“ΟΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΕΣ ΡΟΕΣ ΘΑ ΓΙΝΟΥΝ ΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΗ ΚΑΝΟΝΙΚΟΤΗΤΑ”

Οι μεταναστευτικές ροές από τη Λιβύη προς την Ελλάδα -ιδιαίτερα νοτίως της Κρήτης-, έχουν αυξηθεί κατακόρυφα τις τελευταίες ημέρες, χωρίς κάποιος αξιωματούχος να έχει εξηγήσει επαρκώς το λόγο.

Τουναντίον, ο υπουργός Μετανάστευσης, Θάνος Πλεύρης συμμετείχε στο διπλωματικό φιάσκο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη Βεγγάζη, με τον υπουργό Εξωτερικών, Γιώργο Γεραπετρίτη να αποδίδει την ευθύνη στην ΕΕ.

Ενώ συνέβαιναν όλα αυτά, συνεχίστηκε η αποβίβαση ανθρώπων από τη Λιβύη, την Αίγυπτο και το Σουδάν στην Μεγαλόνησο και τα ξημερώματα διασώθηκαν εκατοντάδες μετανάστες και πρόσφυγες νότια της Γαύδου.

Εύλογα προκύπτουν βασικά ερωτήματα, όπως τι πυροδότησε αυτήν την έξαρση, ποιος είναι ο ρόλος που παίζει η Τουρκία στις εξελίξεις, τι κάνει η Ευρώπη για εμάς και τι κάνουμε εμείς για τον εαυτό μας.

Για πάρουμε απαντήσεις απευθυνθήκαμε στον Θρασύβουλο Ευτυχίδη, διεθνολόγο, οικονομολόγο και πολιτικό αναλυτή, με ειδίκευση στις εξελίξεις στα Βαλκάνια, τη Νοτιοανατολική Ευρώπη, την Κεντρική Ασία και τη Μέση Ανατολή.

Τι συμβαίνει στη Λιβύη με το μεταναστευτικό

«Το 2011 η τότε Δύση επέλεξε να εκδιώξει τον ηγέτη της Λιβύης, Μουαμάρ Καντάφι, με τον γνωστό παραβατικό τρόπο. Αυτό οδήγησε σε μια πολιτική αναρχία.

Ουσιαστικά ξεκίνησε ένας εμφύλιος πόλεμος, μεταξύ διαφόρων αντιμαχόμενων πλευρών, διαφόρων πολέμαρχων. Αυτό οδήγησε στη δημιουργία δύο -ας πούμε- «κρατικών» μορφωμάτων. Σήμερα έχουμε μία χώρα με δύο κυβερνήσεις και τρεις Πρωτεύουσες.

Από τη μία στην Τρίπολη, σχηματίστηκε μια Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας -όπως λέγεται- στην δυτική Λιβύη, την οποία αναγνώρισε η Δύση (οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, η Ευρωπαϊκή Ένωση και ο ΟΗΕ) και στήριξε η Τουρκία.

Από την άλλη, η Ανατολή κυριαρχείται από έναν πολέμαρχο της Λιβύης, τον στρατάρχη Χαλίφα Χαφτάρ, με έδρα της κυβέρνησης την Βεγγάζη, ενώ το ελεγχόμενο επίσης από αυτόν κοινοβούλιο βρίσκεται στο Τομπρούκ.

Η πλευρά της Δύσης είναι απόλυτα ελεγχόμενη από την Ευρωπαϊκή Ένωση, από τις ΗΠΑ και την Τουρκία.

Η πλευρά της Ανατολής είναι ελεγχόμενη και με σημεία αναφοράς την Αίγυπτο, τη Γαλλία, τη Ρωσία αλλά και τη χώρα μας. Το τελευταίο διάστημα η μετατόπιση της θέσης των ΗΠΑ προς τον Χαφτάρ, οδήγησε και την Τουρκία στην ανάπτυξη σχέσεων με αυτόν.

«Εμείς ήμασταν εκείνοι που υποδεχτήκαμε εδώ τον στρατάρχη Χαφτάρ, σαν λύση των προβλημάτων μας απέναντι στο Τουρκολιβυκό μνημόνιο, στη λογική “ο εχθρός του εχθρού μου είναι φίλος μου”. Είναι μια παράλογη λογική, αλλά για την Ελλάδα αυτά είναι συνηθισμένα».

Γιατί οι μεταναστευτικές ροές καταλήγουν μόνο στην Ελλάδα;

«Στην αρχή, οι μεταναστευτικές ροές κινούνταν από τη δυτική Λιβύη, εκεί που υπάρχει εγκατεστημένη η κυβέρνηση της Εθνικής Ενότητας που είναι αναγνωρισμένη από τη Δύση.

Χρησιμοποιήθηκαν διάφορα μέτρα και το χρήμα που έσπευσε να δώσει η Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά και η Ιταλία μόνη της, δημιουργώντας, αν θέλετε, μια παράνομη συμφωνία με την λιβυκή κυβέρνηση που της επέτρεπε να σταματάει τις μεταναστευτικές ροές στο έδαφος της Λιβύης.

Υπήρξαν πάρα πολλές καταγγελίες, για τους τρόπους με τους οποίους γινόταν αυτό το σταμάτημα. Είχαμε πάρα πολλές παράνομες απωθήσεις, είχαμε νεκρούς. Βλέπετε ωστόσο, ότι αυτή η επιλεκτική παράνομη αντιμετώπιση κατάφερε να σταματήσει το φαινόμενο. Η Ιταλία πέτυχε το στόχο της και οι ροές προς αυτήν μειώθηκαν.

Αυτή την περίοδο, και με αφορμή την επανεκκίνηση των προσπαθειών για ενεργοποίηση του Τουρκολιβυκού μνημονίου, βλέπουμε μια νέα αναζωπύρωση της μετανάστευσης και κύρια το κύμα αυτό, αυτήν τη φορά δεν βρίσκεται στη δυτική Λιβύη.

Αξιοποιείται πλήρως η Ανατολική Λιβύη και το Τομπρούκ, που έχει μια στρατηγική θέση για τη μετανάστευση, καθώς είναι στα σύνορα με την Αίγυπτο.

Χιλιάδες μεταναστών κινούνται λοιπόν, προς το Τομπρούκ, επιβιβάζονται συνήθως σε μεγάλα πλοία, που αποπλέουν από εκεί προς τις ακτές της Ευρώπης, δυστυχώς κύρια αυτήν την στιγμή προς τις ακτές της Κρήτης.

Σύμφωνα με πληροφορίες, στα Διεθνή Ύδατα νοτίως της Κρήτης τα μεγάλα πλοία ξεφορτώνουν σε μικρά πλοιάρια, τα οποία πλέουν, κατευθύνονται και βγαίνουν στις ελληνικές ακτές».

Τι ισχύει με το Τουρκολιβυκό μνημόνιο που “κάθεται” από το 2019;

«Η κυβέρνηση Σάρατζ υπέγραψε το 2019 το Τουρκολιβυκό μνημόνιο για τον καθορισμό θαλασσίων ζωνών, ένα μνημόνιο που ουσιαστικά είναι ανυπόστατο και παράνομο.

Δεν αντιστοιχεί με τίποτα απ’ ό, τι γνωρίζουμε για το Διεθνές Δίκαιο και το Δίκαιο της Θάλασσας, στη λογική της Τουρκίας που αγνοεί την υφαλοκρηπίδα των νησιών και χαράσσει ευθείες γραμμές, αγνοώντας στην κυριολεξία τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, όπως και οποιαδήποτε άλλη σύμβαση.

Το μνημόνιο που παραβιάζει τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας και της Αιγύπτου, κρίθηκε άμεσα παράνομο και δεν ενεργοποιήθηκε μέχρι τώρα.

Το τελευταίο διάστημα βέβαια, βλέπουμε κινήσεις που θέλουν να οδηγήσουν στην ενεργοποίησή του, ώστε να προχωρήσει η τουρκική εταιρεία πετρελαίων σε έρευνες στη Λιβύη.

Και πάλι υπήρξε ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που ήταν η ίδια με εκείνη που είχε δημοσιευθεί το 2019. Ουσιαστικά επαναλήφθηκε. Μείναμε όμως, σε αυτήν. Δεν υπήρξαν μέτρα που θα μπορούσαν να ακυρώσουν στην πράξη το Τουρκολιβυκό μνημόνιο. Παράλληλα, βλέπουμε να εντείνονται και οι μεταναστευτικές ροές».

Ποιοι έρχονται στη χώρα μας;

«Υπήρχε αύξηση στις μεταναστευτικές ροές χρόνια νωρίτερα. Μία από τις επισημάνσεις του ίδιου του -ακόμα εν ζωή- Καντάφι (πέθανε το 2011) στον Μπερλουσκόνι ήταν ότι “ξέρετε πως αν φύγω, οι μεταναστευτικές ροές θα είναι τεράστιες και δεν θα μπορέσουν να συγκρατηθούν από την Ευρώπη”.

Οι μεταναστευτικές ροές στην περιοχή οφείλονται σε πολλούς παράγοντες.

Ο ένας είναι η φτώχεια και η ανέχεια. Ο άλλος είναι οι διαρκείς πόλεμοι, δηλαδή είμαστε σε μία περιοχή που επηρεάζεται από πολέμους στους οποίους έχουν άμεση εμπλοκή οι μεγάλες δυνάμεις. Οι πόλεμοι είναι ένας παράγοντας που δημιουργεί οπωσδήποτε τη μετανάστευση ανθρώπων, οι οποίοι προσπαθούν να προστατεύσουν τη ζωή τους.

Εννοείται ότι αυτό δεν ισχύει για όλους.

Υπάρχει η μετανάστευση που γίνεται για καθαρά λόγους ζωής και υπάρχει και η μετανάστευση που γίνεται για λόγους οικονομικούς και καλύτερης διαβίωσης.

Έτσι, έχουμε αυτό το νέο μεγάλο κύμα που οφείλεται στην οικονομική κατάσταση της Λιβύης και άλλων χωρών της περιοχής, όπως της Αιγύπτου. Στη σύνθεση των μεταναστών ένα μεγάλο μέρος είναι Αιγύπτιοι.

Έχουμε πάρα πολλούς Σουδανούς και ο λόγος είναι κατανοητός, από την στιγμή που στο Σουδάν υπάρχει ένας άγριος εμφύλιος πόλεμος μεταξύ των δυνάμεων του Εθνικού Στρατού και των Δυνάμεων Ταχείας Επέμβασης ενός πολέμαρχου. Ο σκληρός εμφύλιος έχει τεράστιο αριθμό θυμάτων, γεγονός που συμβάλλει στην αύξηση των μεταναστευτικών ροών.

Πώς χρησιμοποιούν Τουρκία και Λιβύη το μεταναστευτικό εις βάρος μας

«Προφανέστατα αυτό που συμβαίνει τώρα είναι υβριδική απειλή. Θεωρώ ότι συμμετέχει η Τουρκία στην οργάνωσή της.

Αν η Τουρκία χρησιμοποιεί ως εργαλείο πίεσης το μεταναστευτικό για να πιέσει την Ελλάδα και την ΕΕ; Καλώς ή κακώς, αυτήν την στιγμή η μετανάστευση χρησιμοποιείται από όλους ως εργαλείο: και από την Τουρκία, η οποία έχει τεράστια οφέλη χρηματοδότησης από την Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά και από τη Λιβύη, η οποία επιδιώκει αντίστοιχα οφέλη.

Είδαμε τη συνάντηση που έγινε την Τρίτη στη δυτική Λιβύη, όπου πολύ απλά και ξεκάθαρα ο πρωθυπουργός, Αμπντελχαμίντ Ντμπέιμπα και η κυβέρνηση του δήλωσε ότι “ναι, θέλουμε να τους σταματήσουμε, αλλά δεν έχουμε τα μέσα. Μας λείπει το χρήμα”.

Με λίγα λόγια, το μεταναστευτικό είναι μια τακτική που πολλοί συνδέουν με το χρήμα. Φαντάζομαι ότι το ίδιο θέλει να κάνει και ο Χάφταρ στην ανατολική πλευρά. Δηλαδή, επιδιώκει μια συναίνεση, στη βάση της χρηματοδότησης που θα έχει από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτά είναι τα οφέλη που προσδοκούν».

Τι μπορεί να κάνει, ρεαλιστικά, η Ελλάδα με τους μετανάστες

«Πολλά είναι τα πράγματα που θα μπορούσαν να γίνουν, τα οποία, δυστυχώς, δεν μπορούν να γίνουν, γιατί δεν έχουμε τη λογική να τα κάνουμε.

Είδαμε τις εξελίξεις χθες, είδαμε κάποιες σπασμωδικές, πραγματικά, κινήσεις και από την ελληνική κυβέρνηση. Για παράδειγμα, τις φρεγάτες που στην πράξη φάνηκε ότι δεν λειτουργούν.

Κάποιοι από εμάς λέγαμε από την πρώτη μέρα ότι είναι παράνομο να στέλνεις φρεγάτα απέναντι σε μετανάστες. Αφενός μια τέτοια κίνηση δεν έχει καμία σχέση με το Διεθνές Δίκαιο, αφετέρου δεν θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν πρακτικά, όπως είδαμε.

Προς το παρόν, βλέπουμε για άλλη μια φορά αστεϊσμούς του τύπου “θα σκληρύνουμε τη στάση μας”. Με δηλώσεις αυτού του τύπου δεν θα υπάρξουν λύσεις, γιατί γνωρίζετε ότι υπάρχει Ενωσιακό Δίκαιο και Ενωσιακές Συνθήκες.

«Δεν μπορείς να κάνεις ό,τι θέλεις με τους μετανάστες. Δεν μπορείς να τους κρατάς σε κλειστές δομές για πάντα».

Έχουμε πάλι τεράστιες ροές μεταναστών και δεν υπάρχει δυνατότητα ανακοπής. Η δική μου θέση, εδώ και πολύ καιρό, είναι ότι για να ανακοπούν οι ροές των μεταναστών θα πρέπει να υπάρχει μια διαφορετική αντιμετώπιση των αιτιών που γεννούν τη μετανάστευση. Δηλαδή, των πολέμων.

Όσο δεν υπάρχουν παρεμβάσεις, ώστε να επικρατήσει η λογική να σταματήσει οι αιτίες που γεννούν τη μετανάστευση, θα βλέπουμε ροές μεταναστών. Είναι μια αναγκαστική κανονικότητα, την οποία θα πρέπει να φροντίσουμε να τη διαχειριστούμε.

Να θυμίσω ότι όλοι οι μετανάστες δεν είναι απαραίτητα εγκληματίες και δεν μπορούν να παραμένουν σε κλειστές δομές.

Από την άλλη, η Ευρώπη προκρίνει μια διαδικασία αίτησης για άσυλο. Δεν μπορείς λοιπόν, να απελάσεις κανέναν από αυτούς που έχουν υποβάλει αίτηση για άσυλο, πριν υπάρξει απόφαση για τη χορήγηση του.

Εν τω μεταξύ, με τους κανόνες που έχουμε, δεν μπορείς να απελάσεις κανέναν αν η χώρα καταγωγής τους δεν τους δέχεται πίσω. Οι επαναπροωθήσεις έχουν συνέπειες. Επομένως θα πρέπει να διαχειριστείς την καυτή πατάτα.

Δυστυχώς, θα πρέπει να μάθουμε να ζούμε με τους μετανάστες. Δεν μπορούμε, δεν έχουμε το δικαίωμα να χτίζουμε στρατόπεδα και να τους βάζουμε μέσα. Δεν είμαστε Αμερική και ευτυχώς που δεν είμαστε.

Θα επαναλάβω κάτι που λέω συνεχώς σε όσους κοροϊδεύουν σήμερα, και επιμένουν σε σκληρές λύσεις: θα πρέπει να αναλογιστούν ότι ίσως κάποια στιγμή, όχι στο μακρύ μέλλον, μπορεί να χρειαστεί να ζήσουμε τα ίδια. Οπότε θα θέλουμε να ισχύουν αυτά που ισχύουν σήμερα.

«Στην ουσία, λοιπόν θα βλέπουμε να εξελίσσεται αυτή η ιστορία με την παράνομη μετανάστευση σε όλο και μεγαλύτερο βαθμό, γιατί δεν έχουμε επιλέξει τις σωστές πολιτικές και δεν μας βοηθάει η Ευρώπη».