόρμας συνεργάζονται με χιλιάδες ανθρώπους, οι οποίοι εργάζονται πολλές ώρες στον δρόμο με αμοιβές που συχνά δεν ξεπερνούν τα κατώτατα όρια, χωρίς να ξέρουν αν αύριο θα συνεχίσουν να έχουν δουλειά. Το ίδιο ισχύει και για τους επαγγελματίες που δουλεύουν μέσω διεθνών sites εύρεσης εργασίας, όπου ο ανταγωνισμός από χαμηλότερα αμειβόμενες χώρες πιέζει τις αμοιβές προς τα κάτω.

Οικονομική πίεση και ψυχολογικό κόστος

Η έλλειψη σταθερότητας είναι ίσως το πιο βαρύ φορτίο για όσους δραστηριοποιούνται στη gig economy και στο freelancing. Όταν το εισόδημα εξαρτάται από τον αριθμό των παραγγελιών που θα φτάσουν στο κινητό, από τα «likes» στο προφίλ μιας πλατφόρμας ή από τη βαθμολογία που θα αφήσει ο επόμενος πελάτης, η αβεβαιότητα γίνεται μόνιμη σύντροφος. Δεν υπάρχει σταθερή ροή χρημάτων ούτε εγγύηση συνέχειας, και αυτό ωθεί πολλούς να εργάζονται ασταμάτητα, συχνά χωρίς σαφή όρια ανάμεσα στην επαγγελματική και την προσωπική ζωή.

Το φαινόμενο του «always on», να είσαι δηλαδή διαρκώς διαθέσιμος για νέες δουλειές ή παραγγελίες, έχει γίνει σχεδόν αναπόφευκτο. Οι εργαζόμενοι φοβούνται πως αν «λείψουν» για λίγο, θα χάσουν πολύτιμες ευκαιρίες ή θα πέσουν χαμηλότερα στην κατάταξη της πλατφόρμας. Έτσι, ακόμη και τα Σαββατοκύριακα ή τις βραδινές ώρες, παραμένουν σε εγρήγορση. Το αποτέλεσμα είναι η σταδιακή εξουθένωση (burnout), καθώς ο χρόνος ξεκούρασης συρρικνώνεται και η εργασία καταλαμβάνει ολοένα και περισσότερες πτυχές της καθημερινότητας.

Σε πολλές περιπτώσεις, οι freelancers και οι gig workers καταλήγουν να δουλεύουν περισσότερες ώρες από έναν μισθωτό υπάλληλο. Όχι επειδή θέλουν να εξελίξουν την καριέρα τους ή να αυξήσουν το εισόδημά τους, αλλά απλώς για να εξασφαλίσουν τα βασικά: το ενοίκιο, τους λογαριασμούς, τις καθημερινές ανάγκες. Το γεγονός ότι η αμοιβή είναι συχνά χαμηλή και ασταθής τους ωθεί σε ένα φαύλο κύκλο: περισσότερη εργασία για λιγότερη ασφάλεια.

Πέρα από τον χρόνο και την ενέργεια που απαιτείται, υπάρχει και η ψυχολογική πίεση. Η καθυστέρηση πληρωμών από πελάτες, ο κίνδυνος να χαθεί ξαφνικά μια συνεργασία, η αρνητική αξιολόγηση που μπορεί να μειώσει την «ορατότητά» τους στις πλατφόρμες, όλα αυτά δημιουργούν ένα διαρκές αίσθημα ανασφάλειας.

Ρυθμίσεις και συλλογικές διεκδικήσεις

Σε πολλές χώρες, οι κυβερνήσεις προσπαθούν να βρουν τρόπους να ρυθμίσουν αυτή τη νέα πραγματικότητα. Στην Ισπανία, για παράδειγμα, θεσπίστηκε ο «νόμος των διανομέων» που υποχρεώνει τις πλατφόρμες να αναγνωρίζουν τους εργαζόμενους ως υπαλλήλους με δικαιώματα. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, έχουν ξεκινήσει διαβουλεύσεις για το πώς μπορούν να κατοχυρωθούν βασικές εγγυήσεις σε όσους δουλεύουν μέσω εφαρμογών και online αγορών.

Συνδικαλιστικές πρωτοβουλίες από διανομείς και εργαζόμενους στις πλατφόρμες διεκδικούν συλλογικές συμβάσεις και καλύτερες συνθήκες. Η συζήτηση είναι ακόμα ανοιχτή: πώς προστατεύεις τους εργαζόμενους χωρίς να αποθαρρύνεις την καινοτομία και την ευελιξία που έφεραν οι νέες μορφές εργασίας;

Το σίγουρο είναι ότι η gig economy δεν είναι μια παροδική μόδα. Αντιθέτως, θα αποτελέσει όλο και μεγαλύτερο κομμάτι της αγοράς εργασίας. Το ερώτημα είναι αν θα επικρατήσει το μοντέλο της επισφάλειας ή αν θα διαμορφωθούν νέοι κανόνες που θα συνδυάζουν την ευελιξία με την προστασία.

Για τη «γενιά χωρίς ωράριο», η ισορροπία ανάμεσα στην ελευθερία και στην ασφάλεια είναι το μεγάλο ζητούμενο. Χωρίς ένα βασικό πλαίσιο δικαιωμάτων, η υπόσχεση της αυτονομίας κινδυνεύει να μετατραπεί σε παγίδα διαρκούς εξάντλησης. Από τις κυβερνήσεις μέχρι τις ίδιες τις πλατφόρμες, αλλά και από τους ίδιους τους εργαζόμενους που οργανώνονται, το στοίχημα της επόμενης δεκαετίας θα είναι πώς θα επαναπροσδιοριστεί η έννοια της εργασίας σε μια εποχή που τα όρια του γραφείου, του ωραρίου και του μισθού γίνονται ολοένα και πιο θολά.

Τηλεργασία

Παράλληλα με την άνοδο των freelancers και της gig economy, η τηλεργασία ήρθε να αλλάξει ακόμα περισσότερο τα δεδομένα. Η πανδημία λειτούργησε ως επιταχυντής και έδειξε πως η εργασία μπορεί να γίνεται από το σπίτι, το καφέ ή οποιονδήποτε άλλο χώρο, χωρίς την παραδοσιακή παρουσία στο γραφείο. Όμως η ίδια αυτή εξέλιξη, που αρχικά φάνηκε να προσφέρει ελευθερία και ευελιξία, άνοιξε έναν νέο κύκλο συζητήσεων για τις συνέπειες που έχει στην παραγωγικότητα, στις κοινωνικές σχέσεις, αλλά και στην ψυχική υγεία των εργαζομένων.

Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, η τηλεργασία στην Ευρωπαϊκή Ένωση γνώρισε εντυπωσιακή άνοδο την περίοδο 2019–2021, με κορύφωση το 2021, όταν περίπου το 22% των εργαζομένων εργάστηκαν εξ ολοκλήρου ή μερικώς από το σπίτι. Στην Ελλάδα, αν και τα ποσοστά παραμένουν χαμηλότερα, η αύξηση ήταν εξίσου θεαματική: από μόλις 1,2% το 2019 σε 7,6% το 2021 — πενταπλάσια αύξηση μέσα σε δύο χρόνια. Μετά το 2022 η τάση υποχώρησε ελαφρώς, παραμένει όμως σαφώς υψηλότερη σε σχέση με τα προ πανδημίας επίπεδα.

Σήμερα, η εξ αποστάσεως εργασία εφαρμόζεται κυρίως σε υβριδική μορφή, δηλαδή μερική παρουσία στο γραφείο και μερική εργασία από το σπίτι. Το 2023, το ποσοστό αυτό στην Ελλάδα διαμορφώθηκε γύρω στο 5,1%, έναντι 13,7% στον μέσο όρο της Ε.Ε.

Το 2024, η Ελλάδα κατατάσσεται τρίτη από το τέλος στην Ευρωπαϊκή Ένωση ως προς τη διάδοση της τηλεργασίας: μόλις το 8% των εργαζομένων δηλώνει ότι δουλεύει μερικώς ή πλήρως από το σπίτι. Στον αντίποδα, σε χώρες όπως η Ολλανδία (52%), η Σουηδία (46%) και το Λουξεμβούργο (43%) η εξ αποστάσεως εργασία έχει πλέον καθιερωθεί ως κυρίαρχη πρακτική. Αντίθετα, στη Βουλγαρία και τη Ρουμανία τα ποσοστά παραμένουν εξίσου χαμηλά με της Ελλάδας (περίπου 4%), αποκαλύπτοντας τις έντονες ανισότητες στην υιοθέτηση της τηλεργασίας μεταξύ των κρατών-μελών.

Η τηλεργασία έχει εξελιχθεί σε έναν από τους πιο δημοφιλείς τρόπους εργασίας τα τελευταία χρόνια, ιδίως μετά την πανδημία COVID-19 που επιτάχυνε τη μετάβαση σε πιο ευέλικτες μορφές απασχόλησης. Από τη μια, προσφέρει την άνεση του προσωπικού χώρου, τη μείωση του χρόνου μετακινήσεων και μεγαλύτερη ευελιξία στη διαχείριση του χρόνου. Από την άλλη, έχει εγείρει σοβαρές ανησυχίες σχετικά με την ψυχική υγεία, την κοινωνική απομόνωση και τα όρια μεταξύ προσωπικής και επαγγελματικής ζωής.

Είναι η τηλεργασία μια ευκαιρία για καλύτερη ισορροπία ή μήπως κρύβει παγίδες; Για πολλούς, ο καναπές ή το γραφείο στο σπίτι έχει αντικαταστήσει το παραδοσιακό εργασιακό περιβάλλον, αλλά η αλλαγή αυτή δεν είναι πάντα τόσο ευεργετική όσο φαίνεται.

Οι συζητήσεις γύρω από το θέμα εντείνονται: Οι εργαζόμενοι μιλούν για αυξημένο άγχος, δυσκολία αποσύνδεσης από την εργασία και αίσθηση απομόνωσης, ενώ άλλοι απολαμβάνουν την ελευθερία να οργανώνουν τη μέρα τους με τον δικό τους τρόπο.

Μιλώντας στο NEWS 24/7, η Ναταλία Παπανικολάου, ψυχοθεραπεύτρια με εξειδίκευση στην ψυχολογία της υγείας και των σχέσεων, πρόσφερε μια ολοκληρωμένη ανάλυση των συνεπειών της τηλεργασίας, εξετάζοντας πώς η απομακρυσμένη εργασία επηρεάζει την ψυχική υγεία και την καθημερινότητά μας, προσφέροντας μια πολύτιμη και τεκμηριωμένη ματιά στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε σε αυτή τη νέα εργασιακή πραγματικότητα.

Όπως εξηγεί η κ. Παπανικολάου, η απομόνωση μπορεί να οδηγήσει σε μοναξιά, άγχος ή ακόμα και κατάθλιψη, ενώ η έλλειψη σαφών ορίων μεταξύ εργασίας και προσωπικού χρόνου αυξάνει την πιθανότητα επαγγελματικής εξουθένωσης. Επιπλέον, η υπερβολική εξάρτηση από τις οθόνες μπορεί να προκαλέσει σωματική κόπωση και μειώνει την αυτοσυγκέντρωση, ενώ η απουσία κοινωνικής αλληλεπίδρασης δυσχεραίνει την ανάπτυξη δεξιοτήτων και την επαγγελματική ανέλιξη.

Σύμφωνα με την ειδικό, η εργασία από το σπίτι απαιτεί προσαρμογή, συνδυάζοντας την ελευθερία που παρέχει με μέτρα για την αποφυγή των κινδύνων της. Άλλωστε, η καλλιέργεια κοινωνικών επαφών και η ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής είναι απαραίτητες για μια υγιή και παραγωγική καθημερινότητα.

ΝΑΤΑΛΙΑ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ: Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΤΗΛΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ

“Τα τελευταία χρόνια, το άλλοτε μακρινό και επαναστατικό ενδεχόμενο της εργασίας από το σπίτι, έχει γίνει, πλέον, μια ολοένα και επικρατέστερη πραγματικότητα, αλλάζοντας δια παντός το τοπίο της επαγγελματικής ζωής, όπως το γνωρίζαμε. Ειδικά μετά τον COVID-19, με την άνοδο της τεχνολογίας και την κοινωνική δικτύωση να έχει εισέλθει δυναμικά στην καθημερινότητά μας, άρχισε να παρουσιάζεται η ευκαιρία στους ανθρώπους να εργάζονται από την ασφάλεια του σπιτιού τους, μια ευκαιρία ωφέλιμη τόσο για τους εργαζομένους, όσο και για τους εργοδότες. Με την υπόσχεση για τους μεν να αποφύγουν τις καθημερινές μετακινήσεις και το δύσκολο ωράριο, καθώς και να έχουν την άνεση του σπιτιού τους και του ελεύθερου ωραρίου, και για τους δε χαμηλότερα κόστη για τη συντήρηση ενός εργασιακού περιβάλλοντος προορισμένου να φιλοξενεί πολύ κόσμο, η εξ αποστάσεως εργασία ήρθε για να μείνει και αποτελεί, πλέον, καθεστώς. Σε τι βάθος, όμως, επηρεάζει τη ζωή των ανθρώπων;

Ψυχολογικά και κοινωνικά οφέλη της εξ αποστάσεως εργασίας

Ασφαλώς, πέραν του πρακτικού, υπάρχουν πολλαπλά ψυχολογικά οφέλη για τους εργαζομένους, με την αίσθηση ελέγχου, άνεσης και αυτονομίας να είναι τα επικρατέστερα. Η εργασία από το σπίτι επιτρέπει στα άτομα να καθορίζουν τους δικούς τους ρυθμούς εργασίας και να διαμορφώνουν τον ιδανικό χώρο εργασίας τους (τόσο λειτουργικά όσο και οπτικά-αισθητικά), είτε σε κάποια γωνιά του σπιτιού, είτε σε κοντινό προορισμό, είτε ακόμη και ταξιδεύοντας. Ως εκ τούτου, η τηλεργασία είναι ένας παράγοντας που μπορεί να ωθήσει ένα άτομο να διαμορφώσει τη ζωή του με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Με την άρση των χωρικών περιορισμών, το άτομο μπορεί να επιλέξει τον τόπο διαμονής που να ταιριάζει καλύτερα στις προσωπικές του αξίες και κοινωνικές ή συναισθηματικές του ανάγκες. Εφόσον υπάρχει WiFi, το άτομο είναι ελεύθερο να ζήσει σε διαφορετική χώρα από τον τόπο εργασίας του, σε πόλεις, ή κοντά στη φύση. Ο εργαζόμενος αισθάνεται πως έχει τον πλήρη έλεγχο στην περάτωση των εργασιών και την ολοκλήρωση στόχων, σε χώρο που ο ίδιος έχει επιλέξει, και διαμορφώσει όπως επιθυμεί. Η αυτονομία αυτή βοηθά το άτομο να αισθάνεται σε επαφή με το δικό του εσωτερικό κίνητρο, παρά με τις εξωτερικές απαιτήσεις, και να δρα αναλόγως. (Prasad et al., 2020 ; Savić, 2020)

Παράλληλα, οι μετακινήσεις με τα μέσα μαζικής μεταφοράς, είτε ακόμη και με το αυτοκίνητο, για μακρινές αποστάσεις, έχουν αναγνωριστεί εδώ και καιρό ως ένας ψυχικά επιβαρυντικός παράγων. Η πολυκοσμία, οι γρήγοροι ρυθμοί, ο εκνευρισμός που επικρατεί στους δρόμους, ή και η απλή χρονική δαπάνη, μπορούν να προκαλέσουν άγχος και να αναταράξουν την ψυχική ηρεμία του ατόμου πριν καν αρχίσει την εργάσιμη ημέρα του. Η τηλεργασία προσφέρει στο άτομο πολύτιμο χρόνο, που μπορεί να αξιοποιηθεί δημιουργικά, ώστε το άτομο να προλάβει να ασχοληθεί με τα χόμπι του, να αποσυμφορηθεί, ή να δει τους αγαπημένους του. Ως αποτέλεσμα, βελτιώνεται, σε μεγάλο βαθμό, και η αποτελεσματικότητά του στην εργασία του, καθώς τα άτομα που διοχετεύουν δημιουργικά την ενέργειά τους, καλλιεργούν μεγαλύτερη συναισθηματική ανθεκτικότητα καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας. (Angelici & Profeta, 2020 ; Felstead & Henseke, 2017 ; Vartiainen, 2008)

Από ψυχολογικής άποψης, η δυνατότητα να καθορίσει κανείς τη δική του πορεία, να απελευθερωθεί από τα δεσμά της εγγύτητας στο χώρο εργασίας και να επιτύχει τη χρυσή τομή ανάμεσα στο επάγγελμα και την προσωπική ζωή, είναι κάτι που ασκεί στους ανθρώπους τεράστια έλξη. Ωστόσο, όσο θελκτική κι αν ακούγεται, η τηλεργασία κρύβει κινδύνους και προκλήσεις για την ψυχική υγεία.

Κίνδυνοι και προκλήσεις της τηλεργασίας

Ένας από τους σημαντικότερους και πιο αναγνωρισμένους ψυχολογικούς κινδύνους της εξ αποστάσεως εργασίας, είναι η αίσθηση απομόνωσης που μπορεί να καλλιεργήσει στο άτομο. Ένα γραφείο, ένας επαγγελματικός χώρος, αν μη τι άλλο πάντοτε θα σφύζει από ζωή, με ανθρώπους να συνομιλούν, να λένε τα νέα τους, να αντιπαρατίθενται και να συνδέονται. Όταν η ζωντάνια της δια ζώσης αλληλεπίδρασης αντικαθίσταται από την απόλυτη ησυχία και μοναξιά του σπιτιού, οι ευκαιρίες για κοινωνική αλληλεπίδραση μειώνονται. Με την πάροδο του χρόνου, αυτή η ελάττωση των διαπροσωπικών επαφών μπορεί να δημιουργήσει μοναξιά, άγχος, έως και κατάθλιψη. Παράλληλα, μπορεί να προκληθούν στο άτομο αισθήματα ντροπής, αμηχανίας, καθώς και κοινωνικό άγχος, ακριβώς από την έλλειψη τριβής με τον κόσμο. Η κοινωνικοποίηση δεν είναι μια ψυχική κατάσταση στατική, μα δυναμική –είναι ένας μυς, ο οποίος δουλεύεται και καλλιεργείται. Η καθημερινή τριβή με τον κόσμο προσφέρει την ευκαιρία στα άτομα να κοινωνικοποιηθούν, να ακονίσουν τις δεξιότητές τους και να λειτουργούν με αυτοπεποίθηση (Xiao et al., 2021).

Όταν, λοιπόν, τα άτομα χάνουν ευκαιρίες να συνδεθούν με άλλους, ο κοινωνικός τους “μυς” μπορεί να ατροφήσει, η συνήθεια να χαθεί. Ως αποτέλεσμα, η εκ νέου συμμετοχή σε κοινωνικά περιβάλλοντα, όπως σε περιστασιακές συγκεντρώσεις στο γραφείο, σε επαγγελματικά συνέδρια, ή ακόμη και μια έξοδος με φίλους, μπορεί να φαίνεται απροσδόκητα εκφοβιστική. Το άτομο οδηγείται σε φαύλους κύκλους: όσο περισσότερο χάνει την καθημερινή επαφή και κοινωνικοποίηση, τόσο αισθάνεται λιγότερο σίγουρο για τον εαυτό του και τις κοινωνικές του δεξιότητες. Πιθανόν, τότε, ο άνθρωπος να αρχίσει να αποφεύγει κοινωνικά περιβάλλοντα, για να μη φανεί ανεπαρκής, κάτι που αποδυναμώνει ακόμη περισσότερο τις δεξιότητές του. Σταδιακά, οι ελλιπείς κοινωνικές δεξιότητες μπορεί να επηρεάσουν μέχρι και την εργασία του, καθώς μπορεί να δυσκολεύεται να πάρει πρωτοβουλία, να εκφραστεί σε κάποιο meeting, ή να διεκδικήσει. (Teo et al., 2013 ; Piccirillo et al., 2016 ; Xie, 2023)

“Ο οργανισμός δεν έρχεται σε κατάσταση ηρεμίας”

Παράλληλα, το “off button” της εξ αποστάσεως εργασίας είναι σαφώς λιγότερο καθορισμένο από την απλή λήξη της δια ζώσης εργασίας. Στις παραδοσιακές δομές, τα όρια είναι σαφή, ο εργαζόμενος φτάνει μια συγκεκριμένη ώρα, ολοκληρώνει το ωράριο του, και η εργασία παραμένει (σε μεγάλο βαθμό, αν όχι εντελώς) εντός του εργασιακού πλαισίου. Στην τηλεργασία, τα όρια αυτά διαβρώνονται, με τον εργασιακό χώρο να διαχέεται στον προσωπικό χρόνο. Με την έλλειψη των φυσικών ενδείξεων που σηματοδοτούν τη λήξη της εργασίας, τα άτομα μπορεί να αισθάνονται πως η δουλειά δεν έχει πραγματικά ολοκληρωθεί, ο οργανισμός δεν έρχεται σε κατάσταση ηρεμίας, και ο άνθρωπος οδηγείται σε αυξημένα επίπεδα άγχους, σε κόπωση και επαγγελματική εξουθένωση. Το σπίτι, που κάποτε ήταν ένα καταφύγιο από το εργασιακό άγχος, τώρα λειτουργεί απλώς σαν μια διαρκής υπενθύμιση, έως και trigger. Τέλος, το σπίτι, εκ των πραγμάτων, καλλιεργεί μια ρουτίνα. Στο δια ζώσης εργασιακό περιβάλλον υπάρχουν διαρκώς εναλλασσόμενες δυναμικές, υπάρχει μια ευκολία να συμβεί κάτι που να ταράξει τα νερά και να δημιουργήσει ένα ενδιαφέρον μέσα στην εργασιακή μέρα. Το σπίτι, όπου το άτομο εργάζεται μοναχικά, δημιουργεί την αίσθηση πως κάθε ημέρα είναι ίδια με την προηγούμενη, κάτι που μπορεί να λειτουργήσει αρνητικά και επιβαρυντικά στην αγάπη και την όρεξη του ατόμου για την εργασία του. (Fukumura et al., 2021 ; Vander et al., 2017)

Η ανάγκη εξεύρεσης ισορροπίας στην τηλεργασία

Ασφαλώς υπάρχουν και αναπόφευκτες σωματικές συνέπειες της εξ αποστάσεως εργασίας, όπως η καθιστική ζωή, η αυξημένη έκθεση και συνακόλουθη εξάρτηση από ψηφιακές πλατφόρμες επικοινωνίας και, εν γένει, τις οθόνες. Ο παρατεταμένος χρόνος στην οθόνη μπορεί να συμβάλει σε κόπωση, εύκολη διάσπαση προσοχής, ευερεθιστότητα και δυσκολίες στη ρύθμιση του συναισθήματος και της διάθεσης. Παράλληλα, ο συνεχής καταιγισμός μηνυμάτων και ειδοποιήσεων για συνομιλίες επιβαρύνει τους γνωστικούς πόρους, αφήνοντας τα άτομα διανοητικά εξαντλημένα και λιγότερο ικανά να διαχειριστούν το άγχος. Πέραν του εργασιακού, το κάθε άτομο χρησιμοποιεί τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προκειμένου να διατηρήσει επαφές με το φιλικό ή οικογενειακό του περιβάλλον, οπότε οι εργαζόμενοι εξ αποστάσεως, εκτίθενται καθημερινά σε υπερβολική χρήση οθόνης. Ασφαλώς, μια κακή φυσική κατάσταση μπορεί να δημιουργήσει και προβλήματα στην αυτοεκτίμηση και την ψυχολογία του ατόμου. (Majumdar et al., 2020 ; Tavares, 2017 ; Xiao et al., 2021)

Αναφορικά με την ποιότητα της εργασίας, στα δια ζώσης εργασιακά περιβάλλοντα, καλλιεργείται ευκολότερα η αίσθηση του ανήκειν σε μια ομάδα, υπάρχει υποστήριξη, ανατροφοδότηση, εγγύτητα. Οι εργαζόμενοι εξ αποστάσεως λαμβάνουν μηνύματα κατά κύριο λόγο τυποποιημένα, δεν υπάρχει ιδιαίτερη υποστήριξη ή ουσιαστική ανατροφοδότηση, ενώ μπορεί να πληγεί μέχρι και η δυνατότητα εξέλιξης του ατόμου, ή οι πιθανότητες προαγωγής, καθώς είναι σαφές πως θα προτιμηθούν άτομα με φυσική παρουσία, με τα οποία έχουν υπάρξει ευκαιρίες για δημιουργία μεγαλύτερης σύνδεσης. Επιπλέον, η μειωμένη συναισθηματική υποστήριξη μπορεί να μειώσει την ευημερία, συμβάλλοντας σε αισθήματα ευαλωτότητας και ανασφάλειας (Bentley et al., 2016).

Αναγνωρίζοντας πως η τηλεργασία αποτελεί, όπως καθετί στον κόσμο, ένα εργαλείο, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί με πολλούς τρόπους, είναι στο χέρι μας να βρούμε τον τρόπο να μεγιστοποιήσουμε τα οφέλη, και παράλληλα να περιορίσουμε τις δυσκολίες που εμφανίζονται με την εξ αποστάσεως εργασία. Αξιοποιώντας τις ελευθερίες και τις ευκαιρίες που προσφέρει, μα φροντίζοντας να υπάρχει τακτική επαφή με το εργασιακό περιβάλλον, ή γεμίζοντας την καθημερινότητά μας με διαφορετικούς τρόπους, μπορούμε να καλλιεργήσουμε μια γεμάτη, παραγωγική και υγιή ζωή και να αυξήσουμε τη συνολική μας ευημερία, εγκαινιάζοντας μια εποχή όπου ο χώρος εργασίας επιτέλους θα υποστηρίζει, αντί να υπονομεύει, την ψυχική υγεία”.

*Η Ναταλία Παπανικολάου είναι Απόφοιτος Ψυχολογίας Παντείου Πανεπιστημίου και ψυχοθεραπεύτρια, με ειδίκευση στην ψυχολογία της υγείας και την ψυχολογία των σχέσεων.